Ljósmæðrablaðið - 01.12.2011, Blaðsíða 8

8 Ljósmæðrablaðið - desember 2011
score was significantly higher in the home birth
group. The Icelandic pilot study results are in
line with recent studies on home birth in other
countries. Further research with larger sample
size is needed, exploring influential factors like
residence, transfer and midwives’ experience.
Keywords: Outcome, planned home birth,
planned hospital birth, midwife.
INNGANGUR
Til skamms tíma var fæðing jafn sjálfsagður
hluti af lífsferli fólks og að borða, sofa og
elska. Á tuttugustu öldinni breyttust hins vegar
viðhorf til barnsfæðinga á Vesturlöndum á
byltingarkenndan hátt. Hið mannfræðilega
sjónarhorn, að þróun mannkyns sé nægileg
sönnun á góðum árangri hins náttúrulega
fæðingarferlis, fékk að víkja fyrir læknis-
fræðilegu sjónarhorni sem hefur verið ráðandi
í barneignarþjónustunni síðan. Samkvæmt
því skapar fæðing áhættu og engin fæðing er
eðlileg fyrr en henni er lokið áfallalaust (Bryar,
1995; Robertson, 2004; Walsh, El-Nemer og
Downe, 2004).
Flutningur fæðinga inn á sjúkrahús varð í
kjölfarið bæði hraður og almennur (Bates, 2004;
Robertson, 2004; Walsh, 2004; Walsh o.fl.,
2004). Hér á Íslandi náði tíðni heimafæðinga
sögulegu lágmarki á tíunda áratugnum þegar
innan við tíu börn fæddust heima á ári hverju,
mörg hver án þess að heimafæðing hefði verið
ákveðin fyrirfram. Við aldamótin byrjaði
pendúllinn hins vegar að sveiflast til baka með
stöðugri aukningu á tíðni heimafæðinga á Íslandi
úr 0,7% árið 2000 í 1,8% árið 2009 (Mynd 1).
Samkvæmt skýrslum Fæðingarskráningarinnar
hefur aukningin verið hröð frá árinu 2005, á
bilinu 10-50% milli ára (Landspítali, e.d.).
Upplýsingaflæði alnetsins hefur aukið
aðgengi kvenna að fæðingarsögum úr heima-
húsum og niðurstöðum erlendra rannsókna á
útkomu heimafæðinga (Björkin ehf., e.d.-a;
Dagný Ósk Ásgeirsdóttir, e.d.; Hagsmuna-
samtök um heimafæðingar, e.d.; Jógasetrið,
e.d.). Í kjölfarið hefur opnast umræða um
heimafæðingar sem raunhæfan valkost fyrir
hraustar konur í eðlilegu barneignarferli. Slík
viðhorfsbreyting gæti að hluta til skýrt aukna
tíðni heimafæðinga.
Þróunin gæti einnig skýrst af viðhorfs-
breytingu meðal ljósmæðra, sem sýna
heimafæðingum sífellt meiri áhuga. Í kjölfar
þess að menntun þeirra færðist inn í háskóla-
samfélagið stendur hugmyndafræði ljósmæðra
um eðlilega fæðingu styrkari fótum. Í dag sinna
sjö ljósmæður heimafæðingum á höfuðborgar-
svæðinu (Björkin ehf., e.d.-b) og sex á Akur-
eyri og í Eyjafirði. Á Suðurnesjum, Akranesi,
Höfn í Hornafirði, Egilsstöðum, Snæfellsnesi
og Árborg hafa ljósmæður einnig tekið á móti
börnum í heimahúsum.
Ekki hefur áður verið gerð fræðileg rann-
sókn á útkomu heimafæðinga á Íslandi. Í þessari
grein verður lýst forrannsókn sem forprófaði
rannsóknaráætlun fyrir samanburð á útkomu
heimafæðinga og sjúkrahúsfæðinga á Íslandi
2005-2009. Til stendur að gera framhaldsrann-
sókn á stærri rannsóknarhópum, alls um 700
fæðingum. Rannsóknin er hluti af norrænu
samstarfi og er að hluta til staðfærð endur-
tekning á nýlegri norskri rannsókn Dr. Ellen
Blix, Anette Schaumburg Huitfeldt, Dr. Pål Øian
og Dr. Merethe Kumle á útkomu heimafæðinga
í Noregi 1990-2007 (greinar bíða birtingar).
Gengið er út frá þeirri hugmyndafræði
íslenskra ljósmæðra að barneignarferlið sé
lífeðlislegt, náttúrulegt ferli og hver fæðing
eðlileg nema annað komi í ljós (Ljósmæðra-
félag Íslands, 2000). Markmið rannsóknarinnar
var að meta hvort heimafæðingar væru öruggur
valkostur við sjúkrahúsfæðingar meðal hraustra
kvenna í eðlilegu barneignarferli. Tilgangur
rannsóknarinnar var að vísa veginn við þróun
barneignaþjónustu og auðvelda verðandi
foreldrum upplýst val á fæðingarstað. Settar
voru fram tvær rannsóknarspurningar:
Hver er útkoma fyrirfram ákveðinna
heimafæðinga á Íslandi á árunum 2005-2009?
Er marktækur munur á útkomu fyrirfram
ákveðinna heimafæðinga á Íslandi og útkomu
fyrirfram ákveðinna sjúkrahúsfæðinga hjá
sambærilegum hópi hraustra kvenna í eðlilegu
barneignarferli?

FRÆÐILEGUR BAKGRUNNUR
Fræðilegur grunnur að forrannsókn var
lagður með samantekt á niðurstöðum erlendra
rannsókna á efninu. Leitað var í íslensku
leitarvélunum Gegni og Hirslu, og erlendu
gagnasöfnunum og leitarvélunum PubMed,
Scopus, Cinahl, PsychInfo og Proquest.
Helstu leitarorð voru heimafæðing, sjúkrahús-
fæðing, útkoma og samanburðarrannsóknir.
Greinar voru útilokaðar ef þær báru ekki saman
útkomubreytur eða rannsökuðu litla hópa.
Leitin skilaði 17 greinum um 16 rannsóknir
sem uppfylltu öll skilyrði. Þar sem markmiðið
var að skoða nýjustu þekkingu var ákveðið var
að afmarka formlega greiningu og úrvinnslu
við sjö greinar sem birtar hafa verið frá upphafi
rannsóknartímabilsins árið 2005.
Eldri rannsóknir frá árunum 1990 til 2003
voru ekki greindar með sama hætti og þær
nýrri. Þótt flestum beri þeim saman um góða
útkomu heimafæðinga gefa sumar til kynna
verri útkomu á ákveðnum breytum. Slíkt þarf þó
að skoða í ljósi þeirrar aðferðafræði sem er beitt.
Sem dæmi má nefna að í tveimur áströlskum
rannsóknum kemur fram marktækt hærri tíðni
burðarmálsdauða í heimafæðingum. Tekið er
fram að í rannsóknarhópunum hafi verið konur
með þekkta áhættuþætti á meðgöngu (Bastian,
Keirse og Lancaster, 1998; Crotty, Ramsay,
Smart og Chan, 1990).
Í nýrri rannsóknum hefur verið lögð áhersla á
að skoða bakgrunnsbreytur sem geta haft áhrif
á útkomu fæðinga, svo sem heilsufar og félags-
lega þætti. Innra og ytra réttmæti rannsóknanna
er aukið með því að taka tillit til áhrifabreyta
sem eru ólíkar meðal kvenna sem fæða heima
og þeirra sem fæða á sjúkrahúsi, s.s. aldurs,
félagslegrar stöðu og fjölda fyrri fæðinga (de
Jonge o.fl., 2009; Hutton, Reitsma og Kaufman,
2009; Janssen, Saxell, Page, Klein, Liston og
Lee, 2009; Johnson og Daviss, 2005; Kennare,
Keirse, Tucker og Chan, 2010; Lindgren,
Radestad, Christensson og Hildingsson, 2008;
Wax, Pinette, Cartin og Blackstone, 2010).
Rannsóknargreinarnar sjö birtust í erlendum
fagtímaritum. Þær voru unnar og birtar víða um
heim, í Svíþjóð, Bretlandi, Hollandi, Banda-
ríkjunum, Kanada og Ástralíu. Bakgrunnur
rannsakenda var ólíkur og lá ýmist í ljósmóður-
fræði, læknisfræði, faraldsfræði, lýðheilsu-
vísindum eða tölfræði. Flestar rannsóknirnar
voru unnar þverfaglega.
Burðarmálsdauði
Á árunum 2005 til 2009 voru birtar stórar
rannsóknir sem bera saman tíðni burðarmáls-
dauða í fyrirfram ákveðnum heimafæðingum
og sjúkrahúsfæðingum. Engin leiddi í ljós
marktækan mun, hvernig sem burðarmálsdauði
var skilgreindur (Hutton o.fl., 2009; Janssen
o.fl., 2009; Johnson og Daviss, 2005; Lindgren
o.fl., 2008). Stærð rannsóknarhópanna var þó
ekki nægjanleg til að fullyrða með vissu að ekki
væri um raunverulegan mun að ræða í þýðinu,
þar sem burðarmálsdauði er mjög sjaldgæfur
meðal hraustra kvenna.
Nýleg, hollensk rannsókn náði að yfirvinna
þennan veikleika. Holland hefur þá sérstöðu
meðal vestrænna ríkja að tíðni heimafæðinga
hefur haldist há og er í dag um 30%. Þetta gerir
Hollendingum kleift að fullyrða með miklu
tölfræðilegu öryggi um tíðni burðarmálsdauða
(de Jonge o.fl., 2009). Rannsóknin sýndi fram
á að ekki var marktækur munur á tíðni burðar-
málsdauða í heimafæðingum (N=321,307) og
sjúkrahúsfæðingum (N=163,261).
Einungis ein nýleg rannsókn gefur til kynna
marktækt aukna tíðni burðarmálsdauða í
heimafæðingum. Niðurstöðurnar einskorðast
við nýbura sem látast vegna súrefnisskorts í
fæðingum sem enda á sjúkrahúsi eftir flutning
(Kennare o.fl., 2010).
Heilsufarsvandamál nýbura
Nýlegar rannsóknir gefa yfirleitt til kynna
betra heilsufar nýbura eftir heimafæðingu en
sjúkrahúsfæðingu. Hjá þeim eru marktækt
minni fæðingaráverkar, fósturstreita, litað
legvatn, þörf fyrir endurlífgun, öndunaraðstoð
og færri vökudeildarinnlagnir eða annað sérhæft
eftirlit með nýbura (Janssen o.fl, 2009; Kennare
o.fl., 2010; Wax, Pinette o.fl., 2010).
Fæðingarþyngd nýbura í heimafæðingum var
marktækt sjaldnar undir 2500 grömmum, og
þeir fengu síður þurrmjólkurgjafir (Hutton o.fl.,
2009; Wax, Pinette o.fl., 2010). Tvær rannsóknir
sýndu þó að í heimafæðingum var marktækt
hærra hlutfall nýbura sem höfðu Apgar stig
undir 7 við 5 mínútna aldur (Kennare o.fl., 2010;
Wax, Pinette o.fl., 2010).
Heilsufarsvandamál móður
Rannsóknum ber saman um að ef eingöngu
væri litið til heilsufars móður væri heimafæðing
öruggasti kosturinn. Blæðing eftir fæðingu,
sem löngum hefur verið talinn sá áhættuþáttur