Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 31
SKÍRNIR
HINN BLINDI, HINN EINEYGÐI OG ...
25
unnar eru og tengdir hinu „frumstæða":18 Sumir búa við hafið,
langt frá mönnum, í grennd við kletta, fjöll og í skógum og eru
kenndir við kulda og frost.19 Ef Mímir, tengist jötnum, tengist
hann einnig sama hugtakasviði og þeir.
Mímisbrunnur, þar sem spekt og mannvit er fólgið, er sam-
kvæmt Snorra Eddu undir þeirri rót asks Yggdrasils sem vísar til
hrímþursa (Snorra Edda 1931: 22). Ef marka má Ynglinga sögu er
Mímir dauður. Hún segir frá því að vanir hafi höggvið af honum
höfuðið og sent Óðni (Heimskringla 1893-1900, 1: 13). Þar með
er Mímir án efa einnig tengdur undirheimum (Schodt 1990: 48) og
sömuleiðis vatnið í Mímisbrunni. í norrænni goðafræði virðist
vatn vera tákn um þá krafta sem ekki er unnt að temja (Clunies
Ross 1994: 53) og að auki nátengt gyðjum og nornum: Frigg býr í
Fensölum, Saga á Sökkvabekk (e.t.v. ,Djúpalæk‘, sbr. Ásgeir Blön-
dal Magnússon 1989: 1018) og Urður að Urðarbrunni.20 Þær hug-
myndir sem tengdar eru vatni koma þannig heim og saman við
eðli vananna, sem Schjodt telur vera tengt undirheimum (Schjodt
1984: 62).21 Sviði jötna og vana virðist Mímir tilheyra og einnig
viskan í brunni hans.
í annarri gerð goðsögunnar, sem segir frá því hvernig Óðinn
kemst yfir höfuð Mímis, er Mímir hálshöggvinn (Ynglinga saga,
18 Orðin ,frumstæður‘ og ,siðmenntaður‘ eru hér notuð til að greina að skipu-
lagðan heim ása og óreiðuheim jötna en fela ekki í sér gildismat höfundar.
19 Sbr. t.d. Snorra Edda (1931: 15); Hymiskviða 5 og 10 (Edda 1962: 89), löngu
leiðina sem Þór fer til Utgarðaloka (Snorra Edda, Gylfaginning 26-29, 1931:
49-53), staðarnafnið Grjótunargarð (Snorra Edda 1931: 102) og skóginn Járn-
við (Snorra Edda 1931: 18). Samanber einnig heitið ,hrímþursar‘ og ,bergrisar‘
(Molenaar 1982: 34).
20 Þó.eru vanaguðir einnig tengdir vatni. Njörður vill vera nær sæ (Snorra Edda
1931: 30) og Freyr á skipið Skíðblaðni (Snorra Edda 1931: 123).
21 Andstæður goðafræðinnar eru þó ekki alltaf mjög skýrar. Vanagoðin eru ekki
aðeins tengd frjósemi. Sem dæmi má nefna að Freyr á sverð (Skírnismál 8 og 9,
Edda 1962: 71; Snorra Edda 1931: 41 og 72), að Freyja fær hálfan val en Óðinn
hinn helming (Grímnismál 14, Edda 1962: 60). Freyja kennir einnig Óðni að
seiða (Ynglinga saga, Heimskringla 1893-1900, 1: 13) og á, samkvæmt Snorra,
mörg nöfn af því að hún gaf sér ýmis heiti er hún ferðaðist með ókunnum þjóð-
um að leita Óðs (Snorra Edda 1931: 38). Á svipaðan hátt segir Snorri um Óðin
að allar þjóðir þykjast að breyta nafni hans til sinnar tungu og að sumir atburð-
ir til heita hans hafa gerst á ferðum hans (Snorra Edda 1931: 28).