Skírnir - 01.04.2017, Síða 156

skipti í heimsmálunum. Það er einna skýrast meitlað í hugtakinu
Lille Danmark sem enn litar orðræðu danskra stjórnmála. Danir
litu inn á við og úr varð ný þjóðernishyggja þar sem áhersla var lögð
á einsleitni og samhljóm undir þeim kjörorðum að það sem tapaðist
út á við skyldi vinnast inn á við — Hvad udad tabes, skal indad
vindes (Hansen 2002). Presturinn og skáldið N.F.S Grundtvig var
einn áhrifamesti smiður þeirrar þjóðernishyggju þar sem smæðin
var upphafin á rómantískum nótum. Í smæðinni fólst innri styrkur
þjóðarsálarinnar. Grundtvig lagði áherslu á aðskilnað þjóða, menn-
ingarlega arfleifð, innri sjálfbærni og staðfasta mótstöðu við alla
utan aðkomandi ógn. Hann upphóf þjóðina sem náttúrulega heild
þar sem áhersla var öll á almenning — folket— í ríki Guðs og krúnu
(Stainforth 2009). Síðan hefur dönsk stjórnmálabarátta hverfst um
það hverjir teljist réttmætir fulltrúar fólksins og stöðugt er vísað til
vilja ,fólksins‘ — sem talinn er öðru æðri. Fyrst um sinn varð bein-
tenging á milli ,folket‘ og bóndans en á þriðja áratugnum hófu
jafnaðarmenn að yfirfæra hugtakið svo það næði einnig yfir verka-
fólk í bæjum. Úr varð samþætting bænda og verkafólks þvert yfir
hægri-vinstri ásinn sem að samanlögðu voru álitinn kjarni hinnar
dönsku þjóðar.
Svo rammt kvað að kröfunni um einsleitni og því að allir til-
heyrðu einu innra ,fólki‘ að dansk-norski rithöfundurinn Aksel
Sandemose (1933) lýsti því svo í víðfrægri satíru um boðorð smá-
bæjarins Jante — sem átti að vera lýsandi fyrir ástandið í Danmörku
— að þar mætti enginn standa upp úr fjöldanum. Fyrsta grein
meintra laga Jante var svona: Þú skalt ekki halda að þú sért eitthvað.
Þrátt fyrir áhersluna á einsleitni og þjóðríkið sem þróast hafði í
Danmörku náðu fasísk öfl ekki sama flugi á meðal Dana og varð til
dæmis bæði í Noregi og Svíþjóð (Widfeldt 2015). Eigi að síður fékk
danski nasistaflokkurinn þrjá menn kjörna í þingkosningunum 1939
og sósíaldemókratinn Thorvald Stauning forsætisráðherra var sá
eini á Norðurlöndum sem samdi við Þriðja ríki Þýskalands um
friðarbandalag. Sem kom fyrir lítið þegar sendiherra Þjóðverja vakti
hann að morgni 9. apríl 1940 og tilkynnti komu þýskra hermanna
yfir landamærin. Fyrir dögurð hafði Stauning gefist upp og
samþykkt að vinna með Þjóðverjum sem framan af stríði litu á Dani
156 eiríkur bergmann skírnir
Skírnir vor 2017.qxp_Layout 1 31.3.2017 13:24 Page 156