Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Blaðsíða 57

S m a l a d r e n g u r i n n
TMM 2017 · 4 57
Söguhlýðendum er ekki beinlínis sagt hvort þessi sveinn lifir af en það virðist
harla ólíklegt. Honum er þannig fórnað fyrir þá nauðsyn sem er víg Bolla í
hefnd fyrir Kjartan Ólafsson.
Sem nafnlaus aukapersóna skiptir þessi smaladrengur greinilega engu máli
fyrir persónur sögunnar sem þurfa ekki að velta örlögum hans frekar fyrir
sér eftir að þaggað hefur verið niður í honum, öfugt við nútímalesendur sem
reikna má með að skilgreini þetta sem óþarft barnamorð.7 Erfiðara er að
gera sér í hugarlund hvað miðaldaáheyrendum hefur fundist um þetta atvik.
Skipti smalinn þá máli eða ekki? Hversu hetjulegur hefur þeim þótt Án hrís-
magi sem afrekar að hlaupa uppi drenginn þó að hann sé roskinn sjálfur?8
Í framhaldinu mætti spyrja: ætli hlýðendur sögunnar á ýmsum tímum hafi
gert sér að leik að telja allt það nafnlausa fólk sem lætur lífið í þeim?9 Ekki
er það rætt í sögunum; á smalamanninn er þannig aldrei minnst eftir þetta.
Hann skiptir til dæmis engu máli í vandlegum útreikningi hefndarinnar.
En ef til vill gerir höfundur samt ráð fyrir áheyrendum sem stendur ekki
alls kostar á sama þó að ef til vill sé ekki ætlast til að þeir grufli um of yfir
dauða smalans í ljósi þeirra miklu atburða sem fylgja í kjölfarið.10 Sannarlega
er láti hans lýst á áleitinn hátt og nokkru síðar birtist annar smalamaður í
sögunni við svipaðar aðstæður. Víg Bolla er hefndarvíg fyrir Kjartan, afar
magnþrungið og dramatískt. En Laxdæla saga er ekki öll þar sem hún er séð
og eftir hið mikla drama þegar Bolli lætur líf sitt fylgir gamansamt hefndar-
víg sem virðist öðrum þræði úrlausn eða léttir, víg Helga Harðbeinssonar.11
Einnig í þeim söguþætti birtist nafnlaus smalamaður sem að öllum líkindum
er á unglingsaldri en núna geta þeir áheyrendur sem féll allur ketill í eld við
hrottalegt dráp smalamanns Bolla tekið gleði sína á ný því að þessi smali lifir
af sem má teljast eðlilegt í gamanleiknum sem fylgir harmleiknum.
Helga Harðbeinsson hefur dreymt illa og biður smalamann sinn að „hyggja
at mannaferðum eða hvat hann sæi til tíðenda“. Drengurinn kemur aftur
og segir: „Séð hefi ek þat, at ek ætla at tíðendum muni gegna“, menn eigi
allfáa sem eru honum ókunnugir. Þegar Helgi innir hann eftir útliti þeirra
og klæðaburði segir sveinninn: „Ekki varð mér þetta svá mjǫk felmt, at ek
hugleiddak eigi slíka hluti, því at ek vissa at þú myndir eptir spyrja“.12 Eins
og heyra má fær þessi drengur þannig orðið í sögunni, umfram smalamann-
inn hans Bolla. Hann nýtir það meðal annars til að ræða hræðsluleysi sitt.
Þegar menn – og kannski sérstaklega ungmenni – hafa orð á hræðsluleysi
sína grunar áheyrandann oftast að hræðslan sé ekki með öllu fjarri og ekki
er ólíklegt að samúðarfullir áheyrendur hafi skilning á þeirri hræðslu, ekki
síst þeir sem varð ónotalega við dráp smalamanns Bolla. Líklegt er að allir
síðmiðaldaáheyrendur hafi vitað að smalamönnum í spennandi sögum er
hætt og því er tal drengsins um hræðsluleysi sitt írónískt. Áheyrandinn veit
að hann er samt hræddur einmitt úr því hann sér ástæðu til að neita því af því
áheyrandinn sjálfur deilir þeirri hræðslu að einhverju leyti þó að hinn létti