Ljósmæðrablaðið - 01.07.2011, Blaðsíða 58

58 Ljósmæðrablaðið • júlí 2011
anum, FSA og St. Olavs hospital í Þránd-
heimi. Á öllum stöðum hefur viðbúnaður
verið mikill. Þeir sem viðstaddir hafa verið
þessar fæðingar, ásamt undirritaðri, hafa
verið meðvitaðir um þá áhættu sem fylgt
getur fjölburafæðingum s.s. aukna blæð-
ingarhættu, þó úrræðin hafi verið jafn ólík
og þau voru mörg. Allar fæðingarnar gengu
vel en til gamans má geta að á Akureyri og í
Þrándheimi fæddu konurnar án mænuróta-
deyfingar. Þá minnist ég einnig foreldranna
sem lá á að útskrifast af sjúkrahúsinu til að
ná heimaþjónustu en mér þykir það furðu
sæta að tvíburamæður skuli þurfa að lúta
sama tímaramma og konur með einbura.
Ömmur mínar, formæður, hafa æ oftar
komið upp í huga minn eftir að ég hóf nám
í ljósmóðurfræðum, aðstæður þeirra og
úrræði. Amma mín Sigurbjörg, sem bjó á
Ólafsfirði og ól þar sín átta börn heima og
framangreind amma Þóra. Þessar konur eru í
mínum huga hetjur, fyrirmyndir. Eitthvað sem
ég efast ekki um að þeim þætti undarlegt að
heyra sagt um sig í þessu samhengi.

Titillinn eru fenginn úr Brúardrápu eftir
Þorstein Gíslason
val ömmu að fæða annars staðar en heima
hjá sér, það lá beinast við, rétt eins og í dag
þykir flestum það liggja beinast við að börn
komi í heiminn innan veggja sjúkrahúsa. Þá
eru fjölburar frábending í heimafæðingum.
Einnig þótti mér merkilegt að það skyldi
vera Soffía, konan sem átti „öll börnin“,
sem lagði það til að læknir yrði sóttur, en
ekki ljósmóðirin. Hvers vegna hef ég ekki
svör en afi hafði gjarnan orð á því að Helgi
hefði bjargað lífum þeirra þriggja og bætti
því gjarnan við að það hefði aldrei „sést á
krökkunum“ sem hann sótti. Hvað mán-
aðarlanga sængurlegu varðar hef ég einnig
fá svör önnur en tíðarandann en þykir mildi
að hún hafi komist lifandi frá henni. Hættan
á blóðtappa var allnokkur og miðað við
lýsingu á blóðmissi „við usum upp blóði í
fötur“ er óhætt að ætla að blóðgjöf hefði
gert ömmu gott. Í ljósi þess að amma átti
von á tvíburum hefði í dag verið mælt með
mænurótardeyfingu og margir hefðu verið
viðstaddir fæðinguna – í formi sérhæfðra
starfsmanna ekki ættingja.
Þegar þessi lokaorð eru skrifuð er ég
stödd í Noregi í verknámi. Ég hef verið
þeirrar gæfu aðnjótandi á námsárum mínum
að hafa tekið á móti tvíburum á Landspítal-
Soffía fór heim til bónda síns og barna dag-
inn eftir fæðinguna og Ástríður ljósmóðir
degi síðar eða þann 8. maí 1945 en „það
var dagurinn sem síðari heimsstyrjöldinni
lauk”. Langamma mín, Þórunn, bjó einnig
á Lækjarbakka og sá um heimilið á meðan
amma lá sængurleguna - í mánuð.
Það er margt í þessari sögu sem fær mann
til að staldra við og hugsa. Flest skrifast á
tíðarandann og það er auðvelt að falla í þá
gryfju að vera gagnrýnin. Svo dæmi sé tekið
fannst mér það sérstakt þegar afi fór að telja
upp skyldfólk okkar sem dreif að þennan
dag – og allir undir þeim formerkjum að
ætla að gista um nóttina. Ég velti því fyrir
mér hvernig ömmu, frumbyrjunni, hafi liðið.
Húsmóðir sem hún var hefur hún sjálfsagt
reynt eftir megni að vera sá gestgjafi sem
hún var þekkt fyrir að vera. En þá má einnig
velta því fyrir sér hvort gestirnir hafi veitt
henni þarfan stuðning í löngum framgangi
fæðingar? Ef við berum þessa heimafæðingu
við heimafæðingar í dag er það jafnan talinn
helsti kostur vals konunnar á fæðingarstað
að á heimilinu er hún í sínu umhverfi. Hún
er við stjórnvölinn –það mætir engin óboðin
í heimsókn á slíkri stundu. Til þess er hún
of helg. Að svo sögðu var það ekki endilega
Þegar landnámsmenn okkar settust hér að
á Íslandi höfðu þeir með í farteskinu ýmis
orð yfir bæði stærðar- og þyngdarmælingar.
Eitt af þeim er mælieiningin „mörk” sem er
eldforn og mun eiga uppruna sinn allt frá
Súmmer – Kaldeu – Mesapótamíu – Forn-
Ísraelsmönnum og Egyptum.
Þó svo flestar mælieiningar landnáms-
manna okkar hafi verið aflagðar í íslensku
máli, þá er mælieiningin „mörk - merkur”
enn við líði og vona ég að við Íslendingar
höldum fast í þessa venju okkar um ókomin
ár. – Þetta er nefnilega mjög skemmtilegt,
því í þessu tilviki er um að ræða þyngdina á
nýfæddum börnum. – Þegar barn hefur verið
sett á vogina og foreldrunum hefur verið
sögð þyngdin t.d. 4000 gr., þá kemur strax
svar frá foreldrunum; „Já en hvað eru það
margar merkur ?” – sama á við t.d. þegar
amman eða afinn hringja til að fá fréttir af
fæðingunni – þá vilja þau vita hvað barnið er
margar merkur. Í þessu tilviki með þyngdina
á hinum nýfæddu börnum er eins og við Ís-
lendingar höfum ekki tilfinningu fyrir stærð
barnsins nema við fáum upplýsingar um það
„hvað það sé margar merkur”.
Mér finnst þetta yndislegt og einnig mjög
umhugsunarvert – þetta sýnir tengsl okkar
langt aftur í fortíðina. Mér vitanlega er þessi
mælieining ekki notuð hjá neinni af okkar
nágrannaþjóðum, þess vegna spyr ég mig
stundum - hvaða sérstöku tengsl er verið að
sýna hér við okkar íslensku þjóð? – sem við
megum ekki glata!!!
Í rúmmáli er 1 mörk =
hálfur pottur eða um ½ lítri.
Í massa er 1 mörk =
1/4 kg. eða 250 gr.
Við fæðingu barns talar maður um þyngd
barnsins í mörkum ( sem eru þá 4000 gr. á
voginni 4 kg.) 16 merkur!
Eva S. Einarsdóttir, ljósmóðir.
Heimild: Einar Pálsson.
Rætur íslenskrar menningar – Ás –
„Steinkross” – Mímir, Reykjavík 1976
mælieiningin:
mörk – merkur