Kraftur - 01.01.2014, Blaðsíða 25

49
Kraftur
15 ára
48
Kraftur
15 ára
„Regluleg mæting í leghálskrabbameinsleit getur nánast
komið í veg fyrir að kona fái leghálskrabbamein“
Komdu í skoðun,
minnkaðu líkurnar
á krabbameini!
Leghálskrabbameinsleit er líklega ein
áhrifaríkasta heilsuvernd sem íslensk-
um konum stendur til boða. Á Íslandi
greinast tæplega 20 konur með legháls-
krabbamein árlega. Árlega deyja tvær
konur úr leghálskrabbameini, ef ekki
væri boðið upp á leghálskrabbameins-
leit á Íslandi mætti áætla að um 2 konur
myndu deyja í hverjum mánuði. Frá því
að leghálskrabbameinsleitin hófst fyrir
50 árum hefur dánartíðni (fjöldi þeirra
sem deyja árlega) af völdum legháls-
krabbameins minnkað um 90% og ný-
gengi (fjöldi þeirra sem greinast árlega)
minnkað um 70%. Regluleg mæting í
leghálskrabbameinsleit getur nánast
komið í veg fyrir að kona fái legháls-
krabbamein.

Helmingur kvenna yngri en 30 ára
mætir ekki í skoðun. Leghálskrabba-
mein er sjaldgæft hjá konum yngri en
25 ára, tíðni þess vex þó hratt frá 25
ára aldri og nær hámarki um 35 ára
aldur og er algengast á adrinum 30
til 40 ára en síðan dregur hægt úr því
með hækkandi aldri þó greina megi
aukna tíðni hjá konum um áttrætt.
Meðalaldur þeirra sem greinast með
leghálskrabbamein er 44 ár, til saman-
burðar er meðalaldur þeirra sem
greinast með brjóstakrabbamein 61 og
69 ár með ristilkrabbamein.

Stærsta vandamálið í dag varðandi leg-
hálskrabbameinleitina er, of fáar konur
mæta reglulega í leitina. Eina leiðin til
að vita hvort HPV-sýking, sem við flest
fáum, er að gera skaða er að mæta reglu-
lega í leghálskrabbameinsleit. Ekki nema
50% kvenna í aldurshópnum undir 30
ára mætir reglulega og aðeins 64%
kvenna mættu í leitina á síðasta ári en
mætingin var hæst 84% í kringum 1990.
Þetta hefur haft þær afleiðingar að nú
greinast feiri konur með leghálskrabba-
mein á alvarlegra stigi en áður. Það þýðir
að batahorfur eru minni.

HPV veldur frumubreytingum og leg-
hálskrabbameini. HPV smitast við kyn-
líf. HPV er skammstöfun fyrir Human
Papilloma Virus. HPV er veira sem
hefur fylgt mannkyninu í milljónir
ára. Þekktar eru rúmlega 100 tegundir
og um 40 þeirra geta sýkt húð og slím-
húðir á kynfærasvæði kvenna og karla.
Þessar HPV- veirur geta líka valdið
sýkingu í munni og koki kvenna og
karla. Sumar af þessum HPV- veirum
valda t.d. kynfæravörtum,
Grein
Kristján Oddsson yfirlæknir og sviðsstjóri
Leitarsviðs KÍ.
aðrar frumubreytingum í leghálsi og
um 15 þeirra geta valdið krabbameini
í leghálsi og í munni og koki. HPV er
algengasti kynsjúkdómurinn.

HPV-sýkingar eru mjög algengar hér á
Íslandi, talið er að a.m.k. 80% allra sem
hafa stundað kynlíf smitist af HPV ein-
hvern tímann á ævinni. Um 60% allra ís-
lenskra kvenna á aldrinum 20-24 ára eru
sýktar af HPV á hverjum tíma. Reikna
má með að HPV sýkingar séu jafn al-
gengar hjá körlum þó það hafi ekki verið
kannað hér á landi. Tíðni HPV-sýkinga
minnkar síðan hratt með aldrinum, en
um 5% 60 ára kvenna eru sýktar af HPV.
Þannig hverfa flestar HPV- sýkingar í
leghálsi af sjálfu sér með hjálp ónæmis-
kerfisins.

Mörg ár geta liðið frá sýkingu til krabba-
beins. Þó flestar HPV-sýkingar séu
einkennalausar fá margar konur með
HPV- sýkingu frumubreytingar í leg-
hálsinn, að minnsta kosti tímabundið,
nokkrum mánuðum eða ári eftir að
þær sýktust. Flestar tegundir HPV valda
ekki krabbameini. En ef þú smitast af
krabbameinsvaldandi HPV og sýking
hverfur ekki þá ertu í áhættu á að fá
frumubreytingar sem þarf að með-
höndla. Það tekur yfirleitt að minnsta
kosti nokkur ár eða áratugi frá því
sýking með krabbameinsvaldandi HPV
á sér stað þar til krabbamein myndast.
Eina leiðin til að vita hvort HPV-sýking
er að valda þér skaða er að mæta reglu-
lega í leghálskrabbameinsleit
„Þú getur hafa smit-
ast af HPV þó þú
hafir bara sofið hjá
einum einstaklingi
einu sinni á ævinni“

Nánast allar HPV- sýkingar sem hafa
áhrif á leghálsinn smitast með kynlífi
(náin snerting kynfæra, t.d. samfarir í
leggöng eða fingursnerting við kyn-
færi). HPV getur einnig smitast við
munn- og endaþarmsmök. Meirihluti
karla og kvenna sem stunda kynlíf
munu smitast einhvern tíma á ævinni.
Þú getur hafa smitast af HPV þó þú
hafir bara sofið hjá einum einstak-
ling einu sinni á ævinni. Þó HPV valdi
nánast öllum leghálskrabbameinum þá
er talið að aðrir áhættuþættir eins og
t.d. reykingar, að vera yngri en 25 ára,
ónæmisbæling af völdum sjúkdóma eða
lyfja eða annað kynfærasmit eins og
klamydía og herpes geti aukið áhættuna.
Það eru tvö bóluefni á markaði gegn
HPV, Gardasil og Cervarix sem bæði
verja gegn HPV 16 og 18 sem orsaka um
70% af leghálskrabbameinum. Gardasil
ver einnig gegn HPV 6 og 11 sem orsaka
yfir 90% af kynfæravörtum. Til að fá
fullkomna vörn gegn HPV 16 og HPV
18 þarf að bólusetja áður en kynlíf hefst.
Hér á landi er stúlkum boðin bólusetn-
ing með Cervarix í 7. bekk grunn-
skólans. Þó þú sért bólusett þarftu að
mæta í leghálskrabbameinsleit því þú
ert bara bólusett gegn 2 af um 15 veirum
sem geta valdið leghálskrabbameini.

Stúlkur og konur, jafnvel allt að 45 ára
aldri, gætu haft gagn af bólusetningu
þó þær hafi stundað kynlíf en búast má
við að virknin sé minni en 100%. T.d.
mælir bandaríska sóttvarnarstofnunin
(CDC) með bólusetningu kvenna til 26
ára aldurs. Í Danmörku var öllum stúlk-
um 26 ára og yngri boðin bóluseting.
Ræddu við lækninn þinn um hvort
bólusetning gæti gagnast þér.
„HPV veldur
kynfæravörtum
og einnig krabba-
meini í getnaðarlim“

Auglýsingaherferð Bleiku slaufunnar 2014,
gerð af auglýsingastofunni Brandenburg,