Ljósmæðrablaðið - 01.12.2011, Blaðsíða 24

24 Ljósmæðrablaðið - desember 2011
INNGANGUR
Brjóstagjöf má líta á sem framhald af
fæðingunni þar sem barnið tryggir sér
umönnun, næringu og hlýju í faðmi móður
sinnar. Samkvæmt nýlegum rannsóknum er
margt sem bendir til þess að barnið geti borið
mun meiri ábyrgð á sinni brjóstagjöf en til
þessa hefur verið talið. Við höfum öðlast þekk-
ingu á stórkostlegum hæfileika nýburans til að
leita að og finna brjóst móður sinnar með engri
eða lítilli aðstoð sé hann rétt staðsettur á bringu
móður. Í þessari grein er farið yfir þá hæfileika
sem barnið býr yfir til að taka meiri þátt í sinni
fyrstu brjóstagjöf, fái það tækifæri til þess.
Einnig er fjallað um kenningu sem á ensku
kallast biological nurturing og þýða mætti sem
líffræðilegt uppeldi eða líffræðilega umönnun,
sem gæti breytt miklu fyrir móður og barn, hvað
varðar næringu til nýburans, örvun brjóstanna
og hvíld móður. Þessi kenning byggir m.a. á
hæfileika nýburans til að finna brjóstið.
ÓSJÁLFRÁÐ VIÐBRÖGÐ NÝBURA
OG „LEITIN AÐ BRJÓSTINU“
Nýburar nota allt að 20 ósjálfráð viðbrögð
(e. reflex) sem gerir þeim kleift að taka brjóst.
Lengi vel var nær eingöngu litið til leitunar,
sogs- og kyngingarviðbragðs þegar verið var
að skoða ósjálfráð viðbrögð nýbura í sambandi
við brjóstagjöf (Colson, Meek og Hawdon,
2008). Dæmi um ósjálfráð viðbrögð sem barn
notar þegar það leitar eftir brjóstinu eru: hönd
að munni, fingrahreyfingar – rétta úr og kreppa
fingur, galopna munn, tunga út og sleikja,
hringhreyfingar handleggs, hringhreyfingar
fótleggs, höfuðlyfta, höfuð–upp og niður, grip
handa, grip fóta, skrið og upp-og niður höfuð-
hreyfingar (e. bobbing head movements).
Þetta eru mun fleiri viðbrögð en áður var talið
að gegndu hlutverki við að hjálpa barninu við
brjóstagjöf fyrstu fjórar vikurnar eftir fæðingu,
en eftir það verður þetta nokkurn veginn lært
atferli.
Eftir eðlilega fæðingu leita nýfædd börn uppi
brjóst móður sinnar og byrja að sjúga brjóstið
séu þau sett á magann á maga móður. Barnið
þarf tíma til að ná sér eftir eðlilega fæðingu
og þarf að hvíla sig í 15-20 mínútur á kvið
móður áður en það fer að mjaka sér að brjóstum
hennar. Þetta getur það án aðstoðar móður
eða ljósmóður, fái það nægan tíma til þess.
Það getur tekið um það bil eina klukkustund
(Matthiesen, Ransjö-Arvidson, Nissen og
Uvnäs-Moberg, 2001; Righard og Alade, 1990;
Widström, Lilja, Aaltomaa-Michalias, Dahllöf,
Lintula og Nissen, 2011; Widström, Ransjö-
Arvidsson, Christensson, Matthiesen, Winberg
og Uvnäs-Moberg, 1987). Þetta hefur stundum
verið nefnt „breast crawl“ á ensku sem þýða
mætti sem „leitin að brjóstinu“. Barnið opnar
augun að meðaltali 6 mínútum eftir fæðingu
og leitar strax eftir samskiptum, sé það á maga
móðurinnar og virðist skipta athygli sinni á milli
geirvörtubaugs, sem hefur dökknað til að verða
sýnilegri, og andlits móður (Ransjö-Arvidson,
Mattiesen, Lilja, Nissen, Widström og Uvnäs-
Moberg, 2001). Húðhiti geirvörtubaugs er
0.5°C lægri en brjóstsins til þess að hjálpa
barninu að finna geirvörtuna (Odent, 2003).
Ný rannsókn Widström o.fl. (2011) hefur
greint ferli nýfædds barns í 9 þrep, frá fæðingu
þar til það sofnar í fyrsta sinn. Þessi stig eru
1) fæðingargráturinn, 2) slökun u.þ.b. 2 mín
eftir fæðingu, 3) vaknar upp u.þ.b. 2 ½ mín
eftir fæðingu, 4) hreyfir sig u.þ.b. 8 mín eftir
fæðingu, 5) hvíld u.þ.b. 18 mín frá fæðingu,
6) mjakar sér að brjóstinu u.þ.b. 36 mín eftir
fæðingu, 7) kynnir sér brjóstið og sleikir það
u.þ.b. 43 mín eftir fæðingu 8) grípur brjóst að
meðaltali 62 mín eftir fæðingu og að lokum, 9)
svefn. Barnið tekur sér góðan tíma í sjöunda.
þrepið og sleikir og kannar brjóstvörtuna þar til
það grípur brjóstið allt í einu.
Ýmislegt bendir til þess að við höfum
vanmetið hlutverk handa nýburans við að
koma sér á brjóst. Nýburinn notar munninn
til að leita að brjóstvörtunni, allan líkamann
til að komast að brjóstinu og hendurnar til að
hjálpa sér við að grípa brjóstið. Í stað þess að
halda höndum nýburans frá andliti hans ætti
að leyfa honum að nota þær til að hjálpa sér
við að taka brjóst. Haka nýburans og/eða kinn
hans verður að snerta brjóstið. Einnig gengur
honum betur að taka brjóstið þegar um þétta
snertingu er að ræða við brjóstið, eins og gerist
þegar hann er á maganum. Þegar nýburinn
sýgur hendurnar sínar í tilraun sinni til að ná
brjóstvörtunni þá gerir hann það til að róa sig
og aðeins tímabundið áður en hann gerir aðra
tilraun til að grípa brjóstvörtuna. Það þarf að
sýna nýfæddu barni mikla þolinmæði, bæði við
fyrstu brjóstagjöfina og þær sem á eftir koma
(Watson-Genna, 2010). Þessa þolinmæði þarf
að varðveita eða koma á sem góðum starfs-
háttum ljósmæðra og stofnana.
Hefji nýfætt barn sjálft leitina að
brjóstvörtunni þá styður það við brjóstagjöf með
sameiginlegum og flóknum skynörvunum hjá
móður og barni. Hins vegar er auðvelt að trufla
þetta viðkvæma ferli, hjá öllum spendýrum,
með íhlutun af hvaða tagi sem er (Bergman,
2005). Það er mikilvægt að gefa móður og
barni tíma til þess að barnið geti hafið ferð sína
að brjóstinu og komist á brjóst af sjálfsdáðum.
Það eykur farsæld og lengd brjóstagjafar.
Aðskilnaður eftir 15-20 mínútur til að mæla
barnið og klæða það truflar mjög þessa fyrstu
brjóstagjöf (Righard og Alade, 1990).
Sumir fræðimenn hafa fært rök fyrir því
að fái barnið tækifæri til að komast á brjóst
af sjálfsdáðum hafi það áhrif á mikilvæga
þroskaþætti síðar í lífinu sem tengjast sjálfstill-
ingu eða sjálfstjórn (e. self-regulation). Það eru
atriði eins og líkamleg heilsa, vímuefnaneysla,
fjármál (e. personal finances) og sakaferill (e.
criminal offending outcomes) (Widström o.fl.,
2011). Aðrir telja að brjóstagjöf hljóti alltaf að
vera samvinna milli móður og barns (Colson,
2010) og ekki má gleyma ríkjandi viðhorfi, að
brjóstagjöf sé mál móðurinnar, hún leggi barnið
á brjóst, beri ábyrgð á brjóstagjöfinni og sé þar
með við stjórnvölinn (Glover, 2007).
Sé ekki kostur á húð við húð snertingu
við mæður strax eftir fæðingu er faðirinn
mjög mikilvægur. Börn sem fá húð við húð
Upphaf brjóstagjafar: Er það
eingöngu mál móðurinnar eða er
það einnig mál barnsins?
Hulda Sigurlína Þórðardóttir
ljósmóðir á Fæðingardeild Landspítala
F R Æ Ð I G R E I N