Skagablaðið - 24.07.1985, Blaðsíða 10

V I Ð T A L I Ð
Urðu innlyksa í Svíaveldi
- Skagablaðið ræðir við þær systur Halldóru og Guðrúnu Briem, þekktari
sem Dódó og Gógó, um uppvöxt þeirra og æviferil en þær hafa báðar búið
erlendis í hartnær hálfa öld þrátt fyrir upphafleg áform um allt annað
Undanfarið hal'a dvalist hcrlendis systur, sem eru mörgum
Akurnesingum — sér í lagi þeim sem komnir eru á þai) sem svo oft
er kallað „efri ár“ — að góðu kunnar. Þetta eru þær Guðrún og
Halldóra Briem, oftast kallaðar Gógó og Dódó. Þær systur voru
einmitt viðstaddar hátíðarguðsþjónustuna í Akraneskirkju um fyrri
hlegi, þar sem 100 ára ártíðar föður þeirra, séra Þorsteins hcitins
Briem, var minnst. Við guðsþjónustuna var m.a. flutt verk eftir
Halldóru, sem hefur gert nokkuð af því að skrifa tónlist í frístundum
sínurn.
Sr. Þorsteinn Briem og fyrri
kona hans. Valgerður Lárusdótt-
ir áttu 4 dætur sem lifðu, Kirst-
ínu, Halldóru, Valgerði og
Guðrúnu.
Þær systur þóttu á árum sínum
hér á Akranesi atorkusamar ung-
ar stúlkur og fyrir þeim Halldóru
og Guðrúnu átti það að liggja að
ryðja braut kvenna í nýjum at-
vinnugreinum ásamt öðrum sam-
tíma konum, svo og að setjast að
erlendis þrátt fyrir að það hafi
aldrei verið upphafleg ætlun
þeirra. Skagablaðið hitti þær
systur að máli í fyrri viku og
ræddi við þær.
Frumherjar
Halldóra hélt strax út til Sví-
þjóðar árið 1935 til þess að
stunda þar nám í arkitektúr. Það
hafði engin íslensk kona gert fyrr
þannig að hún var frumherji á
þcssu sviði. Hún hafði tekið próf
úr stærðfræðideild Menntaskól-
ans í Reykjavík. MR, það sama
ár og þar braut hún einnig blað í
menntasögu íslenskra kvenna
því hún var önnur tveggja
stúlkna sem útskrifuðust fyrstar úr
stærðfræðideild í menntaskóla.
Að sögn Halldóru hafði það
verið álitið vísindalega sannað
hér áður fyrr. að konur gátu ekki
lært stærðfræði! Hugmyndina að
því að læra arkitektúr sagði hún
sennilega hafa orðið til er hún las
á unga aldri um danskar konur,
sem voru að teikna hús. Hún
hefði orðið hugfangin af framtaki
þeirra og langað til að feta í
fótspor þeirra.
Halldóra varð 50 ára stúdent
frá MR í vor sem leið og kom
einmitt hingað til lands nægilega
tímanlega til þess að geta tekið
þátt í hátíðahöldunum.
Guðrún hélt út árið 1939 til
þess að læra starf fóstru, hélt
síðan í framhaldsnám í uppcldis-
og sálarfræði í 2 ár við stofnun,
sem Alva Myrdal, scm m.a. hef-
ur hlotið friðarverðlaun Nóbels.
átti þátt í að setja á fót ásamt
fleirum. Samhliða Guðrúnu lagði
önnur íslensk kona, Þórhildur
Ólafsdóttir, út á sömu braut.
Guðrún sagði þjóðfélagslegar
aðstæður eflaust hafa haft sitt að
segja er hún gerði upp hug sinn
varðandi mcnntaveginn. Hún
sagði mörg börn á Akranesi á
þeim árum er þær systur voru hér
hafa verið hálf-umkomulaus, sér
í lagi börn þeirra kvenna. sem
urðu að vinna úti. Guðrún fór
því fyrst í Kvennaskólann og
segist reyndar ekki hafa gert sér
grein fyrir því þá en nú sjái hún
vel, að skólinn var býsna „mo-
derne" eins og sagt er á skandin-
avisku. Stúlkurnar lærðu auk
á húsum og bæjarhlutum, svo og
við sjúkrahús- og elliheimilis-
byggingar.
Eins og fram kemur hér að
framan var það aldrei ætlun
þeirra systra að setjast að erlend-
is en þannig fór það nú samt.
Síðari heimstyrjöldin braust út
1939 og systurnar urðu innlyksa
í Svíþjóð. Halldóra kynntist
fljótlega verðandi eiginmanni
sínum og Guðrún kynntist norsk-
um flóttamanni á meðan á stríð-
inu stóð. Maður Halldóru var
læknir, síðar doktor í sinni grein.
Guðrún fór hins vegar með eigin-
manni sínum yfir til Noregs og
Halldóra (tv.) og Guðrún Briem.
venjulegra greina bæði hjúkrun
og vélritun.
Hvattar til náms
Báðar voru þær systur hvattar
til náms af föður þeirra og hann
lagði fast að þeim að ákveða
algerlega sjálfar hvað þær vildu
læra. Halldóra sagði, að óneitan-
lega hefði sér þótt erfitt að gera
upp hug sinn aðeins sextán ára
gömul. Halldóra fór í Flensborg
og þaðan yfir í MR og svo út til
Svíþjóðar. Eftir á að hyggja
sagði hún. að skólinn, sem hún
fór í. hefði ekki vcrið svo ýkja
góður, þ.e. ekki nýst sér sem
skyldi. Tvö fyrstu árin fóru að
mestu í stærðfræði, nokkuð sem
hún var búin að læra hér hcima.
Seinni hlutinn fór svo loks meira
í teikninám. Prófverkcfni hcnnar
var verslunarhús fyrir SÍS hér
heima og að því gat hún m.a.
unnið í húsakynnum sænska Co-
operativa. Síðar vann hún á
mörgum sviðum m.a. við litaval
1949. Halldóra var þá komin
með fjögur lítil börn og Guðrún
með tvö, þar af eitt nýfætt.Séra
Þorsteinn var aðeins 64 áraer
hann lést langt um aldur fram
Upp frá þessu komu þær
systur, Gógó og Dódó, alltaf
heim til íslands af og til og
Halldóra (Dódó) hefur komið
hingað árlega síðustu 7-8 árin og
hyggst gera svo áfram á meðan
henni endist aldur og heilsa. „Ég
hef alltaf saknað þess svo óskap-
lega að geta ekki unnið hér
heima,“ sagði hún. „En það var
hægara sagt en gert með eigin-
mann í ábyrgðarmiklu starfi og
fimm lítil börn.
ekki grein fyrir því á þeim tíma
en gerum það nú. Akranes hefur
breyst heil ósköp á öllum þessum
árurn."
Alltaf Islendingar
Árin þeirra Kirkjuhvolssystra
hér á Akranesi urðu ekki nema
eitthvað á annan tuginn því allar
héldu þær til mennta er þær
höfðu aldur til. Þeirra er þó
allra minnst sem þróttmikilla ung-
linga síns tíma. Þær
voru vinmargar og mjög virkar í
félagsmálum í bænum. Stofnuðu
m.a. Kvenskátafélag Akraness
fyrst um sinn bjuggu þau í Þránd-
heimi en fluttu sfðan niður til
Oslóar. Þar hefur hún búið æ
síðan.
Hún fékk síðan kennarastöðu
við skóla í Osló, þar sem hún
kenndi uppeldis- og sálarfræði,
og þeirri stöðu gegndi hún þar til
nú nýverið. Fékk Guðrún m.a.
verðlaun fyrir framlag sitt til
bættra barnaleikfanga.
Heim eftir 10 ár.
Það var svo loks 1949, að þær
systur komu fyrst heim eftir að
þær fóru út. Halldóra hafði
reyndar verið heima um skeið
bæði 1937 og aftur 1939 en frá
þeim tíma hafði hvorug þeirra
komið heim. Faðir þcirra, séra
Þorsteinn heitinn Briem, og
stjúpa þcirra, Emilía Pétursdótt-
ir Bricm, komu að heimsækja
þær systur 1946 og upp úr því
veiktist séra Þorsteinn. Þær syst-
ur höfðu ekki verið lengi heima
á Islandi er hann lést um sumarið
Þær systur komu hingað til
Akraness árið 1921 ásamt föður
sínum og móður, Valgerði
Briem, sem lést fjórum áður
síðar úr berklum, aðeins 38 ára
gömul. Frá árinu 1923 bjó fjöl-
skyldan að Kirkjuhvoli og séra
Þorsteinn heitinn hafði Prestshús
til ábúðar. Þar unnu systurnar á
sumrin í heyvinnu og öðru því er
til féll. Svafa Þorleifsdóttir,
skólastjóri, var í nánum tengsl-
um við fjölskylduna og systurnar
minnast hennar með hlýhug.
„Hún var alltaf að segja okkur
sögur og lagði svo ríka áherslu á
að við fengjum eitthvert gott
lesefni í hendur," sagði Hall-
dóra.
Að bera saman Akranes á
þriðja áratugnum og svo aftur
fimmtíu árum síðar er nánast
ógjörningur. Um það voru þær
sammála Halldóra og Guðrún.
„I þá daga var Akranes ekkert
nema kartöflugarðar og sandrok
þegar hann blés,“ sagði Guðrún.
„Auðvitað gerðum við okkur
ásamt nokkrum öðrum stúlkum
fljótlega upp úr 1930.
Þrátt fyrir að ár þeirra systra
hér í bæ hafi orðið færri en
margir kusu og e.t.v. þær sjálfar
líka er þeirra ætíð minnst með
hlýhug. Sjálfar halda þær tengsl-
um við Akranes og koma hingað
í hvert sinn er þær heimsækja
gamla landið. Þannig vill það
verða, ættjörðin togar í fólk og
þar eru þær systur Dódó og
Gógó engin undantekning þótt
þær hafi reynst frumkvöðlar á
öðrum sviðum. Það viðurkenna
þær báðar. íslendingar verða þær
alltaf hversu mörg sem árin úti í
Noregi og Svíþjóð eiga eftir að
verða til viðbótar þeim tæplega
50, sem þær hafa þegar dvalið
þar. E.t.v. er málfar þeirra besta
dæmið um ræktina sem þær
leggja við ættjörðina. Margur
námsmaðurinn mætti vera stoltur
af málfari á borð við þeirra eftir
4-6 ára dvöl erlendis. Þær hafa
verið úti í hálfa öld! Það heyrist
samt ótrúlega lítið.
10