Umbrot - 19.10.1978, Blaðsíða 4

Fyrir skömmu knúðum við dyra
hjá Axel Sveinbjörnssyni kaup-
manni og óskuðum eftir þvi að fá að
taka við hann stutt viðtai fyrir
Umbrot. Axel sagðist nú ekki hafa
frá mörgu að segja, en kvað þó
sjálfsagt að verða við erindinu.
Okkur var þvi boðið til stofu og
þegar við höfðum komið okkur
þægilega fyrir, dundi fyrsta
spurningin á Axel.
— Hvar og hvenær ert þú
fæddur?
— Ég er fæddur 10. desember
1904 i Reykjavík, en flyst svo til
Akraness 9 mánaða gamall og átti
heima á Traðarbakka.
— Hvernig var umhverfið i þá
daga?
— Þá var umhverfið öðruvísi en
það er í dag. T.d. var Vesturgatan
sandgata, og þar sem Dagheimilið er
nú var kartöflugarður. Þetta var
litið annað en tún og kartöflu-
garðar. Þá var aðal leikvangurinn í
klettunum og maður var alltaf að
veiða ufsa. Þá hafði maður nú ekki
veiðistangir eins og er í dag, heldur
var hent út færi. í þá daga var
einnig leikið sér allt öðru visi en í
dag. Þá voru þetta skipulagðir
leikir, en nú er þetta bara pat út í
loftið.
— Nokkuð sérstakt sem þú
minnist frá æskuárunum?
— Ekki man ég nú eftir neinu
sérstöku, nema það að maður
byrjaði að puða I fiski og ýmsu öðru
strax og maður gat staðið í fæturna.
Eg fór i barnaskóla 10 ára og var þar
i fjögur ár, en skólagangan gerðist
nú ekki lengri I þá daga. Eftir
skólann tók vinnan við. Ymislegt
var gert, t.d. vann ég hluta úr 4
vetrum í verslun hjá Böðvari
Þorvaldssyni og tvo vetur vann ég í
Sandgerði, i verslun hjá Haraldi
Böðvarssyni.
— Þú ferð svo til sjós eins og
fleiri Akurnesingar á þessum
árum?
— Já, já. Ég var þrettán ára
þegar ég fór fyrst, og á unglings-
árunum var ég alltaf á síld á sumrin.
— Hvernig bátum varst þú á?
— Ég var mest á mótorbátum, en
einnig var ég um tíma á togara og
línuveiðurum.
— Síðan ferð þú í Stýrimanna-
skólann?
— Jú, ég fór í Stýrimanna-
skólann og útskrifaðist þaðan árið
1930 með skipstjóraréttindi á hvaða
stærð fiskiskipa sem ég vildi. Arið
1927 tók ég svokallað minna próf, en
það gaf réttindi á báta allt að 60
tonnum.
— Upp frá þessu gerist þú
skipstjóri og útgerðarmaður?
— Égbyrjaði nú sem skipstjóri
1928, en eftir að ég lauk prófi úr
skólanum 1930, eignuðumst ég og
fóstri minn, Magnús Guðmundsson
á Traðarbakka, ásamt Olafi
Gunnlaugssyni í Hraungerði, tvo
báta, rúmlega 30 tonn að stærð.
Þessa útgerð rákum við I sjö ár og
ég var jafnframt skipstjóri. —
Yfirleitt verkuðum við aflann
sjálfir, en þó kom fyrir að við
seldum hann.
— Hvar höfðuð þið fiskverkunar-
stöð?
— Hún var þar sem Haförninn er
nú til húsa.
— Var erfitt að gera út á þessum
árum?
— Það er nú líkast til. Þá voru
kreppuárin margumtöluðu, sem allt
ætluðu að drepa.
— Svo það hefur ekki verið
auðveldara að gera út I þá daga
heldur en í dag?
— Það var mikið verra þá. Það
kom fyrir að hásetahlutur yfir
vertiðina var ekki nema ellefu til
tólf hundruð krónur. Af þessu urðu
menn að lifa.
— Varstu fiskinn?
— Svona i meðallagi. Það var
ekki hægt að vera fiskinn í okkar
útgerð. Við máttum ekki tapa einu
bjóði, maður varð að fara svo
varlega með veiðarfærin, það var
ekki hægt að endurnýja þau í
kreppunni.
— Hvernig var aðstaðan í
höfninni?
— Hún var hörmuleg. Það var nú
mestan tímann verið i sundunum,
sem kallað er og þar lágu oft á milli
20—30 bátar og þegar vont var
veður var allt í hafaríi, bátarnir
rákust saman og brotnuðu.
Oft komst maður ekki upp að
bryggju þegar komið var að, þvi það
flaut ekki að henni nema á flóði og
stundum þurfti að skipa upp á
bátum. I þá daga voru nú engin spil
á bryggjunni og öllum fiski kastað
upp, fyrst úr lestinni og upp á dekk,
þaðan upp á bryggju og síðan upp á
bíl.
— Hvenær hættir þú á sjónum?
— Haustið 1936 hætti ég á sjó og
gerðist verkstjóri hjá Haraldi
Böðvarssyni í fiskverkun. Þar vann
ég til haustsins 1942, en þá byrjaði
ég að versla. Eg hætti hjá Haraldi
18. nóvember og opnaði verslunina
18. desember.
— Hver var ástæðan fyrir þvi að
þú fórst að versla?
— Mig langaði alltaf til að vera
sjálfstæður. Ég var búinn að vera
það áður og vildi reyna að halda þvi
áfram.
Ég keypti gamalt pakkhús, 1
versluninni Frón, sem hætt var að
nota, og innréttingar úr þeirri búð,
klambraði þessu saman og bjó til úr
því búðarholu. Þessi verslun var
staðsett ekki langt frá þeim stað
sem vigtarskúrinn stendur nú.
Þarna var ég i ein sex ár, en þá
keypti ég húsnæðið sem ég er nú 1
og hef verið þar alla tíð siðan.
— Var þetta strax sérverslun
með veiðarfæri og annan varning
fyrir sjómenn?
— Já. Ég byrjaði aðallega með
vörur til skipa, en smám saman
hefur þetta þróast út i ýmsan annan
varning.
— Hvernig hefur gengið gegnum
árin?
— Einhvern veginn hefur þetta
nú veltst áfram.
— Finnurðu mun á að reka
verslun í dag eða þegar þú byrjaðir
fyrir 36 árum?
— Þetta er miklu erfiðara i dag.
T.d. hefur það verið undanfarið að
maður er alltaf að kaupa dýrari
vöru heldur en maður er að selja.
Þar á ég við að næsta sending af
vörunni er dýrari í heildsölunni
heldur en maður er að selja hana i
smásölunni.
— Telurðu sæmilega búið að
versluninni í dag?
— Nei, það tel ég ekki vera. Allur
kostnaður er alltaf að aukast, en
álagningin hækkar ekki, heldur
lækkar, þannig að það verður að
vera hreinn nurlari til að geta
haldið þessu á floti.
— Síðan ég man fyrst eftir mér
hefur alltaf verið sérstakur
„sjarmi“ yfir Axelsbúð, menn
hittast þarna gjarnan, kaupa sér
kók og prins og ræða málin. Hefur
þetta verið alla tíð?
— Já, það má segja að þetta hafi
byrjað strax. Ég hef alltaf haft
smávegis sælgæti í einu horninu til
að fólk geti fengið sér hressingu.
Hér áður fyrr var miklu meira um
þetta. Sjómenn hittust þarna og
ræddu veðrið og ýmislegt. Nú er
þetta allt öðru vísi. Fólk má ekki
vera að því að stoppa. Allir eru að
flýta sér.
— Hvað vinna margir í
versluninni hjá þér?
— Það eru fimm menn í vinnu
hjá mér núna.
— Það hafa orðið tíð innbrot i
búðina hjá þér?
— Já, þetta hefur angrað mig
ansi mikið. Það er oft búið að
brjótast inn hjá mér. Einu sinni var
t.d. brotist inn á jólanóttina og
heilmiklu stolið og stór skemmt. Það
hafðist aldrei upp á því innbroti.
Þeim i lögreglunni gengur frekar
illa að upplýsa þessi innbrot. Fyrir
nokkrum mánuðum var brotið gat á
glugga og stolið byssu og einhverju
fleiru.
— Svona í lokin Axel. Manstu
ekki eftir einhverju skemmtilegu
atviki?
— Ég man nú ekki eftir neinu
sérstöku sem hefur skeð nýlega, en
það var t.d. í stríðinu, að þá mátti
ekki útvarpa veðurfregnum. Övina-
þjóðirnar máttu ekki vita hvernig
veðrið væri hérna. Veðurspáin fyrir
sjómennina var alltaf send til mín í
gömlu búðina. Ég útbjó ljós i
gluggann á skrifstofunni minni og
þegar spáin var slæm kveikti ég
rautt ljós, en þegar spáin var góð
hafði ég hvitt ljós. Það mátti enginn
vita hvað þetta þýddi nema
sjómennirnir, því i þá daga voru
eilífar njósnir. — I þess,u kom kona
Axels, Lovísa Jónsdóttir inn og
sagðist vera búin að hella upp á
könnuna og ekki nóg með það, hún
var einnig búin að baka gómsætar
pönnukökur sem bornar voru fram
með rjóma. Við héldum áfram að
ræða um mannlífið á meðan við
sötruðum kaffið og hafði Axel frá
mörgu að segja sem ekki verður
fært hér í letur. I.
l»aff er eins gott aÖ tala varlega þegar svona margir ern
að versla. (Ljósm. Sigurbjörn)
S
s
s
s
s
}
s
N
s
s
)
s
s
s
SKEMMTILEGT OG LIFANDI
AUKASTARF
UMBROT ÓSKAR EFTIR AÐ RÁÐA STARFSKRAFT
TIL FRÉTTASKRIFA
VINNUTÍMI OG VINNUTILHÖGUN
EFTIR SAMKOMULAGI
Upplýsingar veitir Indriði Valdimarsson — Sími 2052
S
S
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s