Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.02.1985, Page 10

reikningsskilum enda sé það samþykkt af
Viðskiptaráðuneytinu (Department of
Trade and Industry).
6. Ósamkynja rekstur (divergent nature of
business):
Ef stjórnendur félags telja að rekstur
móðurfélags og dótturfélags sé það ósam-
kynja að ekki sé raunhæft að líta á hann
sem eina heild er heimilt að fella dótturfé-
lagið niður í samstæðureikningsskilum,
enda sé það samþykkt af Viðskiptaráðu-
neytinu (Department of Trade and Indu-
stry).
Af framskráðu er lj'ost að ákveðnar og
ítarlegar reglur gilda í Bandaríkjunum og
Bretlandi um það hvenær semja skuli sam-
stæðuársreikning. í íslenskum lögum um
hlutafélög 104. gr. er aðeins sagt að samstæð-
ureikning skuli gera í móðurfélagi án þess að
skilgreina það nánar. í 2. grein sömu laga (
nr. 32/1978) er hugtakið móðurfélag hins
vegar skilgreint:
„Nú á hlutafélag svo mikinn hluta hlutafjár-
ins í öðru hlutafélagi, að það fer með
meirihluta atkvœða í félaginu, og telst þá
fyrrnefnda félagið móðurfélag en liið síðar-
nefnda dótturfélag.
Nú á dótturfélag eða móðurfélag ásamt einu
eða fleiri dótturfélögum eða fleiri en eitt
dótturfélag í sameiningu svo mikið hlutafé í
öðru félagi, sem um rœðir í 1. mgr., og telst
þá síðarnefnda félagið dótturfélag móðurfé-
lagsins.
Ef hlutafélag hefur annars, vegna hlutafjár-
eignar eða samninga yfirráð í öðru hlutafélagi
og verulega hlutdeild í afrakstri þess, telst
fyrrnefnda félagið einnig móðurfélag og hið
síðara dótturfélag.
Móður- og dótturfélög eru í sameiningu
samstœða hlutafélaga. “
Af þessari grein má álykta að semja beri
samstæðuuppgjör þar se hlutafélag á yfir 50%
hlutafjár í öðru hlutafélagi og einnig þar sem
eitt hlutafélag hefur yfirráð ytfir öðru hluta-
félagi jafnvel þótt hlutafjáreign sé ekki yfir
50%. Hins vegar er í 4. mgr. 104. greinar
ákvæði um að víkja megi frá ákvæðum um
samstæðureikningsskil ef samsetning sam-
stæðunnar eða aðrar sérstakar aðstæður gera
það að verkum. Er orðalag þetta mjög
almennt og erfitt að meta hvernig það verður
túlkað í framkvæmd.
1.3. Hugtök varðandi samstœðureiknings-
skil:
Helstu hugtök varðandi samstæðureikn-
ingsskil eru þau sem nefnd eru á ensku
„parent company" concept og „entity" com-
cept og kalla mætti á íslensku „móðurfélags-
kenning" og „heildarkenning". Báðar þessar
kenningar byggja á þeirri grundvallar stað-
hæfingu að þegar félag eigi eitt eða fleiri
dótturfélög séu samstæðureikningsskil gagn-
legri fyrir hluthafa móðurfélagsins en árs-
reikningar einstakra fyrirtækja án samstæðu-
reiknings. Þrátt fyrir þetta leiða þessar kenn-
ingar til mjög ólíkra niðurstaðna.
A. Móðurfélagskenningin („parent com-
pany“ concept):
Móðurfélagskenningin lítur á samstæðu-
reikningsskil sem viðbót við reikningsskil
móðurfélagsins, þar sem skipt er á fjár-
festingarreikningi móðurfélagsins í dótt-
urfélagi og einstökum eignum og skuldum
sem standa á bak við fjárfestingu móður-
félagsins og litið er á dótturfélag líkt og
útibú. Þegar dótturfélag er ekki að öllu
leyti í eigu móðurfélags þá er mynduð
hlutdeild minnihluta í dótturfélagi. Þessi
minnihluti er álitinn standa utan félagsins
og hlutdeild hans talin vera skuld í augum
hluthafa móðurfélagsins. Hlutdeild minni-
hluta er mæld sem hlutfallsleg eign hans í
eigin fé dótturfélags. Eigið fé samstæð-
unnar („economic group“) samanstendur
af eigin fé móðurfélagsins og hlutfallslegri
eign þess í eigin fé dótturfélaganna. Mis-
munur milli fjárfestingar móðurfélags í
dótturfélagi og hlutdeildar þess í eigin fé
8