Fréttablaðið - 10.05.2018, Qupperneq 17

Ég hafði ekki fyrr lokið máli mínu um heilbrigði og hag­vöxt á fjölmennum fundi
norrænna lækna og hjúkrunar­
fræðinga í Lillehammer í Noregi
en einn fundargesturinn gaf sig
á tal við mig, kynnti sig, þakkaði
mér kurteislega fyrir framsöguna
og sagði síðan: Ég held þú gætir
e.t.v. blásið meira lífi í glærurnar
þínar. Hann rétti mér disk. Þetta
var 2004. Ég þekkti manninn ekki
neitt. Þegar ég opnaði diskinn í
flugvélinni á leiðinni heim sá ég að
maðurinn var prófessor á Karó­
línsku stofnuninni í Stokkhólmi.
Hann hét Hans Rosling. Árin næst
á eftir fór framsetning hans á heil­
brigðistölum og hagtölum eins og
eldur í sinu um allan heim. Honum
tókst það sem öðrum hafði ekki
tekizt: Að búa til sannkallaðar flug­
eldasýningar úr þurrum staðtöl­
um. Sumir kalla Rosling ástsælasta
vísindamann samtímans.
Hans Rosling féll frá í fyrra langt
fyrir aldur fram, ekki sjötugur.
Síðasta æviárið einsetti hann sér
að skrifa tvær bækur ásamt öðrum,
þ.m.t. syni hans og tengdadóttur.
Það tókst. Fyrri bókin er sjálfsævi­
saga og heitir Hur jag lärde mig
förstå världen (Hvernig ég lærði
að skilja heiminn). Hann sagði
sjálfur að fáar tölur væri að finna
í bókinni heldur fjallaði hún um
fólk sem hefði orðið á vegi hans
og opnað augu hans. Síðari bókin
heitir Factfulness og fjallar fjörlega
og góðlátlega um útbreiddar rang­
hugmyndir um heiminn, hvernig á
þeim stendur og hvernig hægt er að
verjast þeim. Ég lýsti málflutningi
Roslings stuttlega á þessum stað
fyrir viku. Nú kemur meira.
Að gefa ömmu sinni á kjaftinn
Rosling segir í síðari bókinni frá
því þegar hann sagði nemendum
sínum á Karólínsku stofnuninni að
lyfjafyrirtæki hneigðust til að hirða
lítt um rannsóknir um lyf gegn
malaríu og öðrum sjúkdómum
sem herja helzt á fátækt fólk. Þá
gall í einum læknanemanum aftast
í salnum: Réttast væri að gefa þeim
rækilega á kjaftinn!
Rosling sagðist einmitt vera
að fara á fund hjá lyfjarisanum
Novartis í Sviss síðar sama haust
og spurði: Hverjum þar finnst þér
ég eigi að gefa á kjaftinn? For­
stjóranum, svaraði læknaneminn.
Já, ég þekki hann, sagði Rosling.
Heldurðu að kjaftshögg myndi
fá hann til að breyta rannsókna­
stefnu fyrirtækisins?
Þá gall í öðrum stúdent
framar í salnum: Nei, þú átt að gefa
stjórninni á kjaftinn. Hún ræður
ferðinni.
Þú meinar, svaraði Rosling. Ég
á einmitt að hitta stjórnina líka.
Ég sleppi þá forstjóranum og geng
heldur á röðina á stjórnarfund­
inum, en ég er óvanur slagsmálum
svo ég á varla von á að komast
yfir að kýla nema kannski þrjá
eða fjóra stjórnarmenn áður en
öryggisverðirnir koma á vettvang
og yfirbuga mig.
Þá sagði þriðji stúdentinn: Nei,
Novartis er hlutafélag. Hluthaf­
arnir marka stefnuna. Það eru
þeir sem eiga að fá á kjaftinn. Jæja,
sagði Rosling, en hverjir eru þeir?
Auðmenn, sagði stúdentinn. Hann
sat á fremsta bekk.
Þá sagði Rosling: Stærstu eigend­
urnir í Novartis eru lífeyrissjóðir.
Nú skuluð þið fara heim til ömmu
og afa og gefa þeim á kjaftinn
fyrir að hagnast á hækkun hluta­
bréfa í lyfjafyrirtækjum. Hafi þau
látið ykkur fá peninga skuluð þið
annaðhvort skila þeim fénu eða
gefa sjálfum ykkur á kjaftinn.
Þörfin fyrir að finna sökudólg
Broddurinn í sögu Roslings að
sögn hans sjálfs er að menn virðast
hafa meðfædda þörf fyrir að leita
skjótra skýringa með því að finna
sökudólga þegar illa gengur frekar
en að kafa dýpra. Skýringin á rann­
sóknastefnu lyfjafyrirtækisins í
sögunni er að lífeyrissjóðir telja
sér jafnan skylt að gæta hags­
muna sjóðsfélaga sem sækjast
eftir jöfnum og góðum afrakstri af
ævisparnaði sínum. Því sé ekki við
fyrirtækin að sakast heldur verði
að finna aðrar leiðir til að tryggja
hagsmuni og heilbrigði fátækra
þjóða.
Rosling segir það ekki berum
orðum, en sú ályktun blasir við að
hér getur almannavaldið talizt hafa
mikilvægt verk að vinna með því
t.d. að auka framlög til rannsókna á
lyfjum gegn hitabeltissjúkdómum.
Við þurfum að leita rökréttra
skýringa, segir Rosling, frekar en
að úthrópa meinta – og iðulega
blásaklausa! – sökudólga. Leit að
sökudólgum getur leitt til rangrar
niðurstöðu, segir Rosling, og bætir
við að betur gefist jafnan að leita
skynsamlegra skýringa í fólkinu
sjálfu, samfélaginu og samfélags­
gerðinni. Hann rekur önnur dæmi
sem hníga í sömu átt. Ábyrgð á því
sem aflaga fer getur legið víða.
Hvar liggur ábyrgðin?
Þessar vangaveltur Roslings rifja
upp algeng viðbrögð bandarískra
bíógesta og annarra við sænskum
glæpamyndum þegar þær tóku
að ryðja sér til rúms í útlöndum
eftir 1970. Þá var stundum sagt í
Ameríku: Alltaf skal sökin í þessum
sænsku myndum vera skrifuð á
samfélagið frekar en á einstakling­
inn sem fremur glæpinn.
Það er samt ekki boðskapur
Roslings. Hann segir bara: Förum
að öllu með gát. Reynum að draga
réttar ályktanir. Oft bera ein­
staklingar ábyrgð á því sem aflaga
fer, en stundum er ábyrgðin dreifð
og stundum liggur hún á óvæntum
stöðum.
Skýringin á rannsókna-
stefnu lyfjafyrirtækisins í
sögunni er að lífeyrissjóðir
telja sér jafnan skylt að gæta
hagsmuna sjóðsfélaga sem
sækjast eftir jöfnum og
góðum afrakstri af ævisparn-
aði sínum. Því sé ekki við
fyrirtækin að sakast heldur
verði að finna aðrar leiðir til
að tryggja hagsmuni og heil-
brigði fátækra þjóða.
Sökudólgar og samfélög
Þorvaldur
Gylfason
Í dag
Kynjajafnrétti mælist reglulega mest á Íslandi. Við stöndum framarlega í alþjóðlegum
samanburði. Háskólamenntuðum
konum hefur fjölgað. Feðrum býðst
nú fæðingarorlof. Foreldrar deila
fjölskylduábyrgð. Árangur hefur
náðst í jafnréttisbaráttunni. Samt
reynist konum enn torvelt að standa
jafnfætis körlum á vinnumarkaði.
Nýlegar tölur sýna 10% kyn­
bundinn launamun á Íslandi. Þeim
körlum sem nýta rétt sinn til fæð­
ingarorlofs fer fækkandi. Hundruð
barna sitja föst á biðlistum eftir
leikskólavist í Reykjavík. Hundruð
foreldra komast ekki aftur á vinnu­
markað í kjölfar barneigna. Fjöl­
skylduvandinn er gjarnan á herðum
kvenna. Mæður taka enn á sig mesta
ábyrgð barnauppeldis – því betur
má fórna kvennalaunum en karla­
launum. Konur sitja eftir í vítahring.
Rannsóknir sýna jákvæð áhrif
barneigna á launaþróun karla, en
neikvæð áhrif á launaþróun kvenna.
Vinnandi konum er gjarnan falin
minni ábyrgð í kjölfar barneigna
en karlar hljóta aukinn framgang.
Atvinnulífið virðist álykta að barn­
eignir dragi úr framlagi kvenna á
vinnumarkaði. Þessu þarf að breyta.
Það er mikilvægt að fjölskyldur
eigi kost á öruggri og áreiðanlegri
daggæslu strax í kjölfar fæðingaror­
lofs. Í dag er skortur á úrræðum og
fjölskyldur lenda í vanda. Mála­
flokkurinn hefur verið vanræktur.
Við þurfum víðtækar lausnir. Sam­
ræmt kerfi þar sem eitt úrræði tekur
við af öðru og fjölskyldur festast ekki
á biðlistum.
Æskilegt er að lengja fæðingaror­
lof og hækka þak á orlofsgreiðslum.
Skapa þarf umhverfi sem hvetur
báða foreldra til töku orlofs. Við
munum bjóða foreldrum frelsi og
val um daggæslukosti. Við munum
styðja betur við bæði dagforeldra­
stigið og leikskólastigið. Reykjavík
er í samkeppni við önnur sveitar­
félög um fagmenntað starfsfólk. Við
viljum gera betur svo gott fólk velji
starf á leikskóla.
Núverandi meirihluti vill bjóða
ódýrustu leikskólana. Ódýr þjón­
usta er gjarnan slæm þjónusta. Það
hafa nýlegar þjónustukannanir sýnt.
Ánægja með leikskóla mælist minnst
í Reykjavík. Bregðast þarf við þessari
óánægju. Sjálfstæðisflokkurinn legg­
ur ekki áherslu á ódýrari leikskóla.
Okkar markmið er að bjóða áreiðan­
lega leikskóla. Við viljum að Reykja­
vík verði besti búsetukosturinn. Við
viljum því bjóða bestu leikskólana.
Sjálfstæðisflokkurinn telur mikil­
vægt að tryggja öllum fjölskyldum
úrræði strax í kjölfar fæðingaror­
lofs. Þrátt fyrir mikinn árangur í
jafnréttisbaráttunni taka konur enn
meiri ábyrgð á umönnun barna.
Dagvistunarvandi lendir því oftar
á konum og dregur úr framgangi
þeirra á vinnumarkaði. Það hefur
aftur áhrif á launaþróun og ýtir undir
kynbundinn launamun. Við ætlum
að leggja okkar af mörkum við lausn
þessa vanda. Áreiðanlegar lausnir
eru mikilvægt jafnréttismál – sam­
félaginu öllu til heilla.
Leikskólar og launamunur
Hildur
Björnsdóttir
skipar 2. sætið
á lista Sjálf-
stæðisflokksins
í Reykjavík
Afgreiðslutímar á www.kronan.is
Öll verð eru birt með fyrirvara um prentvillur og/eða myndabrengl.
169 kr.stk.
Doritos Nacho Cheese
Þú finnur
uppskriftina á
kronan.is/
uppskriftir
1399 kr.kg
Grillaður kjúklingur
489 kr.stk.
Shake&Pizza ostablanda
599 kr.stk.
Field day salsa roasted garlic
Súper nachos
með Eurovision?
S k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 17F i M M T u d a g u R 1 0 . M a Í 2 0 1 8
1
0
-0
5
-2
0
1
8
0
4
:3
1
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
8
K
_
n
ý.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
F
B
D
-4
C
2
C
1
F
B
D
-4
A
F
0
1
F
B
D
-4
9
B
4
1
F
B
D
-4
8
7
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
6
4
s
_
9
_
5
_
2
0
1
8
C
M
Y
K