Ægir - 01.12.2017, Blaðsíða 37

37
flugvélar. Veðurskipin sendu
einnig veðurathuganir frá fragt-
skipum áfram til lands og tóku
þátt í leitar- og björgunarstarfi í
samstarfi við önnur skip og
flugvélar. Næst Íslandi voru á
þeim árum þegar hafveður-
þjónustan var hvað öflugust
veðurskipin Alfa (62° N, 33° V),
Bravó (56° N, 51° V), Indía (61°
N, 19° V) og Mike (66° N, 2° E).
Alfa var langmikilvægust þess-
ara stöðva fyrir Ísland þar sem
hún var staðsett í Irmingerhafi,
þ.e. í miðri braut flestra þeirra
lægða sem mikil áhrif hafa á
veður hér á landi. Þá var Alfa
einnig á mikilvægum stað með
tilliti til mats á flæði Atlantssjáv-
ar upp að Íslandi.
Breyttir tímar
Hlutverk veðurskipanna breytt-
ist smám saman upp úr 1970.
Nýjar þotur, sem flugu í meiri
hæð og urðu þá minna háðar
veðri en eldri gerðir flugvéla,
fóru í auknum mæli að fljúga yf-
ir norðurheimsskautið. Vegna
mikils rekstrarkostnaðar og
einnig tækniframfara fóru veð-
urdufl að leysa veðurskipin af
hólmi. Þá komu og til sögunnar
gervihnettir sem gáfu upplýs-
ingar um hita, skýjafar, vinda og
fleira tengt veðurathugunum.
Árið 1974 tilkynnti banda-
ríska strandgæslan að hún
myndi hætta rekstri þeirra fasta-
stöðva sem hún bar ábyrgð á,
en Bandaríkin höfðu frá upphafi
rekið flest veðurskipanna. Árið
1975 var gerður á vegum Al-
þjóðaveðurmálastofnunarinnar
nýr samningur um starfsemi
hafveðurstöðvanna. Þar var
ákveðið að halda áfram á Norð-
ur-Atlantshafi til ársins 1983
rekstri á fjórum stöðvum, þ. e.
Mike sem áður er getið, Romeo
(47°, 17° E), Charlie (53° N, 40°
W) og Lima (57° N, 20° V).
Norska Veðurstofan hélt hins
vegar áfram starfrækslu veður-
stöðvarinnar Mike í Noregshafi
allt þar til í janúar 2010.
Alfa í Irmingerhafi
Eins og að ofan segir var Alfa á
sínum tíma talin mikilvægasta
hafmælistöðin hvað Ísland
áhrærði. Auk hinna reglu-
bundnu verðurathugana voru á
tímabilinu sem stöðin var í
rekstri framkvæmdar þar marg-
víslegar mælingar og gagna-
söfnun tengdar haf- og líffræði.
Á árunum kringum 1960 þjón-
uðu norsku veðurskipin Polarf-
ront I og Polarfront II Alfastöð-
inni og voru haffræðigögn frá
þeim tíma m.a. notuð af norsk-
um haffræðingum til þess að
rannsaka samband vinda og
flæðis Atlantssjávar upp að Ís-
landi og norður með vestur-
ströndinni. Þá höfum við einnig
rekist á grein þar sem getið er
um veiðar á karfa til fiskifræði-
legra rannsókna en því miður
hefur okkur ekki tekist að afla
nánari upplýsinga um eðli
þeirra.
India í Íslandsdjúpi
Auk hefðbundinna veðurmæl-
inga voru á India gerðar marg-
víslegar aðrar mælingar og
rannsóknagögnum safnað. Frá
1962 mældu bresku veðurskip-
in sem þjónustuðu India hita og
seltu frá yfirborði og niður á um
3000 m dýpi. Þá gerðu þau mik-
ilvægar mælingar í sambandi
við ölduhreyfingar sjávar en
veðurskipunum var haldið úti í
hinum verstu veðrum ólíkt því
sem var um önnur skip og báta
sem oftast reyndu að forðast
óveðrin. Þessi gögn nýttust síð-
ar í sambandi við tilraunir og
útreikninga á því hvernig hugs-
anlega mætti virkja öldukraft-
inn til raforkuframleiðslu.
Farfuglar sem komu um
borð í veðurskipin voru skráðir
og gögnin nýtt til rannsókna
m.a. á áhrifum veðurskilyrða á
ferðir fuglanna yfir hafið og
milli landa. Árið 1952 sigldi t.d.
eitt skipanna með 20 merktar
skrofur um 120 mílur á haf út.
Þar var þeim sleppt og síðan
fylgst með því hve langan tíma
það tók fuglana að komast á
varpstöðvar á lítilli eyju skammt
undan Wales.
Árið 1972 voru bresku veð-
urskipin nýtt í sambandi við
rannsóknir á víxlverkun lofts og
sjávar. Um svipað leyti fór einn-
ig fram á India umfangsmikil
söfnun á dýrasvifi m.a. í tengsl-
um við rannsóknir á lóðréttum
dægur- og árstíðaferðum dýra-
svifs og hlutverki þess í sam-
bandi við orkuflæði og flutning
kolefnis um vistkerfi sjávar.
Mike í Noregshafi
Strax á fyrstu árunum í starf-
semi Mike mótuðu vísinda-
menn frá háskólunum í Bergen
og Osló og á hafrannsókna-
stofnuninni í Bergen rann-
sóknaætlun í tengslum við
rekstur stöðvarinnar. Stöðin var
staðsett á mjög mikilvægum
stað í haffræðilegu tilliti og
bauð því m.a. upp á tækifæri til
rannsókna á flæði Atlantssjávar
norður með Noregi og eins
rannsóknum á djúpsjó Noregs-
hafs. Þar var því stefnt að mæl-
ingum á hita, seltu og súrefni
sem fóru af stað 1948 og var
þeim framhaldið óslitið fimm
sinnum í viku niður á 2000 m
dýpi þar til rekstri stöðvarinnar
var hætt árið 2010. Tímaserían
frá Mike er lengsta mæliröð
sinnar tegundar í heiminum (3.
mynd) og hefur hún m.a. veitt
mikilvægar upplýsingar um
langtímabreytingar á ástandi
sjávar í Norðurhöfum og um
breytingar í straumakerfi Norð-
ur-Atlantshafs. Á árunum upp
úr 1950 var frá Mike sleppt í sjó-
inn straumrekum (rekflöskum)
til mælinga á styrk og stefnu
hafstrauma. Þá voru einnig um
svipað leyti gerðar rannsóknir á
ljóseiginleikum sjávar og eins
mælingar á geislavirkum efnum
í sjónum.
Svifsýnum var frá upphafi
safnað vikulega, dýrasvifi frá
250 m dýpi að yfirborði og þör-
ungasvifi frá 100 m að yfirborði.
Þessi söfnun breyttist aðeins í
gegnum árin en henni var fram-
haldið fram undir 1995. Gögnin
sem þarna var safnað hafa m.a.
verið notuð til þess að auka
skilning á samspili vorkomu
gróðurs og hrygningar rauðátu
í Noregshafi. Á árunum 1949-
1974 var einnig safnað dýrasvifi
með svokölluðum átuvísi á sigl-
ingum veðurskipanna milli
fastastöðvar og heimahafnar.
Undir það síðasta höfðu
gervitungl, baujur og skip af
ýmsum toga að hluta tekið við
hlutverki Mike í tengslum við
veðurspár og því sögðust norsk
stjórnvöld ekki geta réttlætt
rekstrarkostnað stöðvarinnar.
Vísindamenn mæltu gegn því
að rekstrinum yrði hætt og
töldu að það myndi skaða mik-
ilvægar athuganir á sviðum
veðurfarsrannsókna og hafvís-
inda þar sem að ekki yrði unnt
að afla jafn ábyggilegra gagna
frá duflum og gervitunglum. En
allt kom fyrir ekki og síðasta
veðurskipið kom til hafnar í
janúar 2010. Þar með lauk
merkum kafla í sögu flugs, sigl-
inga og veðurfarsathugana á
Norður-Atlantshafi. Síðasta veð-
2. Veðurloftbelg sleppt frá veðurskipi. Úr grein Dinsmore 1996.
3. mynd. Hitastig á 2000 m dýpi á
veðurstöðinni Mike í Noregshafi.
Greinilega má sjá hlýnun sem
hófst upp úr 1985. Úr grein Sætre
2004.