Úr þjóðarbúskapnum : framvindan ... og horfur .. - 31.03.1982, Blaðsíða 61
61
Árið 1979 voru reikningar fyrirtækja í fyrsta skipti gerðir upp samkvæmt nýjum
skattalögum. Við þetta varð mikil breyting á uppgjöri fjármagnskostnaðar').
Niðurstöður úr þessu uppgjöri eru því ekki sambærilegar við fyrri ár. Samkvæmt
uppgjöri til skatts (afskriftir eru þó hér metnar á sama hátt og í fyrri rekstrar-
yfirlitum Þjóðhagsstofnunar) var halli á útgerð báta og togara (án loðnuveiða)
rúntlega 2% árið 1980 en árið 1979 hafði veriö um 9% hagnaður. Sé hins vegar
reynt að gera reikningana upp á sambærilegan hátt og fyrir skattalagabreytingu,
þá var hallinn 1980 tæplega 10% en hafði verið 3'/2% árið 1979. Allir afkomu-
mælikvarðarnir þrír, sem hér hafa verið nefndir, sýna þannig verulega verri
afkomu 1980 en 1979, þótt breytingin sé ekki sú sama á alla mælikvarða.
Reikningar útgerðar fyrir árið 1981 liggja ekki fyrir og verður því að styðjast
við áætlanir. Eins og áður sagði, jókst afli á hvern úthaldsdag nokkuð hjá togur-
unum, en tölurfyrir bátaflotann eru ekki tiltækar. Afkoma útgerðar í fyrra hefur
einkum ráðist af breytingu fiskverðs og helstu kostnaðarliða. Botnfiskverð
hækkaði um nálægt 52% að meðaltali milli áranna 1980 og 1981. Er þá átt við
heildarverð eða það verð, sem fiskvinnslan greiðir. Skiptaverð, sem ræður tekjum
sjómanna, hækkaði minna eða um 47% að meðaltali, þar sern olíugjald utan
skipta var hærra á árinu 1981 en á árinu 1980. Olíugjald var lækkað úr 5% í 2,5%
í mars 1980 en síðan hækkað á ný í 7,5% í október sama ár og hélst það síðan
óbreytt til ársloka 1981. Að meðaltali varolíugjaldið4,2% ofan á skiptaverð árið
1980 en var 7.5% allt árið 1981. Af þessum sökum hækkaði hluturútgerðarmeira
en skiptaverð og heildarverð eða um rúmlega 54%. Helstu kostnaðarliðir hafa
líklega hækkað svipað eða heldur minna. Verð á gasolíu var um 48% hærra í fyrra
en árið áður en verð á svartolíu var rúmlega 70% hærra. Meðalolíukostnaður
flotans hefur líklega hækkað um 55%. Laun hækkuðu um rúmlega 50% og
erlendur kostnaður annar en olía hefur líklega hækkað um 45—50%.
Samkvæmt framangreindum áætlunum hefði afkoma útgerðar átt að batna
nokkuð á síðasta ári frá því sem var árið 1980, ef til vill um 2% af tekjum. Þetta á
einkum við um bátaflotann, þar sem fiskverðshækkun hjá bátum var nokkuð yfir
1) í nýju skattalögunum er meðal annars reynt að leiðrétta fyrir áhrifum verðbólgu á fjármagnskostnað fyrirtækja og
þar með á afkomu þeirra. Allir vextir ogöll gengis- eða vísitöluuppfærsla lána er færð til gjalda en á móti er reiknað til
tekna sú verðrýrnun skuldanna, sem verður vegna almennra verðbreytinga. í reynd er þannig aðeins sá hluti
fjármagnskostnaðar, sem er umfram áhrif almennra verðbreytinga, reiknaður til gjalda, þ. e. þeir vextir sem eru
umfram verðbólgu (raunvextir). Ef um er að ræða peningalegar (óverðtryggðar) eignir, þá kemur verð-
breytingafærsla til gjalda af þeim. Um birgðir gildir, að á móti verðhækkun þeirra af völdum verðbólgu, kemur
verðbreytingarfærsla til gjalda, enda felst ekki neinn raunverulegur hagnaður í verðbólguhækkun birgða. Pessar
Ieiðréttingar cru gerðar með fremur einföldum hætti og getur það gefið misvísandi niðurstöðu í einstökum tilvikum.
Engu að síður gefur þessi aðferð betri mynd af raunverulegri rekstrarafkomu fyrirtækja en fyrri aðferð. Hins vegar
getur verið munur á rekstrarafkomu og greiðsluafkomu eftir því hvernig fjármögnun fyrirtækisins er háttað.
Verðbreytingafærsla til tekna skilar ekki neinum peningum í reksturinn og gengistap af veðskuldum veldur aðeins
útgjöldum á árinu að því marki, sem þaö fellur á afborgun ársins. Sá mælikvarði, sem áður var notaður og einnig er
sýndur hér fyrir árin 1979 og 1980, var einskonar vísbending um það fé, sem reksturinn skilaði umfram afskriftir og
útlagðan vaxtakostnað, en ekki eiginlega rekstrarafkomu samkvæmt skilgreiningu reikningsskila. Halli á þennan
mælikvarða sýnir, hvað á vantar að reksturinn skili því fé, sem þarf til þess að reka fyrirtækið frá ári til árs án þess að
gengið sé á eignir þess. Þetta er þó ekki hið sama og greiðsluafgangur, þar sem hér eru reiknaðar afskriftir af
fastafjármunum en ekki afborganir af löngum lánum. Með þessari aöferð er reynt að finna sambærilegan mælikvarða
á afkomu atvinnugreina yfir langt tímabil, ekki síst til þess að fylgjast með breytingum frá einu ári til annars.