Dagblaðið Vísir - DV - 10.11.2017, Blaðsíða 60
Helgarblað 10. nóvember 201736 Bækur
F
yrr á árinu kom út ljóðabók
in Sprungur eftir ljóðskáldið
Jón Örn Loðmfjörð. Undan
farið hefur Jón getið sér orð
á samfélagsmiðlum og á djamm
inu sem ljóðagjörningalistamað
ur og er orðin það stór persóna
að það væri harla ómögulegt að
fjalla um ljóðabókina hans án þess
að minnast á persónu Jóns, eða
Lomma eins og hann kallast á ver
aldarvefnum. En á rafrænum stöð
um eins og Facebook og Twitter
leikur ljóðatröllið Lommi lausum
hala með spámannlega sýn að
vopni þar sem hann afhjúpar
klisjukenndan veruleika nútímans
og staðnaða orðræðu hans með
ljóðrænum athugasemdum og
endurteknum spurningum eins
og: „Hver er staða ljóðsins?“ hvort
sem umræðuefnið er pólitík, bók
menntir eða fréttaflutningur.
Að brjóta niður og afhjúpa
Á sama hátt og persónan Lommi
afhjúpar klisjur samtímans má
segja að ljóðin í Sprungum séu
eins konar tilraun til þess að af
hjúpa, afklæða og brjóta til mergj
ar samfélagið og allt sem í því felst.
Þar notar hann einnig endurtekna
orðaröð til þess að tengja saman
ólík málefni og grafa undan hefð
bundinni umræðu um þau. Þar
má nefna ljóð þar sem allar setn
ingar byrja á „það er ekki leiðin
legt að“ og í kjölfarið eru nefndar
ýmsar iðjur til þess að klára stað
hæfinguna. Stundum verða setn
ingarnar fyndnar, öðrum stund
um afhjúpandi, einstaka sinnum
uggandi en alltaf svolítið sniðugar.
Ljóðin í Sprungum eru nokkurs
konar árás að hætti Grimmdar
leikhússins sem var og hét um
miðja 20. öld í París. Sú stefna
miðaðist að því að brjóta niður
kerfi samtímans líkt og tungumál
ið, í veikri von um að hægt væri að
byggja þau upp á betri hátt síðar.
Að þessu leyti má líkja ljóðunum í
Sprungum við ofbeldi eða grimmd
sem má deila um hvort sé sam
tíma okkar nauðsynleg til þess að
brjóta niður kerfin sem við hugs
um eftir.
Í mörgum ljóðanna birtast and
stæður fegurðar og ljótleika, róm
antíkur og hryllings, ljóðrænu og
kláms o.fl. En þessar andstæður
takast ekki beint á, heldur vinna
þær saman. Það er eins og Jón
neiti að viðurkenna hefðbundin
andstæðupör og vilji frekar brjóta
niður hugmyndirnar um and
stæður. Þannig sýnir hann fram á
að fegurðin geti búið í ljótleikan
um á sama hátt og ljótleikinn geti
búið í fegurðinni.
Sprungur er gefin út í 300 ein
tökum og er hver kápa einstök.
Þar mætast tvö ferköntuð form
og á milli þeirra er sprunga. Hver
sprunga er einstök alveg eins og
hver lestur er einstakur. Hin eins
taka sprunga hverrar kápu gæti
táknað skilin á milli andstæðupara
sem Jón reynir að brjóta upp í bók
inni. Kápan er enn fremur svört og
hvít, sem er líklega þekktasta og
viðurkenndasta andstæðupar fyrr
og síðar, sem rennir óneitanlega
stoðum undir þessar vangaveltur
um þýðingu kápunnar.
Það eru engar reglur til
Sprungur er í sjálfu sér árás. Eins
konar verk sem samið er til höf
uðs ljóðrænunni, til þess að brjóta
niður veggi á milli þess sem hefð
in telur vera ljóðrænt og þess sem
fellur utan við þá skilgreiningu.
Bókin er afsprengi ákveðinnar
kynslóðar ljóðskálda sem hafa
tekið það að sér að pönkast í ljóð
inu og reyna sitt besta við að finna
ljóðrænu í því sem
alla jafna er ekki
talið ljóðrænt. Ef
saga af fyrstu klám
reynslunni er klippt
niður í nægilega
auðmeltanlega
búta og raðað upp
á svolítið skemmti
legan hátt þá er
hægt að samþykkja
að um sé að ræða ljóð.
Þannig lítur ljóð jú út, og það eru
engar reglur til sem segja hvað
ljóð megi fjalla um og hvað ekki.
Sterkustu ljóðin eru að mati gagn
rýnanda þau þar sem Jón sýn
ir fram á mesta einlægni eins og
í ljóðunum „rannsóknastofa“ og
„verkfæri“ eða þegar hann nýtir
uppbyggingu ljóða og setur í nýtt
samhengi líkt og í „hverfisgatan
hefur ekki gert okkur neitt“.
Það sem gagnrýnandi finnur
helst Sprungum til foráttu er sú
sama og honum hefur alltaf fund
ist vanta í Grimmdarleikhúsið.
Það er gott og blessað að brjóta
niður kerfin, rífa niður valdið,
boða anarkisma, setja af stað
óeirðir, berja pottlok og allt það.
En þegar upp er staðið þá vantar
alltaf einhvers konar úrlausn.
Því þegar allt er í molum þá þarf
sterka hugsjón til að byggja eitt
hvað upp á nýtt. Það er klisja sem
er sönn. n
„Það er ekki leiðinlegt“
að lesa ljóðabók
M
istur er þriðja bókin
sem ég les eftir spennu
sagnahöfundinn Ragnar
Jónas son. Þessar þrjár
hef ég lesið í tímaröð og þær eru
hver annarri betri. Dómar gagn
rýnenda benda jafnframt til þess
að fyrstu sögur hans, sem ég hef
ekki lesið, séu slakastar og að hon
um virðist fara fram með hverri
bók. Mistur er besta bókin sem ég
hef lesið eftir hann.
Flestir skáldsagnahöfundar
hafa mismunandi styrkleika og
veikleika þó að til séu snillingar
eins og Laxness og Shakespeare
sem geta allt. Styrkleikar og veik
leikar Ragnars eru auðsýnilegir:
annars vegar lætur honum mjög
vel að flétta sögu,
hins vegar er
hann ekki burð
ugur stílisti. Hann
er ekki næmur á
smáatriði, hann
er ekki mynd
rænn, því síður
fyndinn eða hnytt
inn, samtölin eru
oft flatneskjuleg og
honum hættir við
stagli með því að
persónur endur
taka hugsanir sínar
of oft. Með hverri
bók virðist Ragnar nýta styrkleika
sína betur og lágmarka skaðann
af helstu veikleikum sínum. Sögur
hans verða sífellt betur uppbyggð
ar, betur hugsaðar og dýpri. Jafn
framt því gætir hann þess að
færast aldrei of mikið í fang í lýs
ingum og orðfæri, hann heldur sig
við mjög einfaldan og þurran frá
sagnarstíl, og það gengur upp, les
andinn gleymir sér í sögunni og
saknar ekki frekari stílbragða.
Fyrri hluti Misturs er gífurlega
spennandi og minnir mann um
leið á hve það er orðið
sjaldgæft í seinni tíð
að spennusögur, jafn
vel rómaðar spennu
sögur, séu virkilega
spennandi. Þá er
ég ekki að tala um
spennu í formi eftir
væntingar eftir því
hvað gerist næst, sem
er vissulega eftir
sóknarverð lestrar
upplifun, heldur að
lesandinn nái að
verða smeykur, jafn
vel skelfingu lostinn
af og til. Þetta tekst hvað eftir ann
að í fyrri hluta bókarinnar, þar sem
margir spennuþrungnir kaflar ger
ast á afskekktum sveitabæ í hríðar
byl. Þrjár til fjórar (fjöldinn er um
deilanlegur!) persónur eiga þar í
samskiptum sem reyna á taugar
lesandans. Fyrri hluti bókarinnar
er klárlega ekki fyrir myrkfælna.
Fjölskylduharmleikur rann
sóknarlögreglukonunnar Huldu
er síðan mögnuð hliðarsaga sem
fellur vel að drungalegu efni
meginsögunnar.
Um miðbik bókarinnar, þegar
hinir hræðilegu glæpir sögunnar
hafa verið framdir, slaknar á
taugaspennunni og við tekur
forvitnilegur leiðangur Huldu
rannsóknarlögreglukonu að lausn
gátunnar. Gátan er afskaplega vel
ofin og lesandinn situr sáttur eftir
með málalokin.
Fyrir utan spennuna og hagan
lega fléttuna nær sagan þeirri dýpt
að mörkin milli góðs og ills verða
óljós í henni og hægt er að skilja
þær hvatir sem lágu að baki glæp
unum. Í Mistri eru engin illmenni
og samt eru framin hræðileg illvirki
í sögunni. Mannlegur harmleikur
ræður þar för en ekki illska. Sagan
vekur þá spurningu hvort allar
manneskjur séu færar um að fremja
morð við öfgafullar aðstæður.
Mistur er í heildina afskaplega
vel heppnuð spennusaga og hefur
flest það til að bera sem unnend
ur spennusagna sækjast eftir – og
þá umfram allt spennuna sem er
orðin svo fágæt í spennusögum
seinni tíma. Ragnar hefur einnig
þann kost að hafa flækjurnar í
sögum sínum rétt hæfilega mikl
ar, aldrei svo miklar að lesandinn
tapi þræði. Það er hluti af ánægj
unni við að lesa Mistur, bók sem
á vafalaust eftir að færa mörgum
lesendum gleðistundir í skamm
deginu – þó að öðrum þræði sé
ánægjan óneitanleg myrk og
hrollvekjandi. n
Spennusaga
sem stendur
undir nafni
Jóhanna María Einarsdóttir
johanna@dv.is
Bækur
Sprungur
Höfundur: Jón Örn Loðmfjörð
Útgefandi: Sjálfsútgáfa
67 bls.
Jón Örn
Loðmfjörð
Ragnar Jónasson
Með hverri bók virðist
Ragnar nýta styrkleika
sína betur. Mynd biLLwAtERs
Ágúst borgþór sverrisson
agustb@dv.is
Bækur
Mistur
Höfundur: Jónas Reynir Gunnarsson
Útgefandi: Veröld
256 bls.