Skírnir - 01.04.2003, Blaðsíða 90
84
GEIR SIGURÐSSON
SKÍRNIR
þetta eru einmitt hugtakaandstæður sem í kínverskri hugsun, engu
síður en í hinni vestrænu, leika sérlega mikilvægt hlutverk. I vest-
rænni hugsun, allt frá Herakleitosi til Hegels og Marx, eiga and-
stæður jafnan í innbyrðis átökum. Lausn þessara átaka felst iðu-
lega í því að önnur andstæðan ríkir á endanum yfir hinni, að hin
fyrri verður í þeim skilningi „yfirskilvitleg“, og stöðugleika verði
þannig náð fyrir tilstilli skýrs stigveldis. í hinni kínversku bæta
hugtakaandstæður aftur á móti hvor aðra upp. Stöðugleikinn felst
einmitt í gagnkvæmum stuðningi þeirra og jafnvægi. Þegar kristn-
ir trúboðar vildu á sínum tíma þýða tian (himin) sem „Guð“, eins
og þegar hefur verið fjallað um, tóku þeir ekki tillit til þess að tian
er ávallt háð di (jörð). Tian og di öðlast merkingu sína hvor frá
annarri og það er merkingarlaust að spyrja hvort þeirra ríki yfir
hinu, því í forn-kínverskri hugsun er annað bókstaflega óhugsandi
án hins. Hinn kristni Guð er hins vegar yfirskilvitlegur í sterkasta
skilningi þess orðs. Guð ríkir yfir jörðinni af himnum ofan en það
er með öllu vandræðalaust að hugsa sér Guð án jarðarinnar. Guð
er hin fyrsta orsök, proton kinoun, og engu háður. I kínverskri
hugsun er hins vegar ekkert sem ekki er einhverju öðru háð - yfir-
skilvitleiki, að minnsta kosti í þessum sterkari skilningi, er ekki
fyrir hendi.27
Annar nátengdur vandi er sú óbilandi viðleitni vestrænna túlk-
enda að kerfisbinda kínverska hugsun og er þá jafnan valið eitt
hugtak sem stýra á öllum hinum og er þar með í vissum skilningi
yfirskilvitlegt innan „kerfisins". Þetta birtist ekki síður í þýðing-
um þar sem hið ráðandi hugtak er oft gefið til kynna með stórum
upphafsstaf og stundum jafnvel hlutgert með nafnyrðingu og
ákveðnum greini. Hér er óþarfi að nefna ákveðin dæmi. Lesend-
um nægir að fletta upp í einhverri hinna algengustu þýðinga á Dao-
dejing (Bókinni um veginn og dygðina), Samrxðum Konfúsiusar
og Mensíusi, og munu þar án vafa finna slík dæmi. Slík framsetn-
ing gefur þó frekar til kynna dæmigerða vestræna kerfisbindingu í
27 Afar hnitmiðaða umfjöllun um skortinn á yfirskilvitleika í kínverskri heim-
speki er að finna í Hall og Ames, s. 189 o.áfr. Sjá einnig Graham: „Reflections
and Replies“, s. 286-7.