Ljósmæðrablaðið - 01.12.2016, Side 11

11Ljósmæðrablaðið - desember 2016
fæða á Akureyri. Þrátt fyrir það er á sjúkrahúsinu á Sauðárkróki
tilbúin fæðingarstofa og barnastofa en Anna María hefur tekið á
móti sjö börnum þar frá því hún byrjaði og þremur í heimahúsi.
Hún sinnir langflestum konunum í heimaþjónustu í sængurlegu
og áfram í ungbarnaverndinni upp að sex vikum og hittir þau svo
aftur í tveggja og hálfs ár skoðun. Hún hefur einnig sinnt krabba-
meinsleit á staðnum. Konur hafa leitað til hennar fyrir þungun og
þær sem hafa misst á meðgöngu, þar sem hún segist aðallega veita
sálrænan stuðning. Hér er því um öfluga og víðtæka samfellda
þjónustu að ræða.
Anna María lýsir gríðarlegu álagi að starfa ein í heimabyggð
með lítið sem ekkert bakland og ábyrgðinni við að taka ákvarðanir
og meta aðstæður ein. Svo dæmi sé tekið, úrlestur hjartsláttarrita
og hvort eigi að senda konu til Akureyrar. Hún nefndi einnig að
hún væri gjarnan að hugsa til baka og ígrunda hvort hún hafi gert
rétt og tekið réttar ákvarðanir. Hún þarf að treysta algjörlega á
sjálfa sig en er í góðu samstarfi við ljósmæður og lækna á Akureyri
og hún upplifir jákvæðan og mikinn stuðning frá þeim.
Spurð um framtíðarsýn ljósmæðraþjónustunnar á Sauðárkróki,
þá telur Anna María að auka þurfi stöðugildi ljósmæðra og hafa
fleiri starfandi ljósmæður á staðnum. Til að sá möguleiki sé fyrir
hendi hjá konum í eðlilegri meðgöngu að fæða í heimabyggð þurfi
að vera starfandi a.m.k. tvær ljósmæður á staðnum og sólarhrings-
þjónusta ljósmóður. Hún sér einnig fyrir sér að ungbarnaverndin
færist í meira mæli yfir í hendur ljósmæðra þar sem ljósmæður
gætu sinnt þeim upp að 12 vikna aldri. Hún telur það vera til
dæmis álitlegra og í anda samfelldrar þjónustu að ljósmóðir sem
sinnt hefur konu frá upphafi meðgöngunnar leggi fyrir hana Edin-
borgar þunglyndiskvarðann við 9 vikna aldur barnsins heldur en
hjúkrunarfræðingur sem er þá jafnvel að hitta konu og barn í fyrsta
sinn. Einnig telur hún ljósmæður vera réttu fagaðilana til að sjá um
fræðslu og ráðgjöf unglinga og annarra um kven- og kynheilbrigði
og getnaðarvarnir.
Upplifun ljósmæðra af að starfa á landsbyggðinni
Niðurstöður erlendra rannsókna sem fjalla um upplifun ljósmæðra
af því að starfa á landsbyggðinni eru að mörgu leyti í samræmi
við upplifun Önnu Maríu ljósmóður á Sauðárkróki. Ljósmæður
sem starfa út á landsbyggðinni þurfa að búa að víðtækri þekkingu
og færni, þær þurfa að vera sveigjanlegar, sjálfstæðar og treysta
á sjálfa sig. Þær lýsa miklu álagi af því að starfa á landsbyggð-
inni (Yates, Kelly, Lindsay og Usher, 2013; Harris, o.fl., 2011).
Einnig fylgir því mikil ábyrgð að þurfa að framkvæma áhættumat,
taka ákvarðanir og standa við þær. Mikilvægt er að ljósmæður
hafi landfræðilega þekkingu á svæðinu þegar kemur að því að
taka þurfi ákvarðanir, til að mynda vegna álagstíma í umferðinni
sem og veðurfars. Ljósmæður lýsa tilfinningum sínum þannig að
þær óttast að gera mistök og missa líf, starfinu fylgja oft áhyggjur
af því hvernig þær tókust á við tilfellin, hvort þær hafi gert rétt
(Harris o.fl., 2011). Ljósmæður sakna þess, þegar þær starfa einar,
að hafa einhvern til að ræða hlutina við og fá annað álit, til dæmis
við úrlestur rita. Íslenskar ljósmæður sem starfað hafa á lands-
byggðinni fjalla einnig um erfiðar aðstæður og álagið sem getur
fylgt því að starfa einar á landsbyggðinni þar sem þær þurfa að
treysta á sjálfa sig. Þetta kom meðal annars fram í rannsókn Ólafar
Ástu Ólafsdóttur (2009) en hún skoðaði fæðingarsögur ljósmæðra
á Íslandi frá miðri síðustu öld til okkar daga og til að skilgreina
hvaða hugmyndafræði og þekking liggur að baki störfum þeirra.
Ljósmæður sem unnið hafa í fjölda ára einar á landsbyggðinni
sögðust stundum hafa leitað til eins einhvers konar Guðs, eða
notað sjötta skilningarvitið, sína innri ljósmóðurþekkingu í gagn-
kvæmu sambandi við konuna, sem veitti þeim sjálfstraust og þá
hafi þær þrátt fyrir allt ekki verið einar í starfi heldur með konunni.
Neikvætt viðmót ljósmæðra sem starfa á hærra þjónustustigi
í þéttbýli á sjúkrahúsum var eitt af því sem fram kom í frásögn
ljósmæðra í rannsókn Harris o.fl. (2011) sem framkvæmd var í
Skotlandi. Ljósmæður töldu að þeim sé ekki alltaf sýndur nægi-
legur skilningur á þeirra aðstæðum og að ekki væri borin virðing
fyrir þeirra færni og áhættumati með tilliti til flutnings kvenna á
hærra þjónustustig. Jafnframt töldu þær mikilvægt að hafa gott
aðgengi að þjálfun á stærri þjónustustöðum til að geta brugðist rétt
við í sinni heimabyggð ef óvænt fæðing yrði og til að viðhalda
menntun sinni og færni í fæðingarhjálp, bráðaþjónustu og endur-
lífgun nýbura. Það er áberandi í niðurstöðum rannsókna að erfitt
reynist víða að manna stöður fagfólks úti á landsbyggðinni (Yates,
Kelly, Lindsay og Usher, 2013; Harris, o.fl., 2011).
LOKAORÐ
Rannsóknir sýna meðal annars að það eykur öryggi bæði móður
og barns að starfandi sé ljósmóðir í heimabyggð og að útkoma
og upplifun kvenna af bæði meðgöngu og fæðingu er jákvæðari.
Þörf er á frekari rannsóknum á þróun starfsviðs landsbyggðarljós-
mæðra í ákveðnum þjónustukjörnum, þverfræðilegrar samvinnu
og útkomu þjónustunnar. Mikilvægt er að nýta betur þekkingu
ljósmæðra og víkka starfsvið þeirra og auka samfellda þjónustu
frá því fyrir þungun, í gegnum barneignarferlið og fylgja konu og
fjölskyldu hennar lengur í ung- og smábarnavernd, sinna kven-
heilbrigði og aukinni fræðslu um getnaðarvarnir og kynheilbrigði
almennt. Þjónusta ljósmæðra á landsbyggðinni er fjölbreytt og
mikilvæg, bæði vegna öryggis, ánægju og líðan móður og barns
og fjölskyldunnar.
Ef kona fær ekki ljósmæðraþjónustu í sinni heimabyggð getur
það reynst henni og fjölskyldu hennar töluvert álag og einnig
kostnaðarsamt að þurfa að leita annað. Ljósmæður þurfa víðtæka
þekkingu og færni til að geta starfað á landsbyggðinni, þær þurfa
að vera sveigjanlegar, sjálfstæðar og treysta á sjálfa sig. Rann-
sóknir sýna einnig að erfitt virðist vera að manna ljósmæðrastöður
á landsbyggðinni. Skoða þarf ástæður þess og vekja áhuga ljós-
mæðra á að starfa þar.
Með sameiningu heilbrigðisstofnana á Norðurlandi er tæki-
færi til að samræma þá þjónustu sem í boði er á þeim stöðum
sem ljósmæður starfa og má þar taka starf ljósmóður á Sauðár-
króki til fyrirmyndar. Við Anna María töluðum um að á stöðum
eins og Sauðárkróki og Húsavík þyrftu að vera starfandi a.m.k.
tvær ljósmæður sem skipta með sér vöktum þannig að í boði verði
samfelld þjónusta ljósmæðra allan sólarhringinn fyrir þær konur
sem búa þar og í nágrenninu. Þá væri hægt að bjóða konum í eðli-
legri meðgöngu upp á að fæða í heimabyggð en rannsóknir telja
val á slíkum fæðingarstað vera öruggan þegar hann er í umsjá ljós-
mæðra. Í klínískum leiðbeiningum NICE frá Bretlandi (2014) er
heilbrigðum konum í eðlilegri meðgöngu og fæðingu ráðlagt að
fæða á slíkum ljósmæðrareknum einingum sem hér á landi falla
undir fæðingarstað D samkvæmt leiðbeiningum um val á fæðingar-
stað frá embætti landlæknis (2007). Með því að efla ljósmæðraein-
Heiður að skoða nýbura.