Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 33
SKÍRNIR
HINN BLINDI, HINN EINEYGÐI OG ...
27
Til að komast yfir þessa sérhæfðu þekkingu Mímis veðsetur
Óðinn auga sitt. Þegar hugsað er um tákngildi augans (karllægur
styrkur og karllæg virðing) virðist sem hann láti brot af karl-
mennsku sinni til að öðlast hlutdeild í spekinni sem varðveitt er í
Mímisbrunni og heyrir þar með undir svið „annars". Almennt
virðist sviði „siðmenningar“, þar sem æsir og hið karllæga ríkja,
vera skipað yfir hið „frumstæða" svið er tengist jörð og vatni,
vönum, jötnum og hinu kvenlæga. En mýtan sem hér um ræðir
sýnir, svo einkennilegt sem það kann að virðast, að með því að láta
af hendi augað, sem stendur meðal annars fyrir karlmennsku, öðl-
ast Óðinn yfirburðavisku úr uppsprettu sem einmitt er tengd hinu
„frumstæða" og kvenlæga. Viska sem af ber verður þá aðeins til
þegar sviðin tvö koma saman. Schjodt hefur fjallað um að viska
virðist vera tengd hinu kvenlæga í goðafræðinni (1983). Eg hef
minnst á mjöð Gunnlaðar og seiðinn, en einnig má nefna hvernig
Óðinn sækir til völva til að öðlast vitneskju um framtíð heimsins
í Völuspá og Baldurs draumum og sjálfshenging Óðins (Hávamál
138-141, Edda 1962: 40). Enda þótt hið „frumstæða" svið ógni
skipulagi og tilraunum til að halda því uppi, er ekki hægt að líta á
það sem veikleikamerki er Óðinn tengist því. í greininni
„Androgyny as an Image of Chaos“ túlkar Else Mundal bandalag
við óreiðuöflin sem aðferð til að leysa sköpunarmátt þeirra úr
læðingi (Mundal 1998: 5).23 Óðinn rýfur bannhelgi og það á sinn
þátt í því að hann er æðsta goðið í goðheimum í Snorra Eddu,
konungsbók Eddukvæða og Ynglinga sögu. Með því að stíga út af
hinu karllæga sviði nær hann hinni helgu visku.
Menn munu aldrei fá að vita með vissu, hvort eða að hve miklu
leyti samningar Óðins við óreiðuöflin voru taldir neikvæðir á
heiðinni tíð. Það er interpretatio Christiana að samsama Óðin
djöflinum eða illum anda og slík túlkun eykur ekki skilning á
hvaða augum æðsta goðið var litið áður en kristni komst á.24 I
23 Sbr. einnig greinina „The Creative Power of Chaos: Reflections on Nordic
Mythology" eftir Heimi Pálsson, þar sem hann fjallar um að samræður milli
chaos og cosmos séu nauðsynlegar (1999: 100-101).
24 Það að Óðinn var talinn argur (sbr. Lokasenna 24, Edda 1962: 101) og seiddi er
ekki nægjanleg vísbending um neikvætt mat á guðinum á heiðnum tíma. Meu-