Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 25

SKÍRNIR
HINN BLINDI, HINN EINEYGÐI OG ...
19
tveggja við Hrafn Oddsson, blinda hann eða gelda (Sturlunga saga
1906-1911, 2: 217). Refsingunum tveim er beitt hvorri á eftir
annarri í innbyrðis valdabaráttu Sturlunga (1906-1911,1:485). En
með blindingu og geldingu er fórnarlambið svipt þjóðfélagsstöðu
sinni rétt eins og Magnús góði.4 Völd og kyngeta eru þar með
tengd (Meulengracht Sorensen 1980: 104). En það var ekki aðeins
á Norðurlöndum sem tíðkaðist að blinda menn í refsingarskyni.
Sami háttur var hafður á í Miklagarði og Garðskóngar sem blind-
aðir voru misstu völd sín og konungdæmi ekki síður en starfs-
bræður þeirra nyrðra (Norwich 1996: 337-338; Peters 1970:185).5
í norrænum miðaldasamfélögum var velferð ættarinnar tekin fram
yfir hag einstaklingsins, svo sem venja er í hefðbundnum samfé-
lögum. Alsiða var að til hjónabands væri stofnað af hagkvæmnis-
ástæðum (Meulengracht Sorensen 1980: 104). Því kemur það
naumast á óvart að völd og kyngeta, og reyndar einnig kynhneigð,
skuli vera tengd í fornum sögum; þau voru samofin í norrænni
menningu. Þannig var ekki hægt að vega harðar að sæmd karl-
manns og stöðu en með því að draga í efa kynhneigð hans (Meu-
lengracht Sorensen 1980:20-21). Hugtakið níð var notað um ásak-
anir eða dylgjur sem tóku meðal annars til kyngetu og kynhneigð-
ar. Enda þótt þær kynnu sem slíkar að vera mjög grófar var sjálf-
ur kjarni níðingsháttarins ekki kynferðislegur. Því hefur gelding
merkingu sem tekur til miklu fleiri þátta en hins kynferðislega, þó
að hún sé líkamshirting sem skírskotar greinilega til hans. Níð-
ingsnafnið vakti athygli á ósiðlegu hátterni og þar með á því að
hætta væri á að níðinginn skorti hæfileika eða vilja til að fullnægja
kröfum „siðmenningarinnar“.
Sú spurning hlýtur að vakna hvort blinding hafi líkt og gelding
dulda kynferðislega merkingu og sé þannig tengd níði. Ymis dæmi
eru um að menn séu bæði blindaðir og geltir þegar þeim hefur
orðið á í kynferðismálum, en einnig má finna dæmi þess að þeir
séu aðeins blindaðir í slíkum tilvikum (sjá t.d. Heimskringla
4 Þó segir stuttaralega í Hávamálum 71 (Edda 1962: 28): „blindr er betri, / en
brendr sé: / nýtr mangi nás.“
5 Að sögn Edward Peters komst aðeins einn blindaður kóngur hjá að missa kon-
ungdæmi sitt, þ.e. Loðvík blindi (Peters 1970: 185).