Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.2017, Blaðsíða 58

Helgarblað 10. nóvember 201734 Bækur
U
ngt fólk að feta sig inn í full-
orðinsárin, ungmenni sem
ná ekki takti í þjóðfélaginu
sem hin eldri hafa byggt
upp og draga í efa venjur og hefðir,
eru kunnuglegt efni í skáldsögum
allt frá því Bjargvætturinn í gras-
inu, eftir J.D. Salinger, kom út árið
1951. Samt er orðið nokkuð langt
síðan ég las slíka skáldsögu. Við
lestur skáldsögunnar Millilending
eftir Jónas Reyni Gunnarsson
er gamall kunnugleiki þessarar
lestrar reynslu uppfærður inn í nú-
tímasamfélag og skyndilega er les-
andinn ekki ungur sjálfur held-
ur gamall fauskur sem hneykslast
jafnvel á persónum bókarinnar.
Það er nefnilega þannig að ef lesa
á ádeilu út úr sögunni þá er hún
ekkert síður á unga fólkið sem fót-
ar sig ekki í samfélaginu en hina
eldri sem hafa byggt það upp.
Aðalpersónan er María, 22 ára
gömul stúlka, sem hefur flosn-
að upp úr sambúð með Ragnari
í Brighton á Englandi, er að flytja
til föður síns sem er listamaður í
Danmörku, en kemur
heim til Íslands í einn
sólarhring, þeirra er-
inda að sækja fyrir
föður sinn litatúpur
sem voru í eigu Karls
Kvaran listamanns.
Þessi sólarhringur í lífi
Maríu einkennist af
áfengisneyslu og dóp-
fikti, yfirborðslegum
samskiptum við vini
og kunningja og upp-
rifjun á ástarsam-
böndum hennar, misheppnaðri
sambúð með Ragnari í Brighton
og sambandi þar áður við starfs-
mann á kaffihúsi í miðbænum.
Líf Maríu er stefnulaust og í
þessari stuttu heimsókn til Íslands
missir hún alveg fót-
anna þar sem hún
ráfar frá einu öldur-
húsi til annars og á
innantóm samskipti
við vini og fólk sem
verður á vegi hennar
á djamminu. Á meðan
er faðir hennar sífellt
að reyna að ná sam-
bandi við hana sím-
leiðis til að geta lagt
henni lífsreglurnar og
amma hennar reynir
með kröftugum hætti að
opna augu Maríu og tengja hana
við raunveruleikann.
Sýn Maríu á tilveruna er kald-
hæðnisleg og afhjúpar yfirborðs-
mennsku, sjálfhverfu og skort
á einlægni í samskiptum fólks.
Sagan lýsir sambandsleysi og
átakanlegum skorti á samkennd
meðal fólks. María sjálf er hins
vegar engu betri en fólkið sem
verður á vegi hennar og er hvorki
einlæg né heiðarleg við nokkurn
mann. Líf hennar er ótrúlega til-
gangslaust, hún virðist ekki hafa
snefil af metnaði og ástríðu og ver
tíma sínum í lítið annað en dóp,
drykkju og innantóm samskipti.
Skarpskyggni hennar við að koma
auga á innihaldsleysið og yfir-
borðsmennskuna allt í kringum
hana er því fremur marklaus.
Persónusköpun Maríu er öðr-
um þræði vel heppnuð en veldur
á hinn bóginn því að skáldsagan
verður ekki sérlega áleitin. Vel má
vera að sumir lesendur kenni í
brjósti um Maríu en mig grunar að
fleiri langi til að hrista hana dug-
lega til. Ýmsum verður alveg sama
um hana.
Millilending er afbragðsvel stíl-
uð, næmni höfundar fyrir smá-
atriðum er unaðsleg og vand-
ræðalegar uppákomur í sögunni
fá lesendur til að hlæja upphátt
mörgum sinnum. Auk þess má
velta fyrir sér margræðum merk-
ingum – hvað táknar til dæmis
titill sögunar sem fjallar um konu
í upphafi fullorðinsáranna? Og
hvaða merkingu hafa örlög litanna
úr fórum Karls Kvaran sem fá afar
myndræna meðferð í lok sögunn-
ar? Lýsing á hálfkláruðu málverki
seint í sögunni er líka áhrifamik-
il og virðist eiga sér samsvörun í
Maríu sjálfri.
Jónas Reynir Gunnarsson er
sléttþrítugur höfundur sem ryðst
núna fram á ritvöllinn með þrjár
bækur í einu. Ljóðabók hans, Stór
olíuskip, fékk fyrir skömmum Bók-
menntaverðlaun Tómasar Guð-
mundssonar, en auk hennar og
þessarar bókar var hann að senda
frá sér ljóðabókina Leiðarvísir um
þorp.
Það er fengur að Jónasi Reyni í
hóp íslenskra rithöfunda, ekki síst
fyrir stílgáfu hans. n
L
jóðin í Hreistri er í grunninn
eins konar óður til verbúðar-
lífsins og karlmennskunnar
í sinni ýktustu mynd, til feg-
urðarinnar sem í henni býr sem og
ljótleikans sem af henni getur staf-
að. Þetta umfjöllunarefni þekkja
lesendur flestir vel í gegnum allt
höfundarverk Bubba Morthens á
tónlistarsviðinu. Í Hreistri koma
fram ýmsir karakterar, þ.á.m.
heljar menni með litla sál, rindlar
með hjarta úr gulli og stórkarlar
sem hrifsa það sem þeim finnst
þeir eiga rétt á. Þannig kallast
ljóðin á við rómantíska ægifegurð
landslags Íslands; hættur hafsins
og landsins verða eins konar sam-
nefnari við karlmennskuna og allt
sem henni fylgir. Þá verður karl-
mennskan að nokkurs konar nátt-
úruafli í ljóðunum.
Fagrar sírenur og
heljarmenni
Karlpersónur eru
margvíslegar og
fjölbreyttar en þær
kvenpersónur sem
birtast eru því mið-
ur fátt annað en
einsleitar, fagrar og
góðar sírenur sem
lokka til sín hættu-
leg karlmenn-
in. Þessi einsleitni
kvenpersóna
endurspeglar
kannski að einhverju leyti viðhorf-
ið gagnvart konunum í plássunum
á þessum tíma. Og á sama hátt má
segja að bókin sverji sig í ætt við
klassískar þjóðsögur og ævintýri.
Geggjaðir fiskar
Ljóðmælandinn í Hreistri er ung-
ur karlmaður sem tekur breyting-
um eftir því sem á líður bókina.
Þroskinn er frá grænjaxli yfir í
heljarmenni, en frásögnin verð-
ur á sama tíma sífellt táknrænni,
ævintýralegri og geðveikislegri.
Bubbi spyr meira að segja á ein-
um stað: „hversu mörgum fisk-
um er hægt að gera að án þess að
missa vitið“. Eftir því sem á líður
verður maðurinn líkari
fiski og fer meira að segja
að vaxa á hann hreistur.
Hreistrið verður að tákni
fyrir karlmennskuna, eins
konar gró eða mygla sem
skemmir út frá sér, bæði
á yfirborðinu og innra
með huga mannsins. Öll
tenging við raunveruleik-
ann visnar og slitnar.
Orðræða um verbúðarlíf
Stundum þegar talað er
um verbúðarlíf verður
vandaverk að greina á milli þess
þegar verið er að gagnrýna erf-
iðar (óviðunandi) vinnuaðstæð-
ur og þegar menn upphefja þá
sem leggja þessa vinnu á sig ár
eftir ár. Þannig er þetta að ein-
hverju leyti í Hreistri, þ.e. les-
andinn fær bæði megnt ógeð á
þessum heimi á sama tíma og
hann fyllist aðdáun á þessu fólki
sem vinnur langa vinnudaga og
enn lengri vinnutarnir fjarri fjöl-
skyldunni. Það er þessi tvíhugs-
un sem gegnumsýrir allt okkar
þjóðfélag. Hinn duglegi vinnandi
maður er tilbeðinn á sama tíma
og honum er vorkennt fyrir að
hafa ekki tíma fyrir persónu-
leg sambönd. Að sumu leyti má
líkja þessari orðræðu við banda-
ríska umfjöllun um hermenn, sem
framan af hefur einkennst af ein-
hvers konar glýju í augum fólks
gagnvart hugrekki og dirfsku her-
manna. Í dag hafa þó umfjöllunar-
efni á borð við áfallastreituröskun
(e. Post Traumatic Stress Dis-
order) verið æ sýnilegri hvað varð-
ar hermenn sem koma heim eftir
stríð. Ljóðmælandinn í Hreistri
minnir ósjaldan á hermann á víg-
velli, þar sem það eina sem hann
getur gert í sínum aðstæðum er að
taka einn dag í einu. Það sem tekur
við eftir verbúðarlífið þekkjum við
flest sem höfum fylgst með ferli
höfundar; neysla, myrkur og doði.
Að lokum má nefna að kápan
og öll hönnun bókarinnar er
afar skemmtilega unnin þar sem
hreisturflögur koma margar
saman og minna á öldur hafsins.
Fjöldi alda á blaðsíðum bókarinn-
ar samsvarar númerum kaflanna
sem aftur samsvara fjölda daga á
sjó, þ.e. 69. Hreistur er áhugaverð
fyrir hvern þann sem hefur áhuga
á að skyggnast inn í framandi
heim sjómannsins, ýktra vinnuað-
stæðna og erfiðrar tarnavinnu. n
Hversu mörgum fiskum er hægt
að gera að án þess að missa vitið?
Ágúst Borgþór Sverrisson
agustb@dv.is
Bækur
Millilending
Höfundur: Jónas Reynir Gunnarsson
Útgefandi: Partus
171 bls.
Stefnulaust líf
Jóhanna María Einarsdóttir
johanna@dv.is
Bækur
Hreistur
Höfundur: Bubbi Morthens
Útgefandi: Mál og menning
69 kaflar
Jónas Reynir Gunnarsson
„Það er fengur að Jónasi Reyni
í hóp íslenskra rithöfunda.“
Mynd SiGtRyGGuR ARi
Bubbi
Morthens
Ljóðmælandinn
í Hreistri minnir
ósjaldan á her-
mann á vígvelli.
Mynd BRynJA