Fréttablaðið - 17.05.2018, Page 18

Að undanförnu hafa birst á sam-félagsmiðlum stutt myndbönd frá ASÍ þar sem fjallað er um
þær áskoranir sem launafólk stendur
frammi fyrir á íslenskum vinnumark-
aði. Eitt þeirra fjallar um rót reiðinnar
sem ríkir í samfélaginu vegna mis-
skiptingar. Þar er því er meðal annars
haldið fram að oft sé ríkið versti óvinur
launafólksins. Þrátt fyrir að verkalýðs-
hreyfingunni hafi með samstöðu sinni
tekist að hækka lægstu laun umtals-
vert á síðustu árum, hækkun sem er
langt umfram almenna launaþróun,
hefur það ekki leitt til þeirra bættu
lífskjara sem að var stefnt. Ástæðan er
sú að stjórnvöld hafa með aðgerðum
sínum og aðgerðaleysi á undanförnum
árum hirt lungann af þeim ávinningi
sem kjarasamningar hafa tryggt þeim
tekjulægstu.
Við erum að tala um skerðingu
skattleysismarka, lækkun barnabóta,
lækkun vaxta- og húsnæðisbóta á
sama tíma og fasteignaverð og húsa-
leiga hækkar. Fólk veigrar sér við að
leita læknis vegna hárrar gjaldtöku
í heilbrigðiskerfinu. Skerðingar á
greiðslum almannatrygginga með
miklum tekjutengingum gagnvart
greiðslum lífeyrissjóðanna eru enn
eitt dæmið um hvernig ríkið hefur
höggvið þar sem síst skyldi. Sjálftaka
ofurlaunaaðalsins á svimandi launa-
hækkunum magnar hina réttlátu reiði
enn frekar.
Stjórnmálamenn bera á þessu fulla
ábyrgð. Krafan um að þeir og dekur-
börnin þeirra deili kjörum með þjóð-
inni er krafa um réttlæti og jöfnuð. Í
áætlun ríkisstjórnarinnar til næstu
fimm ára stendur ekki til að rétta hag
þeirra lægst launuðu þegar kemur að
velferðar- og skattamálum. Tillaga ASÍ
var samstaða um nýjan þjóðarsátt-
mála, þar sem auknum tekjum ríkis
og sveitarfélaga af hagvexti yrði varið
til eflingar velferðar- og félagsmála. Því
miður var ríkisstjórnin, undir forsæti
VG, ekki tilbúin til þess og því var mið-
stjórn ASÍ nauðugur sá kostur að hafna
þátttöku í þjóðhagsráði. Skilaboð ASÍ
eru skýr. Um þennan ramma verða
átök því það er verið að ganga freklega
á hagsmuni launafólks í landinu. Við
það verður ekki unað.
Rót reiðinnar
Allir hafa samúð með pal-estínskum almenningi, ekki síst fólkinu á Gazasvæðinu.
Að vísu er efast um áhuga Egypta og
Jórdaníumanna á að sýna velvild sína
í verki. Meginkrafa Palestínumanna
er „Réttur til að koma aftur heim“. En
menn gleyma oft því að þetta merkir:
Rekum gyðingana burt, í sjóinn með
þá, drepum þá alla …
Ísraelsríki var stofnsett 14. maí 1948,
að ákvörðun Sameinuðu Þjóðanna.
Nágrannaríkin réðust þegar í stað
með herafla á nýja ríkið. Ísraelsmenn
höfðu betur og færðu landamæri sín
út. Rúmlega 700 þúsund Palestínu-
menn hröktust brott eða kusu að fara.
Um 850 þúsund gyðingar frá araba-
ríkjunum voru hraktir til Ísraels eða
kusu að flytjast þangað. Eins og Palest-
ínumennirnir urðu þessir gyðingar að
skilja eigur sínar eftir, allar fasteignir
og annað.
Skyldmenni þessara gyðinga
mynda meirihluta kjósenda í Ísrael.
Þeir sjá ekki ástæðu til að rýma upp
á nýtt fyrir Palestínumönnum eftir
að hafa yfirgefið fyrri heimkynni í
arabalöndunum og skilið eigur sínar
eftir þar.
Gyðingar hafa alltaf búið í Landinu
helga, á tímabilum sem minnihluti.
Þeim hefur fjölgað þar frá 16. öld en
þá fengu þeir boð stjórnvalda í Tyrkja-
veldi. Þeir keyptu og byggðu hús, lóðir
og jarðir. Á 19. öld hófust árekstrar
þeirra og Palestínumanna sem töldu
umsvif gyðinganna orðin of mikil.
Árið 1917 gáfu Bretar, sem þá voru
landsdrottnar, gyðingum staðfestingu
þess að þeir gætu myndað þjóðar-
heimili í Landinu helga.
En fleiri en Palestínumenn hafa lent
í hrakningum. Í þeim hópi eru Armen-
ar og Kúrdar, Indverjar og Pakistanar,
Grikkir og Tyrkir, Þjóðverjar, Pólverjar
og fleiri. Og kristnir menn hafa flúið
brott úr arabalöndunum á umliðnum
áratugum, en þeir voru þar fjölmennur
minnihlutahópur.
Ísraelsmenn vita fullvel að málið
snýst um líf og framtíð þjóðarinnar -
eða gereyðingu. Þeir hafa líka lært að
hunsa fagurgala Evrópumanna.
Að komast heim
Jón Sigurðsson
fv. skólastjóri
Rannsóknir mínar hafa verið nefndar sem sönnun þess að hrygning strokulaxa úr
sjókvía eldi í ám þurfi að standa
yfir í áratugi svo raunveruleg hætta
skapist á erfðablöndun milli eldis-
lax og villts lax. Þetta er röng túlkun
á rannsóknum á atlantshafslaxi í
Noregi og öðrum löndum.
Stýrðar tilraunir í náttúrulegum
árkerfum í Noregi og Írlandi sýna
að áhrif eldislaxa á villta stofna geta
komið fram samstundis. Áhrifin
geta falið í sér erfðafræðilegar og
lífsögulegar breytingar og samdrátt
í fjölgun viðkomandi stofna. Þetta
gerist þrátt fyrir að hver eldislax hafi
takmarkaða hæfileika til að komast
af í náttúrunni.
Í erfðafræðilegri greiningu á um
150 villtum laxastofnum í Noregi
(um þrír fjórðu villtra stofna lands-
ins) sýndi helmingur stofna afger-
andi erfðafræðilegar breytingar
vegna hrygningar strokufisks úr
eldi. Enn fremur sýndu rannsóknir á
meira en 4.000 fullorðnum villtum
löxum úr 62 ám, að erfðaþættir úr
eldisfiski höfðu valdið breytingum
á mikilvægum eiginleikum villts lax
á borð við hvenær fiskurinn verður
kynþroska og hversu hratt hann vex.
Meðal niðurstaða sérfræðinga-
hóps sem var skipaður af Alþjóða-
hafrannsóknaráðinu (ICES) árið
2016 var að: „Umtalsverð fækkun
þarf að verða á strokufiski úr laxeldi,
eða hefja þarf eldi á ófrjóum fiski, til
að lágmarka áhrifin á náttúrulega
stofna.“
Ef eldi í sjó við Ísland á að byggjast
á stofni af norskum eldislaxi, myndi
fyllstu aðgátar vera gætt ef notaður
væri ófrjór fiskur í eldinu. Annar
möguleiki er búnaður þar sem tryggt
er að fiskur sleppur ekki. Ástæðan er
sú að íslenskur lax er með aðra erfða-
fræðilega sögu en lax frá Noregi.
Rétt er að geta þess að norsk yfir-
völd hafa nýlega bannað innflutning
á frjóum eldislaxi til Noregs nema
hægt sé að sýna fram á að laxinn sé af
hreinum erfðafræðilegum norskum
uppruna.
Áhrifin geta komið
fram samstundis
Síðasta skáldsaga Hermanns Hesse heitir Glerperluleikur-inn og fjallar að hluta til um
fáránleikann. Sagan á sér stað í
ónefndu ríki í Evrópu þar sem
allt snýst í kringum glerperluleik-
inn sem er með óljósar reglur og
engan tilgang nema sjálfan sig og
gat af sér alls konar hörmungar.
Færustu menn ríkisins helguðu líf
sitt leiknum og menntun efnileg-
ustu barna og unglinga miðaðist
við að undirbúa þau undir leikinn.
Þegar Hermann Hesse hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels árið 1946
var Glerperluleikurinn sérstaklega
nefndur til sögunnar.
Um það bil 0,8% Íslendinga
fæðast með illvíga stökkbreytingu
í erfðavísi sem heitir BRCA2. Konur
sem bera stökkbreytinguna eru
með 86% líkur á því að fá banvænt
krabbamein, þær eru þrisvar sinn-
um líklegri til þess að deyja fyrir
sjötugt en konur almennt og þær
lifa að meðaltali tólf árum skemur.
Stökkbreytingin er sem sagt ban-
væn ef ekkert er að gert. Það væri
hins vegar hægt að bægja frá meiri
hlutanum af þessari ógn með fyrir-
byggjandi aðgerðum.
Við búum svo vel að það væri
auðvelt að finna flesta arfberana
og þar af leiðandi hægt að nálgast
þá, vara þá við ógninni og bjóða
þeim aðstoð. Í um það bil ára-
tug hef ég árangurslaust reynt að
sannfæra heilbrigðisyfirvöld um
að nýta þennan möguleika. Það
vaknaði hjá mér svolítil von um
að þetta væri að breytast þegar
heilbrigðismálaráðherra skipaði
starfshóp til þess að setja saman til-
lögur um nýtingu erfðaupplýsinga
til forvarna með sérstaka áherslu á
stökkbreytinguna í BRCA2. Starfs-
hópurinn skilaði tillögum sínum á
mánudaginn og í þeim segir skýrt
og skorinort að hann telji að það
væri brot á gildandi lögum að hafa
samband við arfberana og vara þá
við hættunni sem steðjar að lífi
þeirra og ef sett yrðu ný lög sem
leyfðu slíkt, brytu þau líklega í
bága við stjórnarskrá lýðveldisins
og mannréttindasáttmála Evrópu.
Þetta er furðuleg túlkun og
nýstárleg og brýtur í bága við hefð
í íslensku samfélagi. Ég ætla ekki
að vitna til greina eða málsgreina í
lögum eða stjórnarskrá eða mann-
réttindasáttmála þeirri skoðun
minni til stuðnings, vegna þess að
hún byggir á einni af grundvallar-
forsendum samfélags manna sem
er æðri öllum lögum og hljómar
svona: Þegar manneskja er í bráðri
lífshættu vörum við hana við ef við
getum og reynum að forða henni
frá hættunni án tillits til laga eða
annars nema þess sem kynni að
setja fleiri líf í hættu. Það er rík
hefð í íslensku samfélagi fyrir því
að ganga mjög langt í því að bjarga
lífi fólks án þess að það hafi lagt
blessun sína yfir það fyrirfram.
Til dæmis segjum við fólki frá
hættunni á því að snjóflóð kunni að
falla á hús þess vegna þess að heilsu
og lífi þess stafar hætta af snjó-
flóðum og við gerum það án þess að
leita samþykkis þess fyrirfram. Við
göngum meira að segja svo langt að
flytja fólk nauðungarflutningum úr
húsum á snjóflóðasvæðum ef það
neitar að fara af fúsum og frjálsum
vilja. Við sendum leitarflokka
eftir fólki sem kemur ekki ofan af
hálendinu á tilsettum tímum. Við
prentum viðvaranir á sígarettu-
pakka sem segja að það sé lífs-
hættulegt að reykja, án tillits til
þess hvort kaupandinn vilji vita að
með neyslunni sé hann að vega að
sjálfum sér.
Starfshópurinn komst hins vegar
að þeirri niðurstöðu að ef konur
séu í bráðri lífshættu af völdum
stökkbreytingar í BRCA2 megi
ekki vara þær við vegna þess að
það vegi að friðhelgi um einkalíf
þeirra. Þetta er að öllum líkindum
í fyrsta sinn í sögu Íslands sem því
er haldið fram að það sé ólöglegt
að vara fólk við bráðri lífshættu og
fáránleikinn í því er takmarkalaus.
Við byggjum landið með lögum til
þess að gera líf fólks betra og örugg-
ara. Lögin eru hugsuð sem tæki sem
við notum til þess að gera líf fólks
betra og öruggara. Ef túlkun starfs-
hópsins er rétt og stjórnarskráin
og lögin banna okkur að vara arf-
berana við bráðri lífshættu eru þau
farin að vinna gegn tilgangi sínum
og halda okkur frá þeim mark-
miðum sem þau áttu að hjálpa
okkur að ná. Þau eru erindislaus og
ótengd hagsmunum þess samfélags
sem þau eiga að hjálpa okkur við
að stjórna. Þau eru orðin einhvers
konar glerperluleikur sem hefur
engan tilgang annan en sjálfan sig
og getur af sér alls konar hörmung-
ar. Það er hins vegar ljóst að túlkun
manna á stjórnarskránni og lögum
sem á henni byggja hefur hingað til
ekki komið í veg fyrir að fólk sem er
í bráðri lífshættu af öðrum sökum
en illvígum stökkbreytingum sé
varað við. Þar af leiðandi er sá
möguleiki fyrir hendi að vandinn
liggi ekki í lögunum eða stjórnar-
skránni heldur í starfshópi heil-
brigðismálaráðuneytisins.
Þegar ég hélt fund um þetta mál
með föður mínum heitnum í nótt
sem leið voru viðbrögð hans þessi
vísa:
Sál þeirra okkur sýnist rög
og sorgir mun hún þreyja
Þau halla undir flatt og hylla lög
og horfa á konur deyja
Rétturinn til þess
að bjarga lífum
Kári Stefánsson
forstjóri
Íslenskrar erfða-
greiningar
Ísraelsmenn vita fullvel
að málið snýst um líf og
framtíð þjóðarinnar –
eða gereyðingu.
Það er hins vegar ljóst að
túlkun manna á stjórnar-
skránni og lögum sem á
henni byggja hefur hingað
til ekki komið í veg fyrir að
fólk sem er í bráðri lífshættu
af öðrum sökum en illvígum
stökkbreytingum sé varað
við. Þar af leiðandi er sá
möguleiki fyrir hendi að
vandinn liggi ekki í lögunum
eða stjórnarskránni heldur í
starfshópi heilbrigðismála-
ráðuneytisins.
Stýrðar tilraunir í náttúru-
legum árkerfum í Noregi
og Írlandi sýna að áhrif
eldislaxa á villta stofna geta
komið fram samstundis.
Gylfi
Arnbjörnsson
forseti ASÍ
Dr. Kjetil
Hindar
rannsóknar-
stjóri norsku
Náttúrufræði-
stofnunarinnar í
Þrándheimi
Blekhylki.is, S. 517 0150 – 2. hæð Smáralind
Ódýr blekhylki
og tónerar!
1 7 . m a í 2 0 1 8 F I m m T U D a G U R18 s k o ð U n ∙ F R É T T a B L a ð I ð
1
7
-0
5
-2
0
1
8

0
4
:0
9
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
F
C
D
-5
8
2
C
1
F
C
D
-5
6
F
0
1
F
C
D
-5
5
B
4
1
F
C
D
-5
4
7
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
0
5
6
s
_
1
6
_
5
_
2
0
1
8
C
M
Y
K