Peningamál - 01.11.2004, Qupperneq 3

Mikilvægt er að undirstrika að spáin sem lýst er í
þessu hefti Peningamála er sem fyrr byggð á þeirri
forsendu að stýrivextir Seðlabankans og gengi krón-
unnar breytist ekki á spátímabilinu. Hún sýnir þá
verðbólgu sem talin er líklegust að óbreyttum stýri-
vöxtum og gengi krónunnar frá nóvember 2004. Frá-
viksdæmi sem birt eru auk meginspárinnar sýna
mikilvægi þess að Seðlabankinn bregðist hratt við
þeim aðstæðum sem framundan eru. Með hækkun
stýrivaxta sem kynnt var hér að framan hefur bankinn
þegar tekið skref í átt til þess að verðbólga verði
minni en felst í spánni.
Vaxtahækkunin nú er óvenju mikil. Hana verður
að skoða í ljósi þess hve hratt aðstæður á lánamarkaði
hafa breyst að undanförnu, að meginþungi fjárfest-
ingar í virkjunum og álbræðslum er skammt undan og
að umsvifin sem þeim tengjast munu aukast hraðar en
áður var talið. Þá ber að líta til þess að þrátt fyrir að
stýrivextir hafi verið hækkaðir fimm sinnum um
samtals tæpar 2 prósentur frá maí til nóvember voru
raunstýrivextir í lok nóvember miðað við verðbólgu-
álag óverðtryggðra ríkisskuldabréfa aðeins litlu ef
nokkru hærri en metnir náttúrulegir raunvextir á
Íslandi, þ.e.a.s. raunvextir sem að meðaltali yfir hag-
sveifluna má ætla að samræmist jafnvægi í þjóðar-
búskapnum. Verðbólguvæntingar hafa verið hærri en
æskilegt er og dregið úr áhrifamætti vaxtahækkana
Seðlabankans. Það kann svo aftur að hafa átt þátt í
því að halda verðbólguvæntingum háum. Með því að
hækka vexti meira í einu skrefi nú en venja hefur
verið leitast Seðlabankinn við að tryggja að væntir
raunvextir bankans hækki, bæði fyrir tilstilli hærri
nafnvaxta og lægri verðbólguvæntinga. Það endur-
speglar þann ásetning bankans að peningastefnan
veiti nægilegt aðhald til þess að halda verðbólgu í
skefjum þegar framkvæmdaþunginn kemst á enn
hærra stig.
Að gefnum óbreyttum stýrivöxtum bankans eins
og þeir voru í nóvember væru horfur á að verðbólga
yrði umtalsvert meiri en 2½% verðbólgumarkmiðið
þegar launaliðir kjarasamninga geta komið til endur-
skoðunar í nóvember á næsta ári. Verðbólguhorfur á
því tímabili hafa versnað töluvert frá síðustu spá.
Leiði mikil verðbólga til frekari launahækkana
myndu verðbólguhorfur árið 2006 versna enn frekar.
Það gæti leitt til þess að grípa þyrfti til meiri vaxta-
hækkana á árinu 2006. Til þess að hafa nægilega
skjót áhrif á verðbólguna á þessu tímabili þarf að
bregðast hratt og tímanlega við.
Sem fyrr segir hafa raunstýrivextir Seðlabankans
verið á mörkum þess sem telja má náttúrulega
raunstýrivexti á Íslandi. Í reynd hafa fjármálaleg skil-
yrði innlánsstofnana verið rýmri en sem því nemur.
Góð lausafjárstaða þeirra birtist í því að vextir á
peningamarkaði hafa verið nokkru lægri en stýri-
vextir bankans. Rúma lausafjárstöðu má meðal ann-
ars rekja til mikils innstreymis erlends lánsfjár.
Gjaldeyriskaup Seðlabankans og lækkun bindiskyldu
árið 2003 hafa einnig aukið lausafjárframboð.
Lækkun á hreinni skuld innlánsstofnana við Seðla-
bankann í formi endurhverfra viðskiptasamninga og
kaup þeirra á innstæðubréfum hafa að miklu leyti
vegið upp þessa aukningu lauss fjár, en ekki að fullu.
Lausafjáraukningin er óheppileg við núverandi
aðstæður, auk þess sem gjaldeyrisforðinn er nú kom-
inn í viðunandi stærð. Að auki hefur gætt þeirrar
túlkunar meðal markaðsaðila að með gjaldeyris-
kaupum sínum hafi Seðlabankinn í reynd leitast við
að stuðla að stöðugu gengi krónunnar, þrátt fyrir yfir-
lýst markmið bankans. Í ljósi þess að áhrif stýrivaxta
á gengi krónunnar eru mikilvæg miðlunarleið pen-
ingastefnunnar þegar aðgangur að erlendu lánsfé er
greiður er brýnt að hún sé óhindruð, eins og nánar er
skýrt í umfjöllun um stefnuna í peningamálum í kafl-
anum um þróun og horfur í efnahags- og peninga-
málum hér á eftir. Með þetta í huga hefur bankinn
m.a. ákveðið að hætta kaupum á gjaldeyri til eflingar
gjaldeyrisforðanum.
Áform um skattalækkanir hafa nú verið staðfest í
frumvarpi til fjárlaga. Lækkun skatta mun auka enn á
ráðstöfunartekjur almennings og hvetja til aukinnar
einkaneyslu. Aðhald í útgjöldum hins opinbera er því
brýnt. Áform þar um í fjárlögum eru nokkuð metn-
aðarfull. Í ljósi þeirra umsvifa sem framundan eru
verður aðhaldið þó ekki fullnægjandi, jafnvel þótt
áformin næðu fram að ganga. Að auki er boðað að-
hald almennt orðað og því hætta á framúrkeyrslum í
ljósi sögulegrar reynslu. Fari svo þarf peningastefnan
2 PENINGAMÁL 2004/4