Fréttablaðið - 17.05.2018, Side 17

Þorvaldur
Gylfason
Í dag
Þegar fiskstofnar á Íslandsmið­um virtust vera að þrotum komnir árin eftir 1970 m.a. af
völdum ofveiði, sökktu ýmsir hag­
fræðingar sér niður í málið. Gunn­
ar Tómasson hagfræðingur var þá
sá Íslendingur sem mesta reynslu
hafði af störfum hjá Alþjóðagjald­
eyrissjóðnum. Gunnar mælti í
rómuðu viðtali við Eimreiðina
1974 með veiðigjaldi til að koma
efnahagslífi landsins á réttan kjöl,
en verðbólga var þá mikil og efna­
hagurinn óstöðugur.
Gjald, ekki skattur
Bjarni Bragi Jónsson, síðar aðalhag­
fræðingur Seðlabanka Íslands, lýsti
einnig þeirri skoðun að hagkvæm­
asta leiðin til að stýra fiskveiðum
við Ísland væri með veiðigjaldi sem
hann kallaði auðlindaskatt eins og
þá tíðkaðist. Síðar var á það bent að
orðið „gjald“ á betur við en „skatt­
ur“ þar eð gjald kemur fyrir veitta
þjónustu, t.d. réttinn til að veiða lax
eða þorsk. Eigandi laxveiðiár eða
leiguíbúðar leggur ekki skatt heldur
gjald á gesti sína. Bjarni Bragi
kynnti niðurstöður sínar á 22. árs­
fundi norrænna hagfræðinga í
Reykjavík 1975. Ritgerð hans birtist
í Fjármálatíðindum, tímariti Seðla­
banka Íslands, síðar sama ár ásamt
lofsamlegum ummælum tveggja
erlendra hagfræðinga. Per Magnus
Wijkman, síðar aðalhagfræðingur
EFTA, sagði í sinni athugasemd:
„Löndunargjald á veiddan afla eða
uppboð veiðiheimilda eru líklega
beztu leiðirnar til að tryggja hag­
kvæma stjórn sóknar á fiskimiðin
án mismununar“ [Mín þýðing, ÞG].
Bjarni Bragi Jónsson vitnar í
ritgerð sinni í umræður meðal
íslenzkra hagfræðinga frá árunum
eftir 1960 og minnist þess að hann
hafi fyrst mælt opinberlega fyrir
veiðigjaldi 1962. Bjarni tilgreinir
að Gylfi Þ. Gíslason viðskiptaráð­
herra hafi 1965 mælt fyrir stofnun
tekjujöfnunarsjóðs sem fjár skyldi
aflað til með gjaldtöku í sjávar­
útvegi. Bjarni Bragi vitnar einnig
í Jónas Haralz sem var einn helzti
efnahagsráðunautur ríkisstjórna
frá því fyrir 1960 og fram yfir
1970, en Jónas segir í ræðu 1967:
„Beinasta aðferðin hefði verið að
leggja sérstakt gjald á þær atvinnu­
greinar, sem hafa sérstaka aðstöðu
til að hagnýta fiskimiðin í kringum
landið, á hliðstæðan hátt og víða
um heim eru greidd sérstök gjöld
fyrir hagnýtingu olíulinda eða
náma.“
Jón Sigurðsson, eftirmaður
Jónasar sem efnahagsráðunautur
ríkisstjórna á áttunda áratugnum
og langt fram eftir hinum níunda og
síðar ráðherra og seðlabankastjóri,
var sama sinnis. Og það var einnig
Þórður Friðjónsson, eftirmaður
Jóns sem forstjóri Þjóðhagsstofnun­
ar næstu 15 árin þar á eftir. Þórður
sagði í ræðu 1994 að „ … hagkvæm­
asta leiðin til að leysa sambúðar­
vanda iðnaðar og sjávarútvegs sé að
beita einhvers konar gjaldtöku fyrir
nýtingarrétt á auðlindinni“. Sem
sagt: Allir þrír aðalefnahagsráðu­
nautar ríkisstjórna frá 1956 til 2002
mæltu opinberlega fyrir veiðigjaldi.
(Sögunni lýkur 2002 þegar Þjóð­
hagsstofnun var lögð niður.)
Fleiri menn lögðu hönd á plóg.
Rögnvaldur Hannesson varði
doktorsritgerð um fiskihagfræði í
Lundi 1974 og fjallaði þar m.a. um
veiðigjald. Kristján Friðriksson,
kenndur við Últímu, varaþing­
maður Framsóknarflokksins, hélt
ræðu á þingi 1975 þar sem hann
mælti fyrir veiðigjaldi. Gylfi Þ.
Gíslason lýsti rökunum fyrir veiði­
gjaldi í Fjármálatíðindum 1977 og í
röð fimm stuttra greina í Vísi 1979
í ritstjórnartíð Þorsteins Pálssonar,
síðar forsætisráðherra.
Arðinn til þjóðarinnar
Að lokinni ráðstefnu um fiskveiði­
stjórn að Laugarvatni 1979 birti
Morgunblaðið rækileg viðtöl við
þrjá sérfræðinga. Ragnar Árnason
hagfræðingur, síðar prófessor,
sagði þar: „… skiptir það miklu
máli að velja kerfi sem er þann­
ig, að samkv. því sé unnt að sjá til
þess að enginn beri skertan hlut
frá borði. Þar koma helst til greina
tvær leiðir, annars vegar það að
ríkið selji veiðileyfin og hins vegar
auðlindaskatturinn, sem er skattur
á aflamagn.“ Áður hafði Ragnar
skrifað 1977 „ … að væri rétt upp­
hæð auðlindaskatts lögð á annað
hvort sókn eða afla, myndi það
leiða til þess, að hagkvæmasta
lausn næðist. Sama árangri væri
unnt að ná á auðveldari hátt með
útgáfu veiðileyfa fyrir afla að því
tilskildu að fullkominn mark­
aður myndaðist um kaup þeirra
og sölu.“ Einar Júlíusson eðlis­
fræðingur sagði við Morgunblaðið:
„Burtséð frá þjóðnýtingu, sem ég
tel óæskilega, er auðlindaskattur
eina leiðin.“
Þorkell Helgason stærðfræð­
ingur, síðar prófessor, orkumála­
stjóri og stjórnlagaráðsmaður,
leiddi talið að réttlæti: „Ég fæ ekki
séð neina aðra sanngjarna leið en
einhvers konar auðlindaskatt eða
veiðileyfasölu. Í fyrstu mætti nota
þessar skatttekjur til að ná fram
raunverulegum samdrætti í úthaldi
með því að kaupa upp óhagkvæm­
ustu veiðiskipin. En þegar fiski­
stofnarnir hafa rétt við tel ég slíka
skattheimtu eðlilega aðferð til að
dreifa stórauknum arði veiðanna
til þjóðarinnar.“ Dæmin sýna að
hagfræðingar og aðrir sérfræðingar
stóðu í stykkinu.
Allt kom fyrir ekki
Þrátt fyrir þessar rökræður allar
ákvað Alþingi að hafna veiði­
gjaldi þar til málamyndagjald var
loksins lögfest 2002. Alþingi kaus
heldur að búa til stétt auðmanna
í sjávarútvegi, auðmanna sem
moka fé í stjórnmálamenn og
flokka í skiptum fyrir varðstöðu
um óbreytt ástand. Þannig er t.d.
Morgunblaðinu haldið gangandi
fram á þennan dag. Einn auð­
maðurinn keypti nýlega hlut í HB
Granda fyrir 21,7 milljarða króna
af tveim vinum sínum. Andvirði
viðskiptanna jafngildir 250.000
krónum á hverja fjögurra manna
fjölskyldu í landinu. Landsbanki
Íslands hafði áður (2011) afskrifað
skuldir kaupandans fyrir – nú
verðurðu hissa! – 20 milljarða
króna. Meira næst.
Forsaga kvótans
Einn auðmaðurinn keypti
nýlega hlut í HB Granda
fyrir 21,7 milljarða króna af
tveim vinum sínum. And-
virði viðskiptanna jafngildir
250.000 krónum á hverja
fjögurra manna fjölskyldu í
landinu. Landsbanki Íslands
hafði áður (2011) afskrifað
skuldir kaupandans fyrir
– nú verðurðu hissa! – 20
milljarða króna.
Við viljum geta tengst netinu hvenær og hvar sem er. Ef okkur dettur í hug að koma
myndefni til vina – eða verða okkur
úti um sjónvarpsefni, upplýsingar
eða tónlist – viljum við geta treyst á
að komast samstundis í traust sam­
band. Aðgangstækin okkar eru sím­
inn, tölvan, sjónvarpið, úrið og alls
konar búnaður.
Á næstu árum munum við tala
íslensku við tækin okkar. Þau munu
auk þess sjálf eiga samskipti inn­
byrðis. Við erum þannig hreint ekki
komin á neina endastöð þróunar, en
erum þegar góðu vön. Samkvæmt
Sameinuðu þjóðunum er Ísland
nú með bestu tækniinnviði landa
heims. Opinberir aðilar eiga hluta
þeirra innviða sem lagðir eru í jörðu.
Síðastliðna tvo áratugi hefur Reykja­
víkurborg gegnum dótturfélög sín
varið um 30 milljörðum á núvirði til
að leggja ljósleiðara inn í hús á suð­
vesturhorninu.
Nú eru að koma kosningar.
Áhugavert er að vita skoðun fram­
bjóðenda á því hvort megi opna
þessar fjarskiptalagnir almenn­
ings. Það er skoðun undirritaðs að
þessir innviðir ættu að vera opnir
fyrir allar útgáfur af þjónustufyrir­
tækjum sem vilja keppa um hylli
fólks fyrir stafrænar lausnir. Nú er
staðan sú að þegar borgarfyrirtækið
er beðið að opna á og leigja út þann
óvirka aðgang að innviðum sem
önnur sveitarfélaganet á Íslandi og í
Evrópu veita, er komið að lokuðum
dyrum. Einungis er veitt ein leið inn
í kaplana, um þeirra eigin miðlægu
heildaruppsetningu og endabúnað.
Allt eða ekkert. Þessir afarkostir eru
óvenjulegir og óhagkvæmir. Tví­
verknaður, umhverfisrask og sóun
eru meðal afleiðinganna. Lokunin
heldur aftur af þróunarmöguleikum,
sem opið fyrirkomulag leysir úr læð­
ingi.
Síminn á ekki kost á nýta þessa
tugmilljarða fjárfestingu almennings
á meðan þetta lokaða fyrirkomulag
er við lýði. Í mörgum hverfum og
bæjarfélögum kemur þetta ekki að
sök, þar sem mun fleiri en Orkuveit­
an leggja fjarskiptanet og ljósleiðara
á Íslandi. Hins vegar væri grátlegt að
grafa aftur upp garða og götur þar
sem þegar er búið að leggja. Það er
vel hægt að nýta betur þær eignir,
sem við eigum öll saman. Árið er
2018 – höfum opið.
Höfum opið
Orri Hauksson
forstjóri Símans
Hins vegar væri grátlegt að
grafa aftur upp garða og
götur þar sem þegar er búið
að leggja. Það er vel hægt að
nýta betur þær eignir, sem
við eigum öll saman. Árið er
2018 – höfum opið.
Save the Children á Íslandi
mánudaga-föstudaga 7.30 -17.30
laugardaga 8.00 -16.00
sunnudaga 9.00 -16.00
Austurströnd 14 • Hringbraut 35
Fálkagata 18
....................................................Sími: 561 1433
www.bjornsbakari.is
3 TEGUNDIR AF
SÚRDEIGSBRAUÐUM
VELDU GÆÐI!
PREN
TU
N
.IS
................................................
S k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 17F i M M T u d a g u R 1 7 . M a Í 2 0 1 8
1
7
-0
5
-2
0
1
8
0
4
:0
9
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
F
C
D
-5
3
3
C
1
F
C
D
-5
2
0
0
1
F
C
D
-5
0
C
4
1
F
C
D
-4
F
8
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
5
6
s
_
1
6
_
5
_
2
0
1
8
C
M
Y
K