Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.02.1985, Blaðsíða 11
dótturfélagsins við kaup er færður á fasta-
fjármuni ef hægt er og allur afgangur er
sýndur sérstaklega í samstæðureikningi
(goodwill). Slíkur mismunur tilheyrir ein-
göngu móðurfélaginu og hefur ekki áhrif
á hlutdeild minnihluta í dótturfélaginu.
Samkvæmt móðurfélagskenningunni er
aðeins hluti móðurfélagsins í millivið-
skiptum milli móður- og dótturfélags
felldur niður, þar sem hlutdeild minnihluta
í slíkum viðskiptum er álitin vera viðskipti
við aðila sem standa utan við samstæðuna.
B. Heildarkenningin („entity“ concept):
Andstætt móðurfélgaskenningunni lítur
heildarkenningin á samstæðureikningsskil
sem reikningsskil einnar efnahagslegrar
einingar með tvenns konar eignarhluta
þ.e. meirihluta og minnihluta. Samkvæmt
þessari kenningu eru samstæðureikn-
ingsskil ekki álitin viðbót við reikningsskil
móðurfélagsins, heldur eru þau talin vera
lýsing á fjáthagslegri stöðu og rekstrarnið-
urstöðu ákveðinnar skýrt afmarkaðrar
rekstrareiningar, sem samanstendur af
nokkrum tengdum félögum þar sem
tengslin byggjast á samskonar yfirráðum
(þ.e. meirihlutaeign móðurfélags í hlutafé
dótturfélaganna). Þegar litið er á þannig
tengd félög sem hluta af einni efnahags-
legri heild er hlutdeild minnihluta talin
vera hluti af eigin fé samstæðunnar, en
ekki skuld við utanaðkomandi aðila. Fjár-
festing móðurfélags í dótturfélagi umfram
hlutdeild þess í eigin fé dótturfélagsins er
notuð sem grundvöllur fyrir mati á raun-
verulegu virði dótturfélagsins og hlutdeild
minnihluta er endurmetin til hlutdeildar
hans í raunverulegu virði félagsins. Að
lokum eru tekjur, gjöld og hagnaður
aðeins viðurkenndur í viðskiptum við
aðila sem standa utan samstæðunnar og á
það bæði við um hlutdeild meirihlutans og
hlutdeild minnihluta.
C. Mat á móðurfélags- og heildarkenning-
unni:
Við val á þeirri kenningu sem viðeigandi
er að nota verður að meta tilgang, notkun
og galla samstæðureikningsskila. Áritun
löggilts endurskoðanda á samstæðuárs-
reikning er stíluð annað hvort til hluthafa
móðurfélags eða til stjórnenda móðurfé-
lagsins sem síðan eru skyldugir til þess að
gefa hluthöfum skýrslu. Aðilar, sem ekki
eru hluthafar s.s. stjórnendur, kröfuhafar
og stjórnvöld geta talið samstæðureikn-
ingsskil gagnleg og upplýsandi, en vana-
lega hafa þessir aðilar aðallega áhuga á
nákvæmari og ítarlegri upplýsingum sem
gerðar eru eftir þörfum þeirra. Utanað-
komandi aðilar eða eigendur minnihluta
hlutafjár fá engar gagnlegar upplýsingar
fyrir sig úr samstæðuársreikningum. Peir
verða að fara til viðkomandi félags til þess
að fá upplýsingar um eignarhluta sinn og
möguleika á arðgreiðslum. Hluthafi í
móðurfélagi hefur áhuga á samstæðuárs-
reikningi sem gefur honum upplýsingar
um árangur fjárfestingar hans í móðurfé-
laginu, fjármagnsstreymi og aðrar svipað-
ar upplýsingar. Af þessum ástæðum er
móðurfélagshugtakið álitið viðeigandi og
gagnlegra hugtak í notkun.
í Bandaríkjunum, Bretlandi og Kanada er
móðurfélagskenningin, eins og henni hefur
verið lýst hér að framan, vanalega notuð í
reynd þótt nokkurrar fjölbreytni gæti í vinn-
ubrögðum, sérstaklega varðandi hagnað af
viðskiptum milli félaga, ef um hlutdeild
minnihluta er að ræða í dótturfélagi. Þessu
atriði verður nánar lýst síðar þegar fjallað
verður um innbyrðis viðskipti félaga innan
sömu samstæðu.
1.4. Hlutdeild minnihluta í dótturfélögum:
í Bandaríkjunum, Bretlandi og Kanada er
algengast að sýna hlutdeild minnihluta f
dótturfélögum í sérstakri línu utan eigin fjár
í efnahagsreikningi samstæðu og að sýna
hlutdeild minnihluta í hagnaði ársins sem
9