Úr þjóðarbúskapnum : framvindan ... og horfur .. - 21.04.1981, Blaðsíða 34

34
ríkisins, sem verið hefur eitt megineinkenni þeirra undanfarin ár. í stað stöðugs
halla fyrstu sjö mánuði ársins eins og venjan hefur verið var rekstrarafkoman
1980 óhagstæð í þremur af þessum sjö mánuðum, hagstæð í tveimur og á sléttu í
tveimur mánuðum. Mánuðina ágúst-nóvember 1980 var rekstrarafkoman hag-
stæð í hverjum mánuði nema í september, er hún var í járnum, en í síðasta mánuði
ársins tókst ekki að láta enda ná saman. Samkvæmt bráðabirgðatölum ríkisbók-
halds um innheimtar tekjur og greidd útgjöld má ætla, að rekstrarhallinn í árslok
1980 hafi numið 0,1—0,2% af þjóðarframleiðslu samanborið við 1,0% 1979 og
1,2% 1978. í fjárlögum hafði hins vegar verið stefnt að rekstrarafgangi, er nam
0,3% af þjóðarframleiðslu. Sé miðað við tekjur ríkissjóðs lætur nærri, að rekstr-
arhallinn 1980 hafi numið 0,4% samanborið við markmið fjárlaga um afgang er
næmi 0,8% af tekjum.
Rekstrarútkoman 1980 virðist þannig hafa orðið nokkru lakari en að var stefnt
í fjárlögum en töluvert hagstæðari en nokkur undangengin ár. Þessa tiltölulega
hagstæðu þróun ríkisfjármálanna má skýra með ýmsu móti. Tekjuöflun hefur
verið aukin að mun undanfarin þrjú ár, og meðal annars í lok ársins 1979 og
snemma á árinu 1980. Innheimtar tekjur jukust um nær 55%, eða nokkru meira
en útgjöld á árinu 1980, að því bráðabirgðatölur gefa til kynna. Tekjuaukningin
var mjög mikil fyrstu mánuði ársins, en síðari hluta ársins varð aukningin minni.
Innheimtureynsla ársins er enn sem komið er heldur óljós og skýrist ekki fyrr en
ríkisreikningur er fram kominn, en allt bendir til, að beinir skattar hafi innheimzt
fremur illa. Að hluta stafar þetta sennilega af þeim drætti, sem varð á álagningu,
einkum á félög, vegna upptöku nýrra skattalaga með skattárinu 1980. Slæleg
innheimta beinna skatta virðist þannig hafa valdið því, að tekjuheimta síðustu
mánuði ársins var slakari en áætlað var og venja hefur verið. Afleiðing þessa var
meðal annars sú, að hlutfall innheimtra skatta ríkissjóðs af þ jóðarframleiðslu varð
lægra á árinu 1980 en árið næsta á undan, þrátt fyrir hækkun skatta. Þetta hlutfall
var um 26V2% árin 1973—1976, 25% 1977, rösklega 26% 1978, hækkaði í
27,6% 1979 en hefur líklega orðið heldur lægra í fyrra. Skattar til sveitarfélaga
hafa að líkindum orðið rösklega 7% af þjóðarframleiðslu á árinu 1980 og er það
svipað hlutfall og það hefur orðið hæst undanfarinn áratug.
Útgjöld ríkissjóðs jukust fremur lítið fyrstu mánuði ársins og var það einkum
vegna þeirrar tafar, sem varð á afgreiðslu fjárlaga fyrir árið 1980. Útgjöld jukust
að mun, eftir að fjárlög höfðu verið samþykkt, en útgjaldaaukningin yfir árið var
engu að síður mun minni en aukning tekna. Útgjöld til einstakra málaflokka
jukust mismikið, útgjöld til niðurgreiðslna jukust lítið í krónum, 18%, og fól það í
sér mikla lækkun að raungildi og átti hvað drýgstan þátt í tiltölulega lítilli
aukningu heildarútgjalda. Útgjöld til ýmissa annarra málaflokka jukust á hinn
bóginn mun meira en verðlag, t. d. til tryggingamála (64%), vegamála (86%) og
útflutningsuppbóta (101%), eftir því sem bráðabirgðatölur segja til um.
Sem fyrr segir var greiðsluafgangur hjá ríkissjóði á árinu 1980 og nam hann um
0,4% af þjóðarframleiðslu samanborið við 0,3% afgang á árinu 1979. í fjárlögum