Velferð - 01.12.2007, Blaðsíða 22
c--------------------------
Um erfðaskrá, óskipt bú o.fl.
íslendingum fjölgar jafnt og þétt, en hlutfallslega fjölgar öldruðum
einstaklinum, 65 ára og eldri, hraðar en þeim sem yngri eru. Um þessar
mundir eru íslendingar 65 ára og eldri um 12% af ibúafjölda
þjóðarinnar, en árið 2050 er gert ráð fyrir að þessi aldurshópur verði
um 27% af þjóðinni. íslendingar sem eru 80 ára og eldri eru nú um
9.600 talsins á öllu landinu, en árið 2050 er gert ráð fyrir að þeir verði
um 45.000.
Slík fjölgun hefur átt sér stað í öðrum löndum og geta íslensk
stjórnvöld lært margt af þeim þjóðum hvernig bregðast skal við á
ýmsum sviðum þjóðlífsins bæði í efnahagskerfinu, heilbrigðis- og
félagsmálakerfinu, atvinnulífinu, húsnæðiskerfinu o.s.frv. Ekki þýðir
„að bíða og sjá til“ eins og oft vill verða. Hér verður strax að setjast á
rökstóla og vinna heimavinnuna sína. Lífsgæði fólks eru í húfi.
Með mikilli fjölgun í elsta aldurshópnum fjölgar einnig þeim sem búa
einir og hafa ekki eignast nánar fjölskyldur. Fólk spyr í ríkara mæli en
áður hvernig gera eigi erfðaskrár og einstaklingar sem búa saman í
hjónabandi eða skráðri sambúð vilja vita nánar um lög og reglur
varðandi skipt bú og óskipt. Það hefur einnig færst í aukana að fólk
vilji styðja góð málefni og mannúðarsamtök og arfleiðir líknarfélög og
góðgerðarfélög að hluta eigna sinna eða öllum eigum sínum, einkum
þeir sem búa einir. Hjartaheill hefur átt því láni að fagna að fá slíkar
gjafir sem bæði eru ómetanlegar og erfitt að þakka fyrir svo mikilvægar
sem þær eru fyrir samtökin.
Hér verður stiklað á stóru varðandi erfðaskrá (Erfðalög nr.8/1962) og
óskipt bú og eru hvergi nærri tæmandi upplýsingar varðandi
vandasama gjöminga.
Lögð er því áhersla á að þeir sem eru að huga að eða velta
fyrir sér að gera erfðaskrá leiti sér ráða hjá lögfræðingum
eða sýslumannsembættum.
• Þegar gera skal erfðaskrá lýtur hún ströngum, formreglum —
og best er að fá upplýsingar um slíkar reglur hjá lögfræðingi eða
sýslumannsembætti. Erfðaskrár sem fullnægja ekki formkröfum
erfðaskrárlaga geta verið ógildar.
• Einstaklingum er heimilt að ráðstafa fjármunum sínum eftir sinn
dag með erfðaskrá. Einstaklingar teljast þeir, sem ekki em 1
sambúð, skráðri eða vígðri, samkvæmt upplýsingum Hagstofu
íslands.
• Þeir sem eiga skylduerfingja þ.e. maka eða börn mega ekki
ráðstafa meira en 1/3 hluta eigna sinna með erfðaskrá. Ef um
lögskráða sambúð er að ræða og maki deyr erfir eftirlifandi maki
einn þriðja hluta ef þau eiga sameiginleg börn. Ef þau eiga ekki
börn tekur maki allan arf.
• Þeir sem eiga hvorki maka/sambúðaraðila né börn geta hins
vegar ráðstafað öllum eignum sínum með erfðaskrá.
• Erfðaréttur er ekki milli sambúðarfólks
Sé það vilji aðila sem ekki era í skráðri sambúð að eftirlifandi aðili
hafi erfðarétt þá er erfðaskrá nauðsynleg.
• Hafi erfðaskrá ekki verið gerð gilda ákveðnar reglur um það
hver erfir viðkomandi. T.d. ef maki er ekki í sambúð og á ekki
börn eru það foreldrar eða foreldri sem erfa hann. Ef þau eru
bæði látin eru það niðjar foreldra, þ.e. barn/börn (systkini hins
látna) sem erfa viðkomandi.
Til að einfalda erfðamál
Nauðsynlegt er í flestum tilvikum að athuga vel sinn gang og meta
hvort ástæða er til að gera erfðaskrá. Séu sambúðaraðilar t.d. ekki í
skráðri sambúð er nauðsynlegt að spyrja: Er hægt að tryggja eftirlifandi
aðila rétt til að sitja í óskiptu búi með erfðaskrá, sbr. hér á undan —
það er hægt svo framarlega sem sá látni hefur ekki átt skylduerfingja
o.fl.
Ef annar aðili á börn - og eitt eða fleiri börn hafa fengið meira
úr búinu en hin áður en andlát ber að höndum, er rétt að gera
erfðaskrá og taka fram vegna hvers barnið/bömin hafa fengið meira í
sinn hlut en hin (t. d. vegna aðstoðar í veikindum, hjálp við útréttingar,
viðhald á íbúð/húsi, skipta um Ibúð o.fl.).
Stundum reynast aðstæður slíkar að sum börn fá fyrr meira en önnur
af eðlilegum ástæðum, en til að koma í veg fyrir ósætti eða deilur er
best að ganga frá slíku svo að allt sé eins skýrt og klárt og unnt er.
Erfðaréttur ríkisins
Eigi hinn látni enga erfingja samkvæmt erfðlögum og hefur ekki
gert erfðaskrá renna eignir hans til ríkisins.
ítreka skal að vanda ber til erfðaskrár svo að ekki reynist á
henni formgallar eða að hún sé svo óljós að hún verði tilefni
deilna. Uppfylla þarf ströng lögformleg skilyrði til þess að
erfðaskrá sé gild.
Skipt bú og óskipt bú
Hjón sem eiga aðeins sameiginleg börn hafa skilyrðislausan rétt til að
sitja í óskiptu búi eftir lát maka. Eftirlifandi maki þarf ekki leyfi barna.
Eigi hjón ekki aðeins sameiginleg börn gilda aðrar reglur. Þá þarf
eftirlifandi maki að fá samþykki stjúpniðja fyrir setu í óskiptu búi og er
háður því að það verði veitt. Hjá þessu geta þó hjón komist ef þau gera
erfðaskrá þar sem tekið er fram að eftirlifandi maki hafi rétt til setu i
óskiptu búi.
Makalífeyrir
Séu aðilar skráðir í sambúð á eftirlifandi maki rétt á makalífeyri eins og
um hjón sé að ræða. Séu aðilar ekki skráðir í sambúð á eftirlifandi
sambýlisaðili ekki rétt á makalífeyri.
Lífeyrir hjá tryggingafélögum
Margir hafa tryggt sig með persónulegum tryggingum hjá
tryggingafélögum með mismunandi hætti og ólíkum iðgjalda-
greiðslum. Erfðalög taka ekki til slíkra trygginga heldur gilda um þau
lög um vátryggingar. Hinn tryggði getur hins vegar skráð hver eða
hverjir eigi að njóta tryggingafjárins þegar hann fellur frá. Sé það ekki
gert fer tryggingaféð fyrst til maka, siðan til dánarbúsins.
Leitið ávallt til löglærðra aðila eða sýslumannsembætta
ef þið eruð í vafa um lög og reglur!
Þ.S.G. samantekt
22 velferð