Ljósmæðrablaðið - 01.06.2016, Blaðsíða 8

8 Ljósmæðrablaðið - júní 2016
INNGANGUR
Á síðustu öld urðu miklar breytingar á barneignarþjónustu, ýmis
tækni varð til og læknar fóru að sérhæfa sig í fæðingarfræðum
(Odent, 2009). Í kjölfar þess færðist fæðingarstaður í hinum vest-
ræna heimi að miklu leyti frá heimili á sjúkrahús. Á Íslandi fækkaði
heimafæðingum smátt og smátt frá miðri öldinni og voru varla til
staðar um 1990 en fór þá fjölgandi á ný og hefur tíðni þeirra verið
um 2% allra fæðinga á Íslandi síðustu ár (Landlæknisembættið,
2014).
Önnur stór breyting sem varð um allan heim er þátttaka feðra sem
var sjaldséð fram á síðari hluta tuttugustu aldar. Þegar feður fóru
að vera viðstaddir fæðingu barna sinna varð það fljótt að nánast
undantekningarlausri venju (Odent, 2009). Þrátt fyrir að feður taki
virkan þátt sýna rannsóknir að meðgönguvernd og önnur þjónusta
í kringum barneignarferlið er fyrst og fremst sniðin að mæðrum
(Steen, Downe, Bamford og Edozien, 2012).
Reynslu feðra af barneignarferlinu, sem hefur mest verið skoðuð
með eigindlegum viðtölum, er lýst sem hlutverkatogstreitu á milli
þess að vera maki og foreldri, að styðja konu sína en taka tillit til
eigin skoðana, bæði er kemur að upplifun af fæðingunni og vali á
fæðingarstað (Bedwell, Houghton, Richens og Lavender, 2011;
Lindgren og Erlandsson, 2011; Longworth og Kingdon, 2011; Steen
o.fl., 2012). Í heilbrigðiskerfi þar sem meðgönguvernd og þjónusta
í fæðingu og sængurlegu er sniðin að mæðrum upplifa feður sig
utanveltu (Helga Gottfredsdóttir, 2005; Steen o.fl., 2012). Í kerfis-
bundnum samantektum rannsókna á reynslu feðra kemur fram að
feður vilja taka fullan þátt í ferlinu og styðja maka sinn (Johansson,
Fenwick og Premberg, 2015; Steen o.fl., 2012). Þeir upplifa að þeir
eigi hvergi heima í þjónustunni í barneignarferlinu og séu á óræðum
stað bæði tilfinninga- og líkamlega með þeim afleiðingum að margir
upplifa óvissu, útilokun og ótta (Steen o.fl., 2012). Þrátt fyrir að
flestir feður vilji vera viðstaddir fæðingu barna sinna eru sumir
hikandi og eru við fæðinguna vegna væntinga annarra (Johansson
o.fl., 2015).
Í fyrirbærafræðilegri rannsókn Longworth og Kingdon (2011)
þar sem viðtöl voru tekin við 11 feður, fyrir og eftir fæðingu, kom
fram að feðurnir treystu heilbrigðisstarfsfólki betur fyrir fæðinguna
en eftir fæðinguna. Þeir voru á hliðarlínunni, fylgdust vel með öllu
án þess að vera virkir þátttakendur. Fleiri rannsóknir hafa sýnt að
algengt er að feður fari í hlutverk áhorfanda eða hlutverk málsvara
við fæðingu. Fyrir fæðingu bera þeir traust til eigin getu og maka
síns til þess að takast á við fæðinguna og treysta á stuðning heil-
brigðisstarfsmanna en þegar líður á fæðingu finnst körlum erfiðara
að styðja konu sína en þeir áttu von á (Johansson o.fl., 2015).
Í íslenskri rannsókn þar sem viðtöl voru tekin við 15 verðandi
feður með rýnihópum lýstu þeir kvíða og áhyggjum á meðgöngunni,
þeir upplifðu sig á hliðarlínunni og að þeir hefðu ekki stjórn á
aðstæðum. Þeir töldu bæði hlutverk sitt óljóst og hvers væri vænst
af þeim og sáu hlutverk sitt fyrst og fremst sem stuðningsaðila við
móðurina (Helga Gottfredsdóttir, 2005). Fæðing er tilfinningahlað-
inn atburður fyrir feður, margir upplifa kvíða en jákvæðar tilfinn-
ingar eru yfirleitt sterkari þar sem margir lýsa fæðingunni sem bestu
stund lífs síns (Johansson o.fl., 2015).
Ljósmæðraþjónusta hefur áhrif á upplifun feðra. Í sænskri rann-
sókn skoðuðu Hildingsson, Cederlöf og Widén (2011) þá þætti
ljósmæðraþjónustu sem tengdust jákvæðri fæðingarupplifun feðra
með spurningalista sem 595 feður svöruðu. Í ljós kom að mikill
meirihluti feðranna (82%) tjáði jákvæða fæðingarupplifun. Þeir
þættir í ljósmæðraþjónustu sem höfðu sterkust tengsl við jákvæða
upplifun voru stuðningur, viðvera og upplýsingar um gang fæðingar.
Í annarri spurningalistakönnun þar sem borin var saman reynsla
mæðra (n=200) og feðra (n=200) gáfu niðurstöður til kynna að
foreldrarnir upplifi flest atriði fæðingar með svipuðum hætti. Feður
tjáðu þó minni ánægju með stuðning og umönnun í fæðingunni
en mæður (Bélanger-Lévesque, Pasquier, Roy-Matton, Blouin og
Pasquier, 2014).
Feður þurfa stuðning og undirbúning til þess að geta stutt maka
sinn og öðlast jákvæða reynslu af barneignarferlinu og föðurhlut-
verkinu (Johansson o.fl., 2015; Steen o.fl., 2012). Þegar feður upplifa
að samband við ljósmæður einkennist af samvinnu, þá upplifa þeir
meiri getu til að styðja maka sinn og gera gagn í fæðingunni. Það að
upplifa að vera virkir þátttakendur í fæðingunni og ná að veita konu
sinni stuðning eru lykilþættir í jákvæðri upplifun feðra (Hildings-
son o.fl., 2011; Johansson o.fl., 2015). Þetta er í samræmi við líkan
um ljósmóðurþjónustu í fæðingu sem hefur verið þróað í Svíþjóð
og á Íslandi. Áhersla er á að ljósmóðir myndi gagnkvæmt samband
við konu og maka hennar þar sem hún skilur og virðir óskir þeirra
og samvinna ríkir. Ljósmóðir á sjúkrahúsi þarf að leggja sig meira
fram til þess að ná að skapa fæðingarumhverfi sem einkennist af ró,
trausti og öryggi en heima. Þegar heimilið er valið sem fæðingar-
staður er umhverfið styðjandi og samfella í þjónustu ljósmóður
auðveldar henni að veita foreldrum stuðning á árangursríkan hátt
(Berg, Ólafsdóttir og Lundgren, 2012).
Þegar fæðingarstaður er ákveðinn vilja verðandi feður vernda