Ljósmæðrablaðið - 01.07.2011, Blaðsíða 8

8 Ljósmæðrablaðið • júlí 2011
Implications for practice: there are
indications that minority of first time parents
attend structured antenatal programs provi-
ded by the Heilsugæsla höfuðborgarsvæðis-
ins and that this group has high educational
standard. In general participants claimed that
the education decreased worries and anxiety
related to birth but the content of the classes
needs to be developed further and aimed at a
larger group of first time prospective parents.
The findings indicate that prospective parents
consider group antenatal programs to be a
good source of information during pregnacy.
Keywords: Antenatal education, pregn-
ancy, effectiveness, prospective parents,
views, information.
INNGANGUR
Meðgangan er tími fyrirsjáanlegra breytinga
í lífi verðandi foreldra og þau eru sérstaklega
meðtækileg og opin fyrir hvers kyns fræðslu
á því tímabili. Rannsóknir sem einkum hafa
beinst að verðandi mæðrum sýna að flestar
konur kjósa eins mikla fræðslu og mögulegt
er varðandi gang fæðingar og þætti sem
tengjast heilbrigði þeirra og ófædds barns
þeirra. Jafnframt hefur því verið haldið fram
að skortur á upplýsingum og takmarkað
upplýsingaflæði sé sá þáttur sem eykur helst
áhyggjur kvenna og maka þeirra í barneigna-
ferlinu (Read & Garcia, 1989; Kirkham, 1993)
Foreldrafræðsla í formi námskeiða er
viðurkennd aðferð til að veita verðandi for-
eldrum fræðslu um meðgöngu, fæðingu og
foreldrahlutverkið. Námskeiðin eins og við
þekkjum þau í dag þróuðust frá kenningum
Grantly Dick Read um vítahring ótta, hræðslu
og sársauka, Lamaze um psychoprofilaxis og
LeBoyer um umhverfi fæðingarinnar. Á sjö-
unda og áttunda áratugnum fór kvenfrelsis-
baráttan að hafa áhrif á umræðu kvenna um
yfirráðarétt þeirra yfir líkama sínum og rétt
til ákvarðana í tengslum við fæðingu. Konur
gagnrýndu sjúkdómsvæðingu fæðingarinnar
og óskuðu eftir góðri tilfinningalegri reynslu
samfara góðri læknisfræðilegri útkomu. Þessi
hreyfing leiddi til þess að foreldrafræðslunám-
skeið urðu hluti af þjónustu á meðgöngu sem
ýmist var á vegum einkaaðila eða stofnana.
Þau nöfn sem tengjast þessum áherslubreyt-
ingum eru Sheila Kitzinger, Janet Balaskas
og Andrea Robertson (Helga Gottfreðsdóttir,
2009). Fræðsla á meðgöngu í formi skipu-
lagðra hópnámskeiða hefur einnig verið leið
til að bregðast við breyttri samfélagsgerð þar
sem kynslóðabil er meira og konur hafa ekki
sama stuðning af t.d. mæðrum og ömmum
og nýbakaðar mæður fyrri kynslóða. Jafn-
framt hafa margir einstaklingar sem eru
að verða foreldrar í fyrsta sinn takmarkaða
reynslu af meðgöngu, fæðingu og umönnun
nýbura. Foreldrafræðsla getur því gagnast
verðandi foreldrum í barneignaferlinu auk
þess sem hún getur haft áhrif á það hvernig
þau setji sig i sambandi við heilbrigðisstarfs-
fólk seinna á lífsleiðinni, hvernig foreldrarnir
leysa vandamál sín í sameiningu og hvernig
þau hefjast handa í nýrri fjölskyldu. Þetta er
því tækifæri fyrir ljósmæður til að gefa sig að
þýðingamikilli heilsueflingu og uppbyggingu
fjölskyldna (Humenick, 2000).
Notagildi foreldrafræðslu –
mat á árangri
Umræðuna um mat á árangri foreldra-
fræðslunámskeiða þarf að skoða út frá
nokkrum þáttum m.a. hver er tilgangur slíkra
námskeiða, hver ákvarðar innihald þeirra
og hvert er hlutverk leiðbeinanda (Nichols
& Gennaro, 2000). Árangur af foreldra-
fræðslunámskeiðum hefur töluvert verið
rannsakaður og þá tengdur breytum eins og
fæðingarmáta, verkjalyfjanotkun og lengd
brjóstagjafar, en niðurstöður þeirra rann-
sókna eru mismunandi (Lumley & Brown,
1993; Qureshi, Schofield, Papaioannou,
Ramsden & Fear, 1996). Engar afgerandi
niðurstöður komu fram í kerfisbundinni
samantekt Gagnon og Sandall (2007) þar
sem tilgangurinn var að meta áhrif foreldra-
fræðslu á þætti eins og þekkingu, kvíða,
upplifun á stjórn, sársauka, stuðning í fæð-
ingunni, brjóstagjöf, hæfni fólks til að annast
nýburann og sálræna og félagslega aðlögun.
Bent var á takmörkun rannsókna sem hafa
verið gerðar og undirstrikað var að við mat
á foreldrafræðslu þurfi að hafa í huga að
um fræðsluíhlutun er að ræða. Niðurstöður
Fabian, Radestad, og Waldenström, (2005)
á viðhorfum 1197 sænskumælandi kvenna
til foreldrafræðslu sýndu að 75% frumbyrja
fannst fræðslan hafa hjálpað sér að búa
sig undir fæðinguna og 40% þeirra fannst
foreldrafræðslan hafa undirbúið þær undir
fyrstu skrefin sem foreldri. Það er athyglis-
vert að í ofangreindri rannsókn Fabian var
fylgni á milli þess hversu tilbúnar konurnar
mátu sig vera eftir foreldrafræðsluna í beinu
samhengi við hversu marga foreldrafræðslu
tíma þær mættu í þar sem hlutfallið fór úr
44% kvenna sem höfðu eingöngu farið í eitt
skipti yfir í 82% hjá þeim sem höfðu farið í
sex skipti. Foreldrafræðsla virtist hins vegar
ekki hafa áhrif á upplifun af hríðarverkjum,
tegund fæðingar, heildar fæðingarupplifun,
lengd brjóstagjafar og mat á hæfni sinni sem
foreldrari. Í nýlegri doktorsrannsókn Fabian
(2008) var hinsvegar notkun á verkjastillingu
með og án lyfja meiri hjá þeim konum sem
fóru á foreldrafræðslunámskeið og marktæk-
ur munur var á notkun mænurótardeyfinga
þar sem þær konur fóru á námskeið voru
líklegri til að nýta sér mænurótardeyfingu í
fæðingu. Samkvæmt rannsókninni var hærri
tíðni bráðakeisara hjá konum sem ekki fóru
á foreldrafæðslunámskeið. Sé horft til þess
hvernig foreldrafræðslunámskeið stuðla
að notkun bjargráða í fæðingu án lyfja er
almennt verið að tala um öndun, slökun og
nudd. Rannsóknir sýna að þó svo konum séu
kynnt slík bjargráð á námskeiði er ekki sjálf-
gefið að þær nýti sér þau í fæðingunni. Fólk
hneigist fyrirfram til ákveðinnar bjargráða-
tækni (coping strategy) og þegar það getur
notað sína leið þá getur það þolað meiri
sársauka en ef það þarf að nota leið sem
ekki hentar þeim (Rokke & al´Absi, 1992).
Í rannsóknum þar sem foreldrafræðslu-
námskeið hafa verið skoðuð er í fáum til-
vikum leitað eftir reynslu verðandi eða
nýbakaðra feðra. Í sænskri rannsókn álitu
feður að þeir væru ekki vel undir fæðinguna
búnir og upplifðu hana meira krefjandi en
þeir bjuggust við þrátt fyrir að hafa farið
á foreldrafræðslunámskeið. Sumum finnst
þeir ekki ná að styðja konu sína eins mikið
í fæðingunni eins og þeir vildu og þeir sjálfir
ekki fá nægan stuðning frá starfsfólki (Hall-
gren, Kihlgren, Forslin & Norberg, 1999). Ís-
lensk rannsókn á viðhorfum verðandi feðra
til föðurhlutverksins leiddi í ljós að verðandi
feður sem allir áttu von á sínu fyrsta barni
höfðu töluverðar áhyggjur og kviðu því hlut-
verki sem beið þeirra. Helstu áhyggjuefni
þeirra tengdust heilbrigði barnsins og um-
önnun þess eftir fæðingu og breytingum á
fjárhagsstöðu fjölskyldunnar (Gottfreðsdóttir,
2005). Ein aðalástæðan fyrir þátttöku í for-
eldrafræðslu er einmitt sú að konur og makar
þeirra fara á námskeið til að draga úr kvíða
og til að fá upplýsingar um líkamlegar breyt-
ingar á meðgöngu og fósturþroska og til að
læra hvernig eigi að hugsa um nýburann.
Jafnframt kemur það fram að fleiri frumbyrjur
en fjölbyrjur taka þátt í slíkum námskeiðum
(Fabian, Radstad & Waldenström, 2004;
Cliff & Deery, 1996). Þeir hópar sem sækja