Norðurslóð - 24.01.2013, Blaðsíða 4

4 - Norðurslóð
Hrossabjörgun í
Þórarinn Hjartarson
Skíðadal
Vörðufellshópurinn híður á blásnum tnel. Bakvið hann grillir í Vörðufell.
Austurtungnahópurinn fœr hey úrpoka áður en atið liefst. Mörg tryppanna
voru illa á sig komin og sýnilega lengur soltin en hópurinn undir Vörðufelli
Horuð og taglnöguð tryppin kafa kviðdjúpan snjó niður snarbrattar brekkur
Aiisturtiingna. Þau eru snjóug upp á bak eftir að hafa oltið stjórnlaust langa
leið niður hlíðina og líst ekki meira en svo á blikuna.
Hretið
Veðrið sem brast á Norðurland
9., 10. og 11. september var
hamfaraveður. Af því hlutust
einhver mestu skakkaföll hjá
sauðfjárbændum sem menn
muna hérlendis. Nálægt tíu
þúsund fjár mun hafa drepist,
grafist í fönn. Veðurhæðin var
afskapleg og úrkomumagnið
sömulciðis. Afföllin voru mestinn
til landsins þar sem úrkoman var
snjór. Féð leitaði skjóls í lautum
og undir börðum og mokaðist
þar undir fönn, oft margra metra
djúpri. Veðurhæðin var liklega
mest í Þingeyjarsýslum. Það gerði
útslagið austur þar að víða var
ekki búið að smala afréttarlönd
þegar veðrið skall á.
Að því leyti sluppu Eyfirðingar
öllu betur þótt víða yrðu einhver
afföll, einnig þar. Norðan
steytingurinn og vatnsveðrið kom
á okkur Svarfdælinga á réttardag.
Menn hröðuðu sér með fé sitt heim
af Tungurétt og þóttust góðir að
hafa heimt það í tæka tíð. Næstu
tvo sólarhringa var mesta tveggja
daga úrkoma sem mælst hefúr
síðan mælingar hófust á Tjöm upp
úr 1970. Hitastigið var kringum
núllið með beljandi stormrokum,
versta hugsanlega veðurlag fyrir
skepnur, rigningarslydda víðast
í byggð en snjókoma þegar ofar
dró og inn til dala svo að fyllti
lautir og gil. Reyndar hafði gengist
bara miðlungi vel en fé skilaði sér
bærilega áður en lauk.
Hross í sjálfheldu
Hross fennir ekki auðveldlega í
kaf, en þau þola illa bleytuveður eins
og þetta, og hrekjast gjaman undan
því. Og þau verða auðveldlega föst
þegar snjór rennir svona í lautir,
enda rög við djúpan snjó.
I fyrstu göngum var talsverð
þoka í Sveinstaðaafrétt og skyggni
heldur lélegt. Ekki sáu menn allt
hrossastóðið sem menn vissu þó
að var í Afréttinni. I vikunni á eftir
var Elvar Þór Antonsson á Dalvík
fenginn til að svipast um yfir
Afréttinni á flugrellu sinni. Hann
kom auga á allvænan hrossahóp
í svonefndum Austurtungum,
framarlega og mjög hátt uppi, í
miklum snjóoghagleysi. Kom hann
þeirri vitneskju til hrossabænda
og fjallskilastjóra, Gunnsteins á
Sökku.
Ekki var gott að hugsa til hrossa
í algeru skjólleysi í því óskapaveðri
sem geysað hafði undanfama
daga að viðbættu hagleysinu.
Stafnstungnatjallið er þama afar
bratt og ganga hross sig þar föst þó
ekki komi til snjór eða hálka.
Ráðum var ráðið og undirbúin
björgunarferð. Fyrsta tilraun var
gerð 14. september af sjö mönnum á
vélsleðum. Færið var andstyggilegt,
menn reyndu að böðlast fram
Almenning, en sleðamir sukku
voðalega og náðu ekki viðspymu
og grjótrindar stóðu viða upp úr á
milli, svo þetta reyndist vonlaust
dæmi og menn hurfu frá.
Eftir þetta ákvað fjallskilastjóri
að safna saman mönnum í
gönguskíðaleiðangur. Þann 18.
september lagði fimm manna hópur
göngumanna af stað í rauðabítið,
fjallskilastjórinn Gunnsteinn
Þorgilsson, Sveinn Brynjólfsson
tengdasonur hans og sérfræðingur
í snjóflóðarannsóknum, Kristján
og Þórarinn Tjamarbræður
Hjartarsynir og Friðrik Þórarinsson
bóndi á Gmnd. Að auki fóm tveir
íjallabílstjórar með, Þór Ingvason
á Bakka og Þorsteinn Hólm á
Jarðbrú, en keyra skyldi svo langt
sem bíll kæmist.
Björgunarsveitin á Dalvík
hafði lánað Land Rover-jeppa sinn
til fararinnar, og var honum ekið í
birtingu fram í Skíðadal. Við Þverá
og Kóngsstaði náði snjólínan niður
í dalbotn, við Stekkjarhús var
snjórinn í mjóalegg og dýpkaði
svo eftir því sem framar dró og
ofar. Dýpið var þó mjög mismikið,
rifið af rindum en lautir fullar.
Strax við Stekkjarhús sáum við
í kíki lítinn hrossahóp í stefnu á
Svarfdælaskarð vestan Vörðufells,
hátt uppi i blábotni Skíðadalsins.
Þór gat brotist á Land Rovemum
fram i Sveinsstaði eins og stefnt
var að. Þá voru skíðin spent á og
axlaðir pokar. Birtist þá í ýmsu að
reyndur björgunarsveitarmaður
var með í för, og við upphaf
göngu lagði Sveinn Brynjólfsson
okkur lífsreglumar, setti á okkur
snjóflóðaýlur m.m. En Þorsteinn og
Þór bjuggust til að sinna hrossum
sem nær voru Sveinsstöðum, m.a.
yfir í Almenningi.
Skíðaleiðangurinn
Við skíðamennimir lögðum nú í
hann og stikluðum fyrst Bæjarána
og Stafnsá en Vesturá er stærri
en svo. Gunnsteinn hafði bússur
með og vildu menn fá þær að
láni, en Gunnsteinn kaus að bera
mannskapinn yfir. Sagðist hann
eftir á vel geta borið þá Þórarin
og Friðrik áfram en þætti betra ef
hinir tveir gengju sjálfir. Var síðan
gengið inn austurdal Afréttarinnar,
nánar tiltekið inn sk. Austurtungur.
Einn galli í búnaðinum kom ljótt
fram, nefnilega sá að skíðaskómir
- klossar miklir fengnir að láni -
særðu Friðrik á Gmnd og var hann
þá plástraður á tá og hæl en annars
var látið róa.
Við sáum nú hrossahópinn
í botninum betur og sýndust
9-10 stykki. Þau bar nú í
Svarfdælaskarðið sem er 1130 m
hátt og var hópurinn á að giska i
800-900 m hæð. Líklegt virtist að
þau hefði hrakið í þessa hæð og
hagleysu undan norðanveðrinu.
Afram var þrætt eftir krókaleiðum
í átt til þeirra m.t.t. þess að fært
væri með hópinn sömu leið til baka.
Við fremstu göngur stikluðum
við Skíðadalsána, síðan var lagt
upp Almenningsmegin. Ekki leist
okkur sem best á þetta, snjórinn var
afskaplega gljúpur og lítil mótstaða
í honum svo fótur manns eða
hests sökk niður á jörð. Þegar ég
var á leið yfir mjóan lækjarfarveg
sökk ég niður í snjóinn milli
bakkanna og braut þá hægra skíðið
undir hælnum. Ekki leist mér vel
björgulega á framhaldið, en þeir
Sökkumenn sýndu ráðsnilld og
mikla þrákelkni, og tókst þeim
að flytja bindingana fram, svo ég
gat hökt áfram á hálfu skíði þeim
megin.
Skömmu eftir skíðaviðgerðina
sáum við annan hrossahóp, ein
tuttugu stykki, álíka hátt uppi
vestan megin í dalnum, standandi
og starandi á okkur fram af hárri
Qallsbrún þar sem hlíðin undir var
svo snarbrött að þau komust hvergi.
Var þar kominn hópurinn sem Elvar
Þór hafði séð. Við héldum okkar
striki og vorum komnir að litla
hópnum undir Vörðufelli nálægt
klukkan fjögur. Allt voru það um
þriggja vetra gömul tryppi. Ekki var
hægt að koma bandi á neitt þeirra.
Ekki var þar stingandi strá að hafa.
Með í för var stöng sem mældi
snjódýpt og fórum við strax að leita
að færri útgönguleið fyrir hópinn.
Við ætluðum að miða við að láta
vaða ef dýpið væri undir lm. En
þetta reyndust dugleg tryppi, og
eftir að þau komust af stað fundum
við út að það mátti bjóða þeim
meira dýpi, og miðuðum okkur
við 1.5m, sem er meira en ég hef
áður boðið hrossum. Ef dýpið
var svo enn meira varð að moka
sig yfir. Það gerðum við, held ég,
þrisvar. Dýpstu göngin sem við
grófum voru rúmlega mannhæðar
djúp. Með þessu móti gátum við
krækt og þrætt með hópinn niður í
dalinn. Þegar komið var með litla
hópinn niður að á var klukkan orðin
rúmlega sjö og tekið að skyggja.
Austurtungnahópurinn
Við töldum okkur hafa tvo
tíma fyrir myrkur til að ná hinum
hópnum niður. Enginn stakk upp á
að fresta þeirri ferð. Síðan æddum
við af stað upp vesturhlíð dalsins
með stefnu á stóra hópinn. Þama
var nálægt eins meters jafnfallinn
snjór og hallinn eins og gengið
væri í bröttum málningastiga.
Við skiptumst á að troða sporið,
Sökkubóndinn þó hvað lengst -
Ekki þverskera, beina stefnu upp!
sagði Sveinn snjóflóðafræðingur.
Rennt hafði fram af brúninni þar
sem hrossin stóðu og hlaðist fram
mikil, snarbrött snjódyngja. Fast
var sótt og vomm við ekki nema
rúman hálftíma að komast upp að
hrossunum. Þá gaf á að líta. Þetta
voru að mestu leyti ung tryppi,
og mörg hver orðin afar horuð og
illa farin. Taglið var alveg búið á
þónokkmm og faxið svona til hálfs.
Hvergi var stingandi strá til beitar.
Tvö þau aumustu lágu í snjónum.
Miðað við ástandið á þeim má
fullyrða að þau hafi verið í sveltinu
lengur en hinn hópurinn, greinilega
frá því eitthvað áður en hretið skall
á. Þau hafa trúlega farið upp í þessa
hæð í dalbotninum og svo gengið út
á þennan hjalla. Eftir hretið voru öll
gil full og ómögulegt að komast til
baka.
Okkur var ekki til setu boðið.
Eg gat komið múl á einn gráan
fola í eldri kantinum. Hann var
tiltölulega gæfur en teymdist
samt ekki. Við gátum þó truttað
honum, ýtt og dregið áfram. Eg tók
stefnuna beint niður með Grána í
múlnum, og komum við honum
fram af skaflinum háa. Ekki leist
hinum hrossunum á að fylgja þar
á eftir. Eftir talsverð hringhlaup
tókst þeim félögum þó að djöfla
hópnum í spor okkar. Seint mun
hverfa mér úr minni að sjá hópinn
sem kom nú yfír okkur Grána. Þau
flæddu eins og snjóflóð, á ýmsum
hliðum og endum - og jafnvel hvert
yfír annað. Eg gat haldið mér til
hliðar við aðalstrauminn. Hrossin
runnu stjómlaust svona að jafnaði
40-50 metra og sum lengra. Eitt
missti alla stjóm og rann eina 300
m á hlið og baki. Kannski var það
bara lán að ekki fór af stað snjóflóð
en Sveinn snjóflóðafræðingur mat
snjógerðina ekki hættulega.
En nú var mjúkur snjórinn
orðin til stórrar hjálpar við að
koma hrossunum niður þessa
snarbröttu hlíð sem hefði verið æði
ill niðurgöngu í berri skriðunni. Nú
runnu þau greitt eina slóð og var
ekki hætt við áföllum. Ef einhver
snöp voru á leiðinni rifú tryppin
upp lyngklær og mosa, jafnvel
þau aumustu, og var það gott að
sjá. Samt tók þessi ferð eftir seinni
hópnum ekki nema hálfan annan
tíma. Þegar við komum niður í
dalbotn aftur var því ekki enn orðið
alveg dimmt.
Einboðið var að reyna að koma
hrossunum sem lengst út dalinn,
enda fannfergið mikið og eftir því
lítill hagi þama fremst. Sveinn
fór nú fyrir, gekk sporin okkar
frá því um morguninn og hrossin
fylgdu honum vel. Þau voru orðin
mátulega kærulaus. Líklega vom
þau farin að treysta því að einhver
glóra væri í ferðalaginu, þó þeim
hafi sýnst þessir fimmmenningar
nokkuð glæfralegirtil að byrja með.
Nú skiptust hrossin sjálf á að troða
fönnina. Ef eitt hafði brotist um og
uppgefið sig í skafli, bakkaði það
út og það næsta tók við. Stundum
þurfti að moka lítillega. Þannig
tókst okkur í myrkrinu að drösla
þessu liði langleiðina út að Vesturá.
Þar em hagar góðir og hólar og
hæðir jafnvel upp úr.
Klukkan var um tólf á miðnætti
þegar við komum að bilnum, harla
ánægðir. Friðrik á Grund reyndist
orðinn skinnlaus og marinn allan
hringinn við efri brún klossanna.
Anægður var hann samt. Ekki voru
Þór og Doddi síður ánægðir, höfðu
smalað hrossum fyrri hluta dags
en síðan orðið að bíða þolinmóðir.
Land Rover-jeppinn skrönglaðist
nú niður að Stekkjarhúsum og
áfram til byggða. Um klukkan tvö
vom menn komnir hver til síns
heima.