Úr þjóðarbúskapnum : framvindan ... og horfur .. - 31.03.1982, Blaðsíða 53

53
þriðju og byggingarvísitölu að einum þriðja). Á árinu 1980 var aukningin 65% og
minni næstu ár á undan. Peningamagn í þrengra skilningi (M1) jókst um 62% en
spariinnlán um 74% og svipuðu máli gegndi um heildarinnlán í innlánsstofnun-
um. Á innlánshlið jukust almenn (óbundin) spariinnlán mest en ávöxtun þeirra
hefur batnað verulcga síðustu tvö árin. Seðlar og mynt í umferð jukust mjög mikið
eða unt 8 1 % og á það rætur að rekja til gjaldmiðilsbreytingarinnar, senr hafði í för
nteð sér breytingar á greiðsluvenjum. Hin mikla aukning innlána á sér að ein-
hverju leyti þá skýringu, að peningar í innlánsstofnunum njóta nú bættrar ávöxt-
unar, en raunvextir innlána hafa ekki verið hærri að meðaltali síðan 1972. Innlán
sem hlutfall af þjóðarframleiðslu voru í fyrra rúmlega 27% og hlutfallið hækkaði
um 3,5% frá árinu áður og varð hærra en það hefur verið síðan 1973. Frá árinu
1960 fram yfir 1970 var þetta hlutfall á bilinu 35—40%. Þótt þessi mikla aukning
innlána í fyrra sé vísbending um, að peningalegur sparnaður sé að aukast'), þá
felst í þessu sú hætta að útlán fylgi á eftir, en það hefur neikvæð áhrif á viðskipta-
jöfnuð og verðlagsþróun. Því verður erfiðara að stjórna peningamálum við
þessar aðstæður. Þetta kont glöggt í ljós í fyrra. Eins og áður sagði, jukust útlán
mun hægar en peningamagn og innlán framan af ári, en útlánin færðust síðan ntjög
í aukana, þegar leið á árið. Viðbótarbinding innlána hafði vafalaust nokkur áhrif
til viðnáms, en hún kom þó líklega of seint til þess að nýtast sem skyldi, þar sem
útstreymi fjár úr Seðlabanka var mikið framan af árinu.
Á þessu ári verður unnt að beita hinni sérstöku innlánsbindingu mun fyrr, og
það hefur þegar verið gert.
Reynsla síðastliðins árs sýnir glöggt þann vanda, sem ntiklar erlendar lántökur
fela í sér fyrir stjórn peningamála. Gjaldeyrisstaðan batnaði verulega á síðasta ári
og þó einkum fram yfir mitt ár, og var það eingöngu af völdum erlendra lána, því
viðskiptahalli var talsverður. Við þetta bættist greiðsluhalli ríkissjóðs framan af
árinu en það snerist þó við, þegar leið á árið og greiðslustaða ríkissjóðs við
Seðlabanka batnaði um rúntlega 70 milljónir á árinu. Hér verður hins vegar að
hafa í huga, að mikill hluti erlendra lána rennur til opinberra aðila og staða
A-hluta ríkissjóðs við Seðlabanka er því alls ekki einhlítur mælikvarði á áhrif
ríkisfjármála á þróun peningamála. Endurkeypt afurðalán jukust frekar lítíð á
síðasta ári, en þau hafa oft verið einn meginþáttur peningamyndunar.
Eins og áður sagði, voru vaxtaaukalán lögð niður sem sérstakt lánaform á
síðasta ári en lánskjör skuldabréfa færð til samræmis við vaxtaaukakjörin. Til
samans jukust þessi útlán um 46% á síðasta ári eða mun minna en heildarútlán.
Ástæðan er sú, að bankar og sparisjóðir tóku í auknum mæli upp vísitölubundin
lán. í lok síðasta árs námu vísitölubundin útlán innlánsstofnana 1 126 milljónum
króna eða 18% af heildarútlánum en voru aðeins 254 milljónir í upphafi árs.
Samtalsnámu skuldabréfalán og vísitölulán 44% af útlánum í árslok en voru 38%
1) í þessu fólst þó ekki aukning á heildarsparnaði þjóðarbúsins (þ. e. fjármunamyndun og birgðabreytingar að
frádregnum viðskiptahalla) heldur einungis breyting á sparnaðarformi. Heildarsparnaður sem hlutfall af þjóðar-
framleiðslu er reyndar talinn hafa minnkað um 2% í fyrra.