Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Síða 120

D ó m a r u m b æ k u r
120 TMM 2012 · 4
um leið og haldið er inni í myndinni
þeirri forneskju sem Eyrbyggjutíminn
telur sjálfsagða og við höfum tekið í arf
(það hefur aldrei þótt kurteisi á Íslandi
að efast um góða draugasögu, enda
halda slíkar sögur áfram að verða til
eins og þúsund ár hefðu ekki í skorist).
Dirfskan í þessari sálgreiningu draugs
sem svo mætti kalla birtist svo ekki síst í
því að fá Glæsi sjálfum orðið – á það
skal reynt hve langt einn nútímaskrifari
kemst inn í tilvistarvanda hins ódauða
ódáms.
Aftarlega í sögunni er að finna
skondið rifrildi: tvær afturgöngur, Þór-
ólfur bægifótur og seinni kona hans sem
hann hefur drepið og dregið í sína
draugasveit deila um lánleysi sitt í
hjónabandi. Þórólfur kennir konu sinni
um og öðrum sem „hafa smánað mig
alla mína ævi“ – og minnir um leið á
„óhamingju“ sína sem geri hann að
trölli. Konan svarar því til að „aðeins
illmenni verða að tröllum“ og að auki
þessu: „Eg hefði unnað þér meira ef þú
hefðir öðru hvoru leitt hugann að
öðrum en sjálfum þér“ (157). Þetta er
kjarni máls í skoðun Ármanns á illsku
draugsa og á þeim málflutningi sem
hann leggur í munn honum. Hér eru
um leið á ferð eilífðarspurningar: eru
menn illir vegna „óhamingju“ (grimmar
aðstæður, illt hlutskipti manna í mann-
legu félagi eru illskuhvetjandi)? Eða er
sú fólska sem tortímir sjálfum þeim og
öðrum sjálfskaparvíti? Frelsi viljans eða
hvað?
Glæsir – Bægifótur er fullur af sjálfs-
réttlætingu. Stundum talar hann í hug-
tökum Eyrbyggjutíma: kannski hafa
goðin illan bifur á honum og hafa dæmt
hann til ógæfu. Oftar þó er sem hann
taki – kannski með of auðveldum hætti
– upp sér til málsbóta þær hremmingar
sem blaðalesendur og sjónvarpsþátta-
áhorfendur okkar tíma eru alvanir. Þór-
ólfur sætir ofbeldi í æsku af föður og
stjúpa, liggur meira að segja við að faðir
hans nauðgi honum (tíðarandinn er
frekur til fjörs: hvaða nútímaskáldsaga
kemst af án slíkra glæpa í fjölskyldum?).
Barsmíðarnar sem eru tilefni þessarar
málsvarnar eru hugarsmíð höfundar og
ekkert slíkt að finna í Eyrbyggju sem
annars er þó farið furðu nákvæmlega
eftir í allri framvindu. Önnur ógæfa
Þórólfs er það óhapp sem leiðir til þess
að hann er illa haltur og hlýtur viður-
nefnið bægifótur fyrir bragðið – og
þykir það mesta svívirða. Atvik sem að
því liggja eru í Eyrbyggju og afgreidd
næsta stuttaralega – en blása hér út og
verða að föstu stefi í söguvefnum.
Draugurinn er sífellt að minnast á
skakkalöpp sína og vanvirðu sem henni
fylgir – og er þar með orðinn fórnar-
lamb eineltis sem nú heitir svo. „Ég er
þessi fótur. Þannig sjá aðrir mig“ ( 34). Í
hvert sinn sem hann gengur af stað þarf
hann að draga á eftir sér margbölvaðan
fót og fyllist illsku „sem að lokum heltók
mig“ ( 70). Bægifóturinn er stöðugt til-
efni til þess að honum finnist hann
„hæddur, svívirtur, sniðgenginn. Jafnvel
af mínum eigin börnum“ (86). Vel á
minnst: honum er enginn styrkur í
afkvæmum. Það sem verra er: sonur
hans, glæsimennið Arnkell goði, fyrir-
lítur hann og hundsar með þeim hætti
að föðurstolt kemur ekki til mála heldur
verður með þeim feðgum fullur fjand-
skapur sem að lokum verður Arnkeli að
bana eftir að Þórólfur er horfinn í
draugstilveru sína. Allt er á sömu bók
lært: samskipti við eiginkonur tvær og
barnsmóður eru einnig heldur en ekki
kaldranaleg. Draugsi gerir svo mikið úr
þessu öllu að lesanda verður stundum
nóg um. Þórólfur hefur breitt úr sér á
kostnað granna sinna og fegrað sem best
sín hýbýli – og Glæsir hugsar: ég hafði
ekki gert það „til að deila þeim með