Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 57
SKÍRNIR
PURITAS NOSTRÆ LINGVÆ
51
munk á Þingeyrum, eftir ritunartímanum 1216 að dæma, sem
Arngrímur tilfærir án frekari skýringa.34
Þótt rúnaristur væru ekki læsilegar á þessum tíma höfðu þær,
þegar fyrir útkomu Crymogaeu, fengið þá stöðu í Danmörku að
vera taldar hið upphaflega stafróf Norðurálfu, og hver sem gat
eignað sér þekkingu á rúnum, hvað þá heldur að geta talað tungu
rúnanna, gerði um leið tilkall til einstæðs upprunaleika og forn-
eskju. Fullyrða má að saga og merking rúnanna hafi ekki verið sér-
stakt hitamál á Islandi á þessum tíma, enda lítið um íslenskar
menjar sem á voru ristar rúnir.35 Flins vegar skiptu rúnir löngum
miklu máli í Danmörku og Svíþjóð, þar sem mjög mikið er um
rúnasteina, og þær eru nefndar af Saxo. í kenningu sinni um tengsl
íslensku og rúna nýtti Arngrímur sér einnig rök sem danskur kon-
unglegur sagnaritari á síðari hluta sextándu aldar, Anders Soren-
sen Vedel (1542-1616), hafði smíðað til upphefðar Dönum og
danskri tungu. Það var einmitt Vedel sem þýddi fyrstur á dönsku
Danasögu Saxo. A portretti af honum eftir Tobias Gemperle frá
árinu 1578 er þessi danski sagnaritari umkringdur hinum kristnu
stafrófum, hinu hebreska, gríska og latneska, auk rúnanna, og
þannig er gefið í skyn að tunga rúnanna sé forntunga jafngild hin-
um.36 Skilaboðin hafa verið augljós latínumenntuðum mönnum
kunnugum kristinni málfræðihefð miðalda, því hugmyndin um
hinar þrjár helgu tungur (biblíumálin) var þegar komin fram hjá
Isidorusi frá Sevilla (5 60-636).37 Áhrif Vedels á Arngrím eru
kannski ljósust í því að hann virðist einnig hafa notað formála
Vedels að Saxo-þýðingu hans, sem prentuð var 1575, sem fyrir-
mynd að formála sínum að Crymogaeu.38
En Arngrímur heldur áfram og segir einnig að hið forna
rúnastafróf sé skylt forngotnesku stafrófi Ulfilu biblíuþýðanda
(311 ?—383). Nútímafræðimenn telja að Ulfila hafi aðallega byggt
34 Sbr. Jakob Benediktsson 1950-1957, IV, 285.
35 Um rúnir, sjá t.d. nýlega ritgerð Frangois-Xavier Dillmann 2000.
36 Jensen 1995,29; þar er myndin prentuð með stuttri umfjöllun í kafla um dansk-
ar nýlatínubókmenntir, 19-65, eftir Minna Skafte Jensen.
37 Gunnar Harðarson 1999, 13-14.
38 Jakob Benediktsson 1957, 47-48.