Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 63
SKÍRNIR
PURITAS NOSTRÆ LINGVÆ
57
að hann dregur annars staðar í Crymogaeu upp eins jákvæða
mynd af íslenskri fornmenningu og hægt er innan ramma húman-
ismans. Frásögn hans af sögulegri þróun íslenska ríkisins (civitas)
styður sig við sama húmaníska viðmiðið. Hann fylgir í smáatrið-
um sögulegri aðferð Bodinus úr Methodus historicus, sem steypir
sögu allra þjóða í sama mót og sögu Rómar, einkum eins og Lívi-
us lýsir henni í Ab urbe condita. Með öðrum orðum, Arngrímur
gerir það sama fyrir íslenska sögu og aðrir húmanistar höfðu gert
fyrir sögu sinna landa.46 Haraldur hárfagri er látinn þjóna sem
dæmi um óréttlátan harðstjóra (tyrannis) sem stjórnaði í krafti of-
beldis en ekki laga, líkt og Tarqvinarnir í Róm. Landnámsmenn-
irnir Ingólfur og Hjörleifur eru dæmi um dygðuga karla (viri) sem
settu á fót höfðingjaveldi (aristocratia) á Islandi, eins og Brútus og
félagar sem steyptu af stóli síðasta konungi Rómar og stofnuðu
lýðveldið (res publica). Með stofnun Alþingis varð einnig til lýð-
veldi (respublica) á Islandi, sem stóð í blóma í 387 ár, eða svo lengi
sem höfðingjaveldið hélt velli, sem var réttlátt stjórnarfar. Loks
breyttist lýðveldið í óréttlátt flokksræði (oligarchia), borgarastríð
(bella civilia) geisuðu og loks gáfust höfðingjarnir upp, og íslenska
lýðveldið gaf sig viljandi á vald Hákoni Noregskonungi, réttlátum
konungi (rex) sem samþykkti að láta lögin binda hendur sínar, líkt
og rómversku höfðingjarnir gáfu sig viljandi á vald Augustusi
keisara og leystu upp lýðveldi sitt.47
Með því að steypa íslenska sögu í móti Bodinus virðist sem
Arngrímur hafi „fundið upp“ þjóðveldið íslenska, ris þess og hnig.
Orðin „þjóðveldi" og „lýðveldi“ í íslensku máli eru ekki eldri en
frá nítjándu og tuttugustu öld og bera það með sér að vera þýðing-
ar á hinu latneska res publica eða einhverju afleiddu orði í öðru
evrópsku tungumáli. Höfundur Qualiscunque descriptio Islandiae,
46 Jakob Benediktsson 1957, 52.
47 Sjá nánari umfjöllun um efnið hjá Gottskálki Jenssyni 2003. Einnig rekur Svav-
ar Hrafn Svavarsson í væntanlegri grein, „Greatness Revived: The Latin Dis-
semination of the Icelandic Past,“ upphaf og viðtökur þessarar söguskýringar
hjá Arngrími og öðrum latínuhöfundum íslenskum. Svavar leggur áherslu á að
Arngrímur og aðrir íslenskir latínuhöfundar séu að bregðast við og skýra ís-
lenskar aðstæður.