Ljósmæðrablaðið - 01.12.2016, Síða 26

26 Ljósmæðrablaðið - desember 2016
F R Æ Ð S L U G R E I N
Fjölblöðrueggjastokkaheilkenni
Fjölblöðrueggjastokkaheilkenni (e. polycystic ovary syndrome eða
PCOS) telst til innkirtlasjúkdóma en sjúkdómurinn leggst á allt að
5‒12% kvenna [1,2]. PCOS getur komið fram sem blöðrumyndun á
eggjastokkum, hækkað magn andrógena í blóði ásamt truflun á tíða-
hringnum. Algeng meingerð sjúkdómsins er einnig aukið insúlínó-
næmi og hækkað magn insúlíns í blóði sem eykur líkur á sykursýki
af týpu 2. Heilkennið getur líka valdið hækkuðum blóðgildum þríg-
lýseríða og LDL (e. low density lipoprotein) og einnig lágu gildi
af HDL (e. high density lipoprotein), sem eykur líkur á hjarta- og
æðasjúkdómum [3]. Óeðlilegur hárvöxtur (e. hirsutism) getur fylgt
hækkuðu magni andrógena og offita er einnig algengur fylgifiskur
PCOS, þó það sé ekki algilt. PCOS veldur jafnframt truflun á tíða-
hring sem leiðir til óreglulegs eggloss og getur valdið minni frjósemi
og þar af leiðandi erfiðleikum við getnað. Ef þungun á sér stað getur
heilkennið valdið erfiðleikum á meðgöngunni, svo sem meðgöngu-
sykursýki og jafnvel valdið fósturláti [4].
Þau einkenni sem notuð eru við greiningu á PCOS eru aukin
myndun og seyting andrógena, truflun á egglosi til lengri tíma og
ómskoðun til greiningar á blöðrumyndun á eggjastokkum. Stöðug-
asti þátturinn og sá sem er mest áberandi við greiningu er aukinn
styrkur andrógena. Greiningin felst meðal annars í því að styrkur
testósteróns er mælt í sermi. Einnig má meta aukinn styrk andrógena
út frá klínískum þáttum, eins og óeðlilegum hárvexti, gelgjubólum
(e. acne) og skallablettum. Viðbótarupplýsingar má síðan fá úr
blóðprufum til að staðfesta greininguna, eins og styrk blóðsykurs og
blóðfitu. Þó hver þáttur fyrir sig renni stoðum undir greininguna ætti
ekki að útiloka sjúkdóminn þó einn þessara þátta sé ekki til staðar [5].
Hefja ætti meðferð við PCOS á lífstílsbreytingum sem talið er að
veiti einna bestu niðurstöður við einkennum. Um 40‒60% kvenna
með PCOS eru yfir kjörþyngd, en breytt mataræði og hreyfing getur
haft jákvæð áhrif á efnaskipti sem leiðir til þess að meiri regla kemst
á tíðahring [6,7]. Getnaðarvarnarpillur hafa einnig verið notaðar til
meðhöndlunar á PCOS þar sem þær geta komið reglu á blæðingar og
hafa mótverkandi áhrif á andrógen einkennin. Langtímaáhrif getnað-
arvarnarpilla þurfa ávallt að vera með í myndinni eins og aukin hætta
á hjarta- og æðasjúkdómum, blóðtappamyndun eða áhrif á efnaskipti
glúkósu í þessum konum. Það er því þörf á frekar rannsóknum á því
sviði [7,8].
Burghen og samstarfsaðilar hafa framkvæmt rannsókn sem
bendir til þess að jákvæð fylgni sé á milli hás insúlínsstyrks í blóði
(e. hyperinsulinemia) og hás styrks andrógena í blóði (e. hyper-
androgenemia) [9]. Insúlínið virðist þó frekar valda þessum aukna
styrk af andrógenum heldur en öfugt [4]. Þetta samhengi hefur beint
sjónum vísindamanna að möguleikanum á því að stýra insúlínmagni
og insúlínónæmi og hafa þannig áhrif á meðferð PCOS sjúklinga [10].
Metformín sem meðferð við PCOS
Sykursýkislyfið metformín hefur verið notað til meðhöndlunar
PCOS. Metformín eykur næmi frumna fyrir insúlíni, en eins og
áður hefur komið fram er insúlínónæmi stór þáttur í sjúkdómsmynd
kvenna með PCOS. Rannsóknir sýna jafnframt að gjöf metformíns
hefur jákvæð áhrif á efnaskiptin með því að minnka styrk glúkósu
í blóði og draga úr insúlínviðnámi. Önnur jákvæð áhrif eru að
blóðþrýstingur lækkar ásamt magni LDL sem dregur úr líkum á að
viðkomandi þrói með sér hjarta- og æðasjúkdóma [11,12].
Metformíngjöf til barnshafandi kvenna með
fjölblöðrueggjastokkaheilkenni (PCOS)
Rebekka Rós Baldvinsdóttir,
BS í lyfjafræði
Sveinbjörn Gizurarson,
prófessor
Katla Sigurðardóttir,
BS í lyfjafræði