Morgunblaðið - 05.01.2017, Blaðsíða 40

40 FRÉTTIRTækni | Vísindi
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. JANÚAR 2017
SVIÐSLJÓS
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Nýtt evrópskt gervihnattaleið-
sögukerfi, Galileo, GNSS, vaknaði
til lífsins um miðjan síðasta mán-
uð, mörgum árum á eftir áætlun.
Staðhæft er að það sé skilvirkara
og mun nákvæmara en bandarískir
og rússneskir keppinautar þess –
og muni hafa mjög örvandi áhrif á
evrópska tækniþekkingu og ný-
væðingu. Er Galileo svar Evrópu
við GPS-kerfinu bandaríska og
GLONASS-kerfi Rússa. Segir
varaforseti framkvæmdastjórnar
ESB, Maros Sefcovic, að mæl-
inganákvæmni evrópska kerfisins
verði „tífalt“ betri.
„Galileo er nákvæmasta gervi-
hnattaleiðsögukerfi heims og er
orðið að veruleika,“ tilkynnti Elz-
bieta Bienkowska, sem fer með
iðnaðarmál í framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins (ESB), þegar
kerfið (GNSS – sem stendur fyrir
Global Satellite Navigation Sys-
tem) var tekið í notkun 15. desem-
ber sl.
Galileo kemur til skjalanna á
sama tíma og fólk í ört vaxandi
mæli brúkar staðsetningarbúnað
ýmiss konar til að finna til dæmis
næsta apótek, stystu leiðina milli
staða, bíl sinn á bílastæði eða
týnda Alzheimers-sjúklinga.
Í Galileo-kerfinu eru nú 18
gervihnettir og starfar það ekki
með fullum afköstum ennþá, þrátt
fyrir að njóta stuðnings gervi-
tungla GPS-kerfisins bandaríska.
Með fjölgun hnattanna verður evr-
ópska kerfið hins vegar öflugra og
óháðara öðrum, en gervihnettir
þess eru á braut í 23.222 kílómetra
hæð yfir jörðu.
Miklar tafir og taumlaus
kostnaður
Að Galileo standa ESB og Geim-
ferðastofnun Evrópu (ESA) og
segja þau kerfið verða fullskapað
árið 2020. Muni það þá bjóða upp
á tíma- og staðsetningargögn af
áður óþekktri nákvæmni. Kerfið er
nefnt eftir ítalska eðlis- og
stjörnufræðingnum sem fyrstur
manna smíðaði stjörnusjónauka,
en hann var uppi á árunum 1564
til 1642. Hann studdi sólkerfis-
kenningu Kóperníkusar og var
fyrir það dæmdur villutrúarmaður
af rannsóknarréttinum.
Þegar ákveðið var árið 1999 að
ráðast í að koma Galileo-kerfinu
upp var kostnaður við það áætl-
aður 2,2 til 2,9 milljarðar evra.
Gefin voru fyrirheit um að það
yrði orðið starfhæft að fullu árið
2008. Margskonar seinkanir hafa
hins vegar orðið á því, bæði fjár-
hagslegar og tæknilegar. Til að
mynda tvö misheppnuð geimskot
sem kostuðu verkefnið tvö gervi-
tungl árið 2014. Og 17 ár í stað 9
tók að gera það starfhæft. Nú er
áætlað að kostnaðurinn við kerfið
verði meira en þrefalt það sem
upphaflega var talið, eða um 10
milljarðar evra þegar það verður
fullskapað árið 2020.
Galileo er undir borgaralegri
stjórn en rússneska kerfið, GLO-
NASS, og hið bandaríska, GPS,
lúta stjórn herafla risaveldanna
tveggja. Á ólgu- og stríðstímum
gæti það leitt til skertrar þjónustu
tveggja síðarnefndu kerfanna af
hernaðarlegum ástæðum. Geta
herstjórnirnar slökkt á þeim eða
takmarkað starfsemina, en boðað
hefur verið að því verði hætt.
Virkar bara í snjallsímum
Sem stendur virkar Galileo ein-
ungis í snjallsímum og leið-
sögutækjum sem búin eru sér-
legum örflögum til að taka við
merkjum evrópska kerfisins. Það
mun standa öllum opið, yfirvöld-
um, fyrirtækjum og einstaklingum.
Er það fyllilega samvirkt GPS-
kerfinu bandaríska en býður upp á
nákvæmari og áreiðanlegri stað-
setningar, tímamælingar og leið-
sögu fyrir notandann. Í samspili
við GPS býður evrópska kerfið
upp á eftirfarandi ókeypis þjón-
ustu:
Stuðningur við leit og björgun: Í
dag getur tekið margar klukku-
stundir að finna týndan mann á
sjó eða fjöllum. Aðila sem sendir
neyðarkall úr geisla frá Galileo-
kerfinu verður hægt að finna fljót-
ar þar sem aðeins mun taka um 10
mínútur að staðsetja nákvæmlega
hvaðan kallið kemur í stað þriggja
stunda áður. Hægt verður að ná
merkjum frá stöðum þar sem það
hefur ekki verið hægt hingað til,
svo sem úr jarðgöngum og hlé-
megin við háhýsi, að sögn frönsku
sjónvarpsstöðvarinnar France 24.
Síðar verður hægt að bæta þjón-
ustuna á þann veg að hægt verður
að láta hinn týnda vita að hann
Galileo vaknar til lífsins
 Nokkrum árum á eftir áætlun kviknaði á evrópska gervihnattaleiðsögukerfinu Galileo  Þegar það verður full-
skapað árið 2020 mun það bjóða upp á áður óþekkta nákvæmni í staðsetningum, leiðsögu og landmælingum
Ljósmynd/ESA
Gervihnettir á loft Geimferjunni Ariane 5 með fjóra gervihnetti Galileo-kerfisins innanborðs skotið á loft í geimferðamiðstöð Evrópsku geimferðastofnunarinnar í Frönsku Guiana í fyrra.
Ljósmynd/ESA
Leiðarvísir Snjallsímar taka við merkjum leiðsögukerfa á borð við Galileo,
veita hvers kyns þjónustu og gegna vaxandi hlutverki í daglegu lífi fólks.
Sjálfvirkni Galileo býður upp á aukna sjálfvirkni í flutningum á sjó og landi.