Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.2017, Blaðsíða 13

Helgarblað 27.–30. janúar 2017 Fréttir 13
mennirnir og aðstandendur þeirra
endurspegla þverskurð samfélags-
ins í þáttunum en þannig er það
einnig í raunveruleikanum.“
Páll segir mikla þróun hafa
orðið í fangelsismálum kvenna
hérlendis undanfarin misseri, nú
þegar nýja fangelsið á Hólmsheiði
hefur verið tekið í notkun.
Augljóslega sé talsverður munur
á aðstæðum kvennanna þar og í
Kópavogsfangelsi.
„Aðbúnaður kvenna í afplánun er
allt annar í dag og er þar helst tvennt
sem ber að nefna. Annars vegar eru
þær konur sem þurfa að afplána í
lokuðu fangelsi nú í sérhönnuðu
fangelsi með góðri náms-, vinnu-
og heimsóknaraðstöðu. Þar geta
þær vistast án þess að þurfa að vera
í samskiptum við karlfanga auk þess
sem unnt er að skipta upp hópum
kvenna sem ekki er æskilegt að
vista saman. Í Kópavogsfangelsinu
var ekki möguleiki á aðskilnaði og
karlar og konur vistuðust saman.
Hins vegar hefur sú ánægjulega
breyting átt sér stað að konur geta
í dag vistast í opnum fangelsum
landsins, þ.e. á Kvíabryggju og
Sogni. Ekki eru mörg ár síðan við
ákváðum að reyna það og hefur það
gengið ágætlega. Í dag erum við
með 45 pláss í opnum fangelsum en
fyrir 10 árum voru þau aðeins 14. Því
þótti okkur eðlilegt og nauðsynlegt
að gefa konum einnig kost á að
afplána í opnum fangelsum.“
Tók þá afstöðu að horfa ekki á
Fanga
„Ég tók einfaldlega þá afstöðu að
horfa ekki á þættina. Ég upplifði á
þessum stað þjáningar raunverulegs
fólks, ekki bara fanganna heldur líka
aðstandenda. Aðstæðurnar þarna
voru á köflum rosalegar. Ég sá stiklur
úr þáttunum en leist ekki á blikuna og
ákvað því að þetta væri ekki við hæfi,“
segir Ásta Lilja Bragadóttir í samtali
við DV. Ásta Lilja vann í níu mánuði
sem fangavörður í kvennafangelsinu
í Kópavogi árið 2008 meðfram
háskólanámi í sálfræði. Reynslan
hafði djúpstæð áhrif á hana og
varð til þess að hún fór í sérstakt
fangavarðarnám í Svíþjóð. Þá starfaði
hún um skeið sem fangavörður
í Kumla-fangelsinu, stærsta og
hættulegasta fangelsi Svíþjóðar.
Hún vinnur nú að meistararitgerð
sinni þar sem hún fjallar um
stefnu og framtíðarsýn sænsku
fangelsismálastofnunarinnar.
Ásta Lilja hefur því sérþekkingu
í faginu. „Ég efast um að þær
aðstæður sem boðið var upp á í
kvennafangelsinu hafi þekkst annars
staðar í vestrænu ríki. Maður sá
það glöggt þegar til Svíþjóðar var
komið. Að meðaltali voru sjö konur
í fangelsinu á hverju ári en þar var
pláss fyrir tólf einstaklinga. Upp
í það rými var fyllt með karlkyns
föngum sem er afar sérstakt og
þekkist ekki erlendis. Þá var fangelsið
móttöku- og langtímafangelsi auk
þess sem þar voru fangar í meðferð
og endurhæfingu. Það voru því
einstaklingar í alls konar ástandi
þarna inni sem gerði andrúmsloftið
og starfsumhverfið æði sérstakt,“ segir
Ásta Lilja.
Að hennar sögn var erfiðast við
starfið að venjast því að læsa full-
orðna einstaklinga inni klukkan
20.00 hvert kvöld. „Sú tilfinning var
mjög óþægileg. Við gengum um
með volduga lyklakippu sem skrölti
í og síðan þá fæ ég alltaf mjög slæma
tilfinningu þegar ég heyri þetta
hljóð. Síðar ræddi ég við fanga sem
dvaldi þarna og fékk þá að heyra að
þeir hefðu loksins getað slappað af
eftir kl. 20 á kvöldin. Þá hafi gríman
mátt falla og viðkomandi ekki þurft
að vera stöðugt á varðbergi til þess
að gæta að stöðu sinni innan fang-
elsisins,“ segir Ásta Lilja. n
PLUSMINUS OPTIC
Smáralind
www.plusminus. is
Sumar
kaupauki
Sólgler
með öllum gleraugum
Index 1,5*
Sjóngler
www.plusminus.is
ÚTSALA
Útsalan er hafin
20-80 %
afsláttur af umgjörðum
„Það er mjög óþægilegt að horfa á þessa þætti“
Vingast við leikskólabörn
Nokkur atriði hafa átt sér stað á útivistarsvæði fanganna í kringum fangelsið og greini-
legt er að það eru gæðastundir persónanna. „Úti geng ég í hringi, hlusta á i-podinn minn,
sem er ekki með nettengingu, upptökutæki eða myndavél því það er bannað. Ég spila
krikket, badminton, ligg í sólbaði, leik mér í fótbolta, körfubolta, gróðurset rófur, kart-
öflur, rabarbara, gulrætur, slæ grasið og horfi á krakkana í leikskólanum, sem er alveg við
hliðina á okkur, leika sér. Þau horfa líka á mig og foreldrar þeirra sem koma með þau og
sækja þau og svo horfa líka allir sem búa í húsunum á móti á okkur,“ skrifar konan og er
rétt að vekja sérstaklega athygli á samskiptunum við leikskólabörnin.
Þau voru gerð að umtalsefni í þriðja þætti. Þau samskipti eiga sér greinilega tilvísun
í skrif viðmælenda DV. „Leikskólakrakkarnir spyrja mig hvort ég sé bófi eða lögga. Lítill
snáði af leikskólanum spurði mig hvenær ég kæmist út og áður en mér gafst tækifæri til
að svara spurði hann hvort það væri þegar ég væri búin að hugsa málið.
Það er rétt hjá honum, ég er að endurhanna líf mitt eins og flestir hér og ákveða
hvað við ætlum að gera að afplánun lokinni. Ég er að hugsa málið,“ skrifar konan. Í
pistlinum „Dagur í fangelsinu“ sem birtist 26. júní 2014 í Kvennablaðinu segir hún: „Ég
er búin að eignast nokkrar vinkonur á leikskólanum við hliðina á okkur. Þær eru sex ára
og koma alltaf að spjalla við mig í gegnum girðinguna þegar við erum úti á sama tíma.
Þær spurðu mig hvað ég hefði gert af mér. Næsta dag vilja þær heyra meira. Ég hitti þær
vonandi í næstu útivist.“
Fangelsinu var lokað 2015
Fangelsið við Kópavogsbraut 17 var opnað í apríl árið 1989 en þar var áður starfrækt ung-
lingaheimili ríkisins. Sökum þess hversu lágt hlutfall kvenkyns fanga er hér á landi voru
vistaðir bæði kvenkyns og karlkyns fangar í Kópavogsfangelsinu en tíðrætt var hversu
bágbornar aðstæðurnar voru. Síðasti fanginn var fluttur úr fangelsinu 22. maí 2015 og
eru kvenkyns fangar á Íslandi nú hýstir í nýja fangelsinu að Hólmsheiði.
Hlutfall kvenna í fangelsum er mjög lágt en þeim fer þó fjölgandi. Rúm 7% fanga
sem ljúka afplánun hér á landi ár hvert eru konur. Helstu brot sem konur afplána fyrir eru
auðgunarbrot, þó eru fíkniefnabrotum að fjölga, líkt og fram kemur í ritgerð Jóhönnu
Bryndísar Þórisdóttur við félagsvísindasvið HÍ árið 2012.
„Við geng-
um um með
volduga lyklakippu
sem skrölti í og síð-
an þá fæ ég alltaf
mjög slæma tilfinn-
ingu þegar ég heyri
þetta hljóð
Ásta Lilja Bjarnadóttir Starfaði um skeið í
kvennafangelsinu í Kópavogi og getur ekki hugsað
sér að horfa á sjónvarpsþáttaröðina Fanga.
Kvennafangelsið í Kópavogi Fangelsinu
var lokað árið 2015 en það er aðalumgjörð
sjónvarpsþáttanna „Fangar“ sem nú eru
sýndir á RÚV. Mynd SigTryggur Ari