Fréttablaðið - 30.05.2018, Síða 24
Umræðan um aukið vinnuálag hefur verið nokkuð áberandi að undanförnu og er vaxandi álag oft sett í
samhengi við tæknibyltingu und-
anfarinna ára. Margir eru stöðugt
„á vakt“ með vinnuna í snjallsíma-
num og mörkin milli vinnu- og
einkalífs eru stöðugt óskýrari.
Til að bregðast við þessum
tæknibreytingum hafa Frakkar
til að mynda sett bann við tölvu-
póstssendingum utan vinnutíma
hjá fyrirtækjum með fleiri en 50
starfsmenn. Nýlega fór einnig fram
umræða í Danmörku um að setja
svipað bann í vinnulöggjöfina.
Þessi umræða er ekki að ástæðu-
lausu því vinnustreita hefur verið
nefnd sem eitt af helstu heilsu-
farsvandamálum 21. aldarinnar.
Niðurstöður rannsókna benda til
að streita geti haft áhrif á þróun
bæði andlegrar og líkamlegrar
vanheilsu, t.d. kulnunar, sem getur
valdið langvarandi fjarveru frá
vinnumarkaði. Því er mikilvægt
að vinnustaðir og stjórnendur
séu meðvitaðir um vinnuálag og
streituvaldandi þætti í starfsum-
hverfinu.
Er vinnuálag að aukast?
Gallup á Íslandi hefur gert vinnu-
staðagreiningar fyrir fyrirtæki og
stofnanir í rúma tvo áratugi og
býr yfir stórum gagnabanka um
líðan starfsfólks, starfsumhverfi
og stjórnun vinnustaða. Þó ekki
sé hægt að álykta með fullri vissu
um vinnumarkaðinn í heild út frá
þessum gögnum eru þar vísbend-
ingar um stöðuna meðal fólks á
íslenskum vinnumarkaði. Einn af
þeim þáttum sem Gallup metur er
vinnuálag, en spurt er hvort það
sé of mikið, hæfilegt eða of lítið.
Þegar gögn þeirra 65.000 einstakl-
inga sem svara þessari spurningu í
gagnabankanum eru skoðuð síðast-
liðinn áratug kemur í ljós að fólk
upplifði marktækt meira vinnuálag
árið 2017, þar sem 43% svöruðu að
vinnuálag væri of mikið, saman-
borið við 32% árið 2008. Hlutfall
þeirra sem sögðu of mikið hækkaði
í 37% árið 2009.
Fleiri vísbendingar eru um
vaxandi álag og afleiðingar þess.
Samkvæmt könnunum sem Gall-
up gerði fyrir Eflingu stéttarfélag
hefur hlutfall þeirra sem sögðust
hafa verið frá vinnu vegna eigin
veikinda á síðustu þremur mánuð-
um hækkað úr 26% árið 2010 í 50%
árið 2017, en vinnutengt álag er ein
orsök veikindafjarveru, þó fleiri
þættir geti skýrt þessa aukningu.
Kulnun (e. burnout) eða starfs-
þrot er alvarlegt ástand sem ein-
kennist af andlegri og líkamlegri
örmögnun, neikvæðu viðhorfi til
vinnunnar og minnkaðri starfsgetu.
Auknar kröfur í vinnuumhverfinu í
bland við skort á björgum geta leitt
til kulnunar.
Reglulega eru lagðar spurningar
fyrir Viðhorfahóp Gallup um nokk-
ur einkenni kulnunar. Viðhorfa-
hópurinn er valinn með tilviljun-
araðferð úr þjóðskrá og þess gætt
að svarendur endurspegli íslensku
þjóðina. Meðal annars er spurt
um örmögnun (þreytu), áhuga-
leysi á að mæta til vinnu, áhyggjur
af vandamálum í vinnunni og
neikvæð áhrif vinnu á frítíma og
einkalíf. Það vekur athygli að upp-
lifun á örmögnun var meiri árið
2017 samanborið við árið 2009, en
fólk upplifði í auknum mæli í lok
vinnudags að vera of þreytt til að
gera nokkurn skapaðan hlut. Einn-
ig dró úr vinnulöngun, en fleiri
sögðust ekki langa í vinnuna næsta
dag árið 2017 en 2009.
Ekki gefa þó niðurstöður allra
spurninga vísbendingar um aukin
kulnunareinkenni. Þegar niður-
stöður spurninga um tilfinninga-
Áratugur breytinga:
Er vinnan að drepa þig?
Ársfundur Frjálsa líf-eyrissjóðsins verður haldinn í dag, miðviku-dag 30. maí, kl. 17.15. Þar verður meðal ann-
ars kosið um tvo stjórnarmenn og
hef ég ákveðið að gefa kost á mér
til áframhaldandi setu í stjórn
Frjálsa lífeyrissjóðsins. Það er gott
fyrir Frjálsa lífeyrissjóðinn að sjóð-
félagar skuli hafi áhuga á sjóðnum.
Sem verandi stjórnarmaður verð ég
að andmæla einum frambjóðanda
þegar hann, í grein sem birtist í
Markaðnum 23. maí síðastliðinn,
talar um „Ófrjálsa lífeyrissjóðinn“
í fyrirsögn og segir hann „rígbund-
inn“ í „báða skó“.
Nafn Frjálsa lífeyrissjóðsins vísar
til valfrelsis sjóðfélaga. Allir sjóð-
félagar sem greiða í Frjálsa lífeyris-
sjóðinn hafa valið það sjálfir, hafa
atkvæðisrétt á ársfundi sjóðsins
og geta hvenær sem er valið að
greiða annað og flytja séreign sína
í annan sjóð. Þessi veruleiki veitir
bæði stjórn og rekstraraðila mikið
aðhald. Í ljósi þessa hefur verið sér-
lega ánægjulegt að sjá fjölda þeirra
sem kjósa að greiða í sjóðinn fara
vaxandi með hverju ári. Samhliða
hefur sjóðurinn vaxið hlutfallslega
meira en lífeyriskerfið undanfarin
ár og er nú orðinn fimmti stærsti
lífeyrissjóður landsins.
Sjóðfélagar standa nú frammi
fyrir tillögum stjórnar á ársfundi
um breytta stjórnskipan og ráðstöf-
unum sem eiga að tryggja sjálfstæði
sjóðsins bæði í reynd og ásýnd út á
við. Tillaga Halldórs Friðriks Þor-
steinssonar, eins frambjóðanda
á ársfundi, um að nafn Arion
banka sem rekstraraðila verði ekki
lengur í samþykktum sjóðsins er
góðra gjalda verð. Að vissu marki
er ég sammála þeirri tillögu. Nafn
rekstraraðila sjóðsins hefur verið
í samþykktum frá stofnun og er
hugsað til að tryggja að ársfundur,
og þar með sjóðfélagar sjálfir, komi
að ákvörðunum um að breyta um
rekstraraðila eða rekstrarfyrir-
komulag. Ég tel að það sé meginat-
riðið, að sjóðfélagar ráði þessu en
ekki eingöngu stjórnin eins og
tillaga Halldórs leiðir af sér. Því
tel ég að bæta þurfi við tillöguna
til að tryggja aðkomu sjóðfélaga
að svona mikilsháttar ákvörðun.
Þegar um svo mikilvæga ákvörðun
er að ræða eins og hvert rekstrar-
fyrirkomulag sjóðsins eigi að verða
þarf að vera skýrt að sjóðfélagar
eigi þar aðkomu og síðasta orðið.
Sjóðurinn var stofnaður af fjár-
málafyrirtæki og hefur á fjögurra
áratuga starfsævi sinni ætíð útvist-
að rekstri og eignastýringu til fjár-
málafyrirtækja og aldrei verið með
eigin starfsmann. Það er mikilvægt
að hafa í huga að sjóðurinn er sjálf-
stæð eining óháð því hvort eða
hvern hann semur við um rekstur.
Frjálsi lífeyrissjóðurinn er ekki ríg-
bundnari núverandi rekstraraðila
en svo að hann á viðskipti með
einstök verðbréf við aðra miðlanir
en Arion banka og var hlutdeild
þeirra í slíkum viðskiptum um
70% á árinu 2017. Þá hefur Frjálsi
lífeyrissjóðurinn einnig fjárfest í
fjölmörgum sjóðum og verkefnum
með rekstrarfélögum og öðrum
fjármálafyrirtækjum sem ekki
tengjast Arion banka.
Að lokum vil ég hvetja sjóðfélaga
til að fjölmenna á ársfundinn og
nýta atkvæðisrétt sinn.
Frjálsi stendur fyrir valfrelsi
Hallur Hallsson
mannauðs
rannsóknir og
ráðgjöf Gallup
Signý Lind
Heimisdóttir
sérfræðingur á
greiningarsviði
Gallup
Vala Jónsdóttir
mannauðs
rannsóknir og
ráðgjöf Gallup.
Anna S.
Halldórsdóttir
höfundur er
sjóðfélagi og
stjórnarmaður í
Frjálsa lífeyris-
sjóðnum
Þegar um svo
mikil væga ákvörð-
un er að ræða eins og hvert
rekstrarfyrirkomulag
sjóðsins eigi að verða þarf að
vera skýrt að sjóðfélagar eigi
þar aðkomu og síðasta orðið.
Það vekur athygli að
upplifun á örmögn-
un var meiri árið 2017
samanborið við árið 2009,
en fólk upplifði í auknum
mæli í lok vinnudags að vera
of þreytt til að gera nokkurn
skapaðan hlut.
legt álag eru skoðaðar voru færri
árið 2017 sem höfðu áhyggjur
af því að í vinnunni kæmu upp
vandamál sem ekki væru auðleyst
samanborið við árið 2009. Einnig
voru færri árið 2017 sem áttu erfitt
með að hætta að hugsa um vinnuna
þannig að það hefði neikvæð áhrif
á frítíma en árið 2009. Þetta er í takt
við tölur úr gagnabanka Gallup þar
sem jafnvægi milli vinnu og einka-
lífs er marktækt betra árið 2017 en
það var árið 2009. Í ljósi þess að
Ísland var í miðju efnahagshruni
árið 2009 kemur ekki á óvart að
fólk hafði meiri áhyggjur af vanda-
málum í vinnunni og hafi átt erfitt
með að hætta að hugsa um vinnuna
þá en í efnahagsuppsveiflunni árið
2017, enda reru margir vinnustaðir
lífróður á þessum tíma.
Álag, tækni og stjórnun
Í könnunum Gallup má sjá vís-
bendingar um vaxandi vinnuálag,
fjölgun veikindadaga og sumpart
vaxandi einkenni kulnunar. Ekki er
hægt að horfa fram hjá því að aukið
áreiti vegna snjallsímavæðingar
kunni að vera ein af orsökunum
fyrir þessari þróun. Á móti kemur
að í tækninýjungunum geta einn-
ig falist tækifæri fyrir starfsfólk til
að stýra vinnutíma sínum betur og
ná bættu jafnvægi vinnu og einka-
lífs, eins og einnig virðist raunin. Þá
gleymist oft að snjallsímavæðingin
er ekki nema áratugar gömul og að
snjallsímaeign óx úr 21% árið 2011
í 86% árið 2017. Á þessum stutta
tíma hefur tæknin nú þegar breytt
starfsumhverfi okkar, viðskiptaum-
hverfinu og okkar daglega lífi og
eru enn meiri og hraðari breytingar
fram undan. Þessa nýju tækni erum
við enn að læra að nýta og umgang-
ast. Því er mikilvægt að gleyma því
ekki að við eigum að nýta tæknina,
en tæknin á ekki að stýra okkur.
Stjórnendur eru í lykilhlutverki
þegar kemur að því að draga úr
streitu starfsfólks og auka helgun á
vinnustaðnum. Með því að styðja
starfsfólk, gefa því tækifæri til að
læra nýja hluti og veita því endur-
gjöf á frammistöðu, efla stjórn-
endur mikilvægar bjargir sem draga
úr líkum á streitu af völdum lang-
varandi vinnuálags. Enn fremur
skiptir miklu máli að stjórnendur
skoði vel með hvaða hætti tæknin
nýtist starfsfólki og hjálpar því að
ná árangri, bæði heima og í vinnu,
og með hvaða hætti tæknin veldur
fólki álagi og streitu.
Það er áskorun fyrir stjórnendur
og vinnustaði að efla þá þætti sem
styðja við starfsfólk, greina og
meta álag og áreiti sem starfsfólk
verður fyrir og sporna við streitu
sem hefur slæmar afleiðingar í
för með sér fyrir einstaklinga og
vinnustaðinn ef ekkert er að gert.
Með þeim hætti sköpum við eftir-
sóknarverðan vinnustað.
✿ Nokkur einkenni kulnunar
40%
30%
20%
10%
Erfitt að hætta að
hugsa um vinnu
Áhyggjur af að geta ekki
leyst vandamál í vinnu
Langar ekki í
vinnuna næsta dag
Of þreytt(ur) til að gera
nokkurn skapaðan hlut
eftir vinnudag
n 2009 n 2017
Skýring: Myndin
sýnir hlutfall þeirra
sem svöruðu frekar
oft og mjög oft.
3 0 . m a í 2 0 1 8 m I Ð V I K U D a G U R8 markaðurinn
3
0
-0
5
-2
0
1
8
0
4
:3
0
F
B
0
4
0
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
F
F
1
-F
6
0
4
1
F
F
1
-F
4
C
8
1
F
F
1
-F
3
8
C
1
F
F
1
-F
2
5
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
B
F
B
0
4
0
s
_
2
9
_
5
_
2
0
1
8
C
M
Y
K