Ljósmæðrablaðið - 01.12.2011, Blaðsíða 16

16 Ljósmæðrablaðið - desember 2011
vanlíðan þeirra dregur frekar úr skynjun
þeirra á sjálfsöryggi í foreldrahlutverkinu.
Ystrom og félagar (2008), mældu
neikvæða hluttekningu eða erfitt skapferli
mæðra (negative affectivity) (NA) og
almennt sjálfsöryggi (GSE) á meðgöngu
og eftir fæðingu og skoðuðu áhrif á stöðu
brjóstagjafa kvenna við 6 mánaða aldur
barnanna. Rannsóknin náði til 27,753
norskra kvenna. Við úrvinnslu gagna
var notuð fjölbreytu aðhvarfsgreining.
Þegar útilokuð voru áhrif annarra breyta,
svo sem aldurs, keisarafæðinga, fyrir-
burafæðinga og menntunar mæðra kom
í ljós að aukið sjálfsöryggi (GSE) dró úr
líkum á því að konur gæfu börnunum pela
samanborið við brjóstagjöf eingöngu en
breytti litlu varðandi blandaðar brjósta- og
pelagjafir. Hærra NA gildi spáði fyrir um
aukna tíðni blandaðra brjósta- og pelagjafa
og pelagjafa eingöngu samanborið við
brjóstagjöf eingöngu. Þessi rannsókn styður
á óyggjandi hátt kenningu Bandura og
hugmyndalíkan Dennis um neikvæð áhrif
streitu og erfiðs skapferlis eða neikvæðrar
hluttekningar mæðra á gang brjóstagjafa.
Auk þess styður mæling á almennu
sjálfsöryggi (GSE) fyrri niðurstöður um
forspárgildi sjálfsöryggis á þá tímalengd
sem börn eru höfð á brjósti. Rannsóknin
styður jafnframt það sjónarmið að æskilegt
sé að skima fyrir lágu sjálfsöryggi kvenna á
meðgöngu og styðja sérstaklega við bakið á
þeim sem næmar eru fyrir áhrifum tilfinn-
ingalegs álags.
Dennis (2006) setti fram skýringalíkan
til þess að spá fyrir um þætti sem áhrif
hafa á sjálfsöryggi mæðra við brjóstagjöf
fyrstu vikuna. Endanlegt úrtak rann-
sóknarinnar náði til 522 kvenna. Þrátt
fyrir að margar breytur sýndu marktæk
tengsl við sjálfsöryggi við brjóstagjöf
þá kom í ljós að færri þeirra virtust hafa
forspárgildi þegar fjölbreytu aðhvarfs-
greiningu var beitt. Eftir stóðu átta breytur
sem saman höfðu marktæk áhrif á breyti-
leika BSES stiga um sjálfsöryggi mæðra
við brjóstagjöf (Dennis, 2006). Þættirnir
átta voru eftirfarandi: Af lýðfræðilegum
breytum virtist eingöngu menntun mæðra
skipta máli til að spá fyrir um sjálfsöryggi
við brjóstagjöf. Þetta samræmist öðrum
rannsóknum svo sem íslenskri rann-
sókn Mörgu Thome og félaga (Thome
o.fl., 2006), þar sem í ljós kom að minni
menntun mæðra leiddi líkum að því að þær
hættu fyrr með börnin á brjósti eingöngu.
Nokkrar rannsóknir hafa þó ekki sýnt fram
á tölfræðilegan mun á sjálfsöryggisstigum
við brjóstagjöf eftir menntunarstigum
(Gregory o.fl., 2008; Hildur Sigurðardóttir,
2010; Wutke og Dennis, 2007; Zubaran
o.fl., 2010). Bandura (1997) bendir einmitt
á að menntun þurfi ekki alltaf að endur-
spegla þekkingu á ákveðnu sviði og því
sé líka mikilvægt að mæla sjálfsöryggi
sérhæft í stað þess að mæla almennt
sjálfsöryggi.
Af breytum um félagslegan stuðning
spáði skynjaður stuðningur frá öðrum
mæðrum fyrir um BSES stig. Hér að
framan er greint frá áhrifum fyrirmynda á
skynjað sjálfsöryggi mæðra við brjóstagjöf
og stuðningur hjálparmæðra eða
stuðningshópa mæðra nefndur sem dæmi
árangursríkar leiðir til þess að hafa jákvæð
áhrif á sjálfsöryggi. Þetta samræmist
niðurstöðum Dennis þar sem stuðningur
annarra mæðra hafði marktæk forspárgildi
fyrir sjálfsöryggi við brjóstagjöf. Einnig
er hér mögulegt að sannfæringarkraftur
mæðranna hafi haft einhver áhrif.
Hvað við kom fæðingarreynslu kom í
ljós að ef konurnar voru sáttar við verkja-
meðferð í fæðingu, umönnun í sængurlegu,
og tegund fæðingar komu fram marktækt
hærri heildarmeðalstig á BSES sem þýðir
að þessir þættir spáðu fyrir um aukið
sjálfsöryggi. Þetta samræmist niður-
stöðum fyrri rannsókna (Lowe, 2000).
Mæður sem gengust undir keisaraskurð
höfðu minna sjálfsöryggi við brjóstagjöf
miðað við konur er fæddu um fæðingarveg
sem hugsanlega endurspeglar sálræn og
líkamleg áhrif keisarafæðingar á konurnar
fyrstu vikuna eftir fæðingu. Einnig var
athyglisvert að ánægja með verkjameð-
ferð í fæðingu skyldi einnig spá fyrir
um sjálfsöryggi við brjóstagjöf og er
spurning hvort ástæðuna megi rekja til
sálrænna áhrifa svo sem verkjaupplifunar
kvennanna (Dennis, 2006).
Skynjun móðurinnar á því hvernig
brjóstagjöfin gekk hafði mesta forspárgildið
á sjálfsöryggi. Ásetningur mæðranna
eða áætlaður tími um lengd brjóstagjafar
hafði einnig marktæk tengsl við hærri stig
sjálfsöryggis á BSES. Samkvæmt Bandura
(1997) þá getur jákvætt og hvetjandi hugar-
ástand einstaklinga, eða eigin sannfæringar-
kraftur, haft áhrif á skynjað sjálfsöryggi.
Til dæmis túlkar einstaklingurinn árangur
gjörða sinna og metur út frá því hæfni
sína til þess að takast á við ákveðin
verkefni. Þetta samræmist niðurstöðu
Dennis um að jákvæð skynjun móður-
innar á brjóstagjöfinni hafði forspárgildi á
sjálfsöryggi við brjóstagjöf (Dennis, 2006).
Einnig kemur fram hjá Bandura (1994)
að skynjað sjálfsöryggi hefur áhrif á þau
markmið sem einstaklingurinn setur sér og
að þeir sem hafa meiri trú á eigin getu setji
sér háleitari markmið og leggi meira á sig
til þess að ná þeim. Þetta gæti skýrt hvers
vegna konur sem setja sér markmið um
lengri tímalengd brjóstagjafar virðast vinna
frekar í þá átt að ná markmiðum sínum
(Blyth o.fl., 2004; Hildur Sigurðardóttir,
2010; Tokat, Okumus og Dennis, 2008).
Þegar þættir er vörðuðu aðlögun móður
að breyttum aðstæðum voru skoðaðir kom
í ljós að mæling á kvíða hafði marktækt
forspárgildi um sjálfsöryggi við brjóstagjöf
og samræmist það vel kenningu Bandura.
Bandura (1994) bendir á að samband sé
á milli kvíða og sjálfsöryggis þannig að
ef einstaklingur er kvíðinn skynjar hann
síður getu sína til þess að takast á við
ákveðin verkefni (Dennis, 2006, Ystrom,
Niegel, Klepp og Vollrath, 2008). Í ljós
kom í íslenskri rannsókn (n=118) 2008 að
konur sem áttu í einhverjum erfiðleikum
með brjóstgjöf voru með marktækt lægra
sjálfsöryggi við brjóstagjöf (P<0.001). Þau
vandamál sem höfðu áberandi áhrif voru:
skynjun mæðra á of lítilli mjólkurmyndun
(P<0,001) og verkir í geirvörtum án sára
(P<0,001) (Hildur Sigurðardóttir, 2010).
Það sem var meðal annars athyglis-
vert við niðurstöður rannsóknar Dennis
(2006) var að þrátt fyrir að fyrri reynsla
af brjóstagjöf hefði marktæk tengsl við
sjálfsöryggi við brjóstagjöf þá virtist
fjöldi barna ekki hafa ráðandi áhrif í
líkaninu. Þetta gefur til kynna að aðrar
undirliggjandi breytur óháðar fyrri
reynslu skýri þarna áhrif á sjálfsöryggi.
Hugsanlegt er að neikvæð fyrri reynsla
hafi einnig eitthvað að segja. Í rannsókn
Oriá og félaga (2009) kom einmitt fram
að fjöldi barna hafði ekki marktæk áhrif á
sjálfsöryggi við brjóstagjöf en árangursrík
brjóstagjafarreynsla gaf marktækt hærri
sjálfsöryggissig miðað við erfiða reynslu.
Í íslenskri rannsókn frá 2008 kom í ljós
að fjölbyrjur höfðu marktækt meira
sjálfsöryggi við brjóstagjöf en frumbyrjur
en fjöldi barna hafði samt ekki marktæk
áhrif á sjálfsöryggi við brjóstagjöf (Hildur
Sigurðardóttir, 2010).
AÐFERÐ
Í þeim tilgangi að öðlast dýpri sýn
á hugtakaþróun um sjálfsöryggi við
brjóstagjöf, var rýnt í rannsóknir er
skoða hugtakið og hugmyndafræðilegan
bakgrunn, prófanir og hagnýtt gildi
sjálfsöryggiskvarða Dennis, BSES-
SF. Fræðileg skoðun á rannsóknum um
hugtakið sjálfsöryggi við brjóstagjöf er gerð
í þeim tilgangi að skoða tengsl breyta við
hugtakið og meta hvernig rannsóknir styðja
hugmyndafræði Dennis og þann þekkingar-
grunn sem BSES-SF kvarðinn er byggður á
(Broome, 2000). Eftirfarandi gagnagrunnar
voru einkum notaðir: Ovid, Proquest,
Medline , Psycinfo og Cochrane. Gerð var
kerfisbundin skoðun á rannsóknargreinum
sem fjölluðu um styttri útgáfu mælitækis
Dennis BSES-SF og helstu upplýsingarnar
um niðurstöður rannsókna settar fram í
gagnatöflu (sjá töflu 1) í þeim tilgangi að
skrá niður og gefa yfirlit yfir helstu niður-
stöður prófana á mælitækinu (Broome,
2000). Þær niðurstöður sem settar voru
fram í yfirlitstöfluna voru m.a. stærð úrtaka,
áreiðanleiki mælitækis og niðurstöður er
sneru að hugtaka og hugsmíðsréttmæti
kvarðans (sjá töflu 1). Helstu leitarorðin
voru: Breastfeeding self efficacy, BSES-