Úr þjóðarbúskapnum : framvindan ... og horfur .. - 31.03.1982, Blaðsíða 9

9
til þess að draga sem mest úr lækkun á meðalgengi krónunnar í samræmi við
stefnu ríkisst jórnarinnar í gengismáium. Þetta hafði ótvíræð áhrif á verðlagsþró-
unina fram eftir árinu.
Á síðustu mánuðum ársins fór verðbólga vaxandi á ný. Ástæðan var meðal
annars sú, að Iaunþegum var bætt verðbótaskerðingin 1. mars að nokkru með
fullum vísitölubótum síðar á árinu. Vegna stöðu útflutningsatvinnuveganna leiddi
gengislækkun dollars á haustmánuðum til þess, að nauðsynlegt varð að lækka
gengi krónunnar meira en framan af ári. Með fullum vísitölubótum var hins vegar
ekki lengur hemill á víxlgangi hækkana verðlags og launa sem fór því vaxandi á ný.
Við þetta bættust svo áhrif kjarasamninga í nóvember. Árið í fyrra er gott dæmi
um það, hversu erfitt er að ná varanlegri hjöðnun verðbólgu, þegar jafnframt
verður að tryggja fulla atvinnu og þar með rekstrarstöðu atvinnuvega, halda uppi
kaupmætti og ná jafnvægi í utanríkisviðskiptum. Framan af ári náðist talsverður
árangur í þessum efnum, en hann var í hættu um leið og ytri skilyrði breyttust til
hins verra eða samið var um almennar grunnkaupshækkanir. Ef litið er á allt árið
þá var atvinnuástand gott, kaupmáttur jókst og verðbólga hjaðnaði en viðskipta-
halli jókst verulega. Frá því á síðari hluta ársins 1981 hefur misvægi í þjóðar-
búskapnum því komið fram í viðskiptahalla svo og verðbólgu, sem enn er mikil.
Á síðasta ári var þróun ríkisfjármála með þeim hætti að töluverður greiðsluaf-
gangur var á ríkissjóði og hann bætti stöðu sína við Seðlabankann. Meginástæða
þessarar útkomu var mikil tekjuaukning, einkum af aðflutningsgjöldum og sölu-
skatti, vegna mikils innflutnings. Samkvæmt bráðabirgðatölum jukust innheimtar
tekjur ríkissjóðs um 9% umfram almenna verðlagshækkun en útgjöldin um 6%.
Innheimtar tekjur ríkissjóðs í fyrra voru 29,7% af vergri þjóðarframleiðslu sam-
anborið við 27,7'Xo árið áður. Hlutfallið hækkaði þannig um 27o án þess að
nokkrar umtalsverðar breytingar væru gerðar á skattheimtu ríkisins. Þetta sýnir
hversu skattheimtan er næm fyrir sveiflum í þjóðarútgjöldum og samsetningu
þeirra.
Greiðsluafkoma ríkissjóðs er ekki einhlítur mælikvarði á áhrif ríkisfjármála á
þróun peningamála. Stór hluti ríkisffamkvæmda er utan A-hluta fjárlaga og
þessar framkvæmdir eru að talsverðu leyti fjármagnaðar með erlendum lánum.
Erlendar lántökur voru mjög miklar í fyrra og áttu drjúgan þátt í mikilli aukningu
peningamagns, einkum framan af ári. Til að mæta þessu var lögfest ný sveigjanleg
innlánsbinding og var henni beitt á árinu. Þetta dugði þó ekki til að koma í veg
fyrir mikla aukningu útlána, þegar leið á árið. Jafnframt dró þá úr innláns-
aukningu og lausafjárstaða bankanna versnaði. Undir lok ársins dró mjög úr vexti
peningamagns og innlána en útlánaaukning fór enn vaxandi. Aukning flestra
peningastærða var meiri á síðasta ári en undangengin ár.
Afkoma atvinnuvega var afar misjöfn á síðasta ári og réðist hún mjög af ólíkum
markaðsaðstæðum og gengisþróun. Afkoma útgerðar var líklega heldur lakari en
árið áður vegna þess, að verð þess afla, sem landað var erlendis, hækkaði lítið í