Bæjarblaðið - 20.12.1984, Blaðsíða 5

Peir eiga gott sem fá að menntast
Rœtt við Jón Z. Sigríksson
um tvenna tíma til sjós og lands
Ég vissi ekkert um Jóns nafnið.
Þegar ég var að alast upp á Akra-
nesi var hann aldrei kallaður ann-
að en Zophonías eða Soffi. Því
gekk mér illa að finna hann í síma-
skránni, þar sem hann skrifar sig
Jón Z. Sigríksson.
„Vissir þú þetta ekki? Ég er
ekki viss hvaðan nafnið er komið,
sennilega er það dregið af Soffíu
nafninu en ég ákvað að skrifa það
uppá þennan máta,“ sagði Soffi
þegar þegar ég hafði orð á því hve
illa mér gékk að finna nafnið hans
í skránni.
Ekki ert þú aðfluttur til Akra-
ness?
„Ja, það fer nú eftir því hvað
þú kallar Akranes, ég er fæddur
hér inná Krossi, það hét þá Vestri
Kross. Faðir minn Sigríkur var
sjómaður, en þegar hann var í
landi fékkst hann við að binda inn
bækur. Móðir mín vann á Akra-
nesi við sitthvað sem til féll og
gekk á milli. Þegar ég var 9 ára dó
faðir minn og við fluttumst niður
á Skaga. Ég er yngstur 12 syst-
kina. Sigríkur bróðir minn, sem
var 14 árum eldri en ég, keypti þá
hús með móður okkar, það hét
Hjallhús. Það fyrsta sem ég man
eftir að ég færi að vinna var þetta
sama ár, þá í fiskvinnu hjá Þórði
Ásmundssyni. En eftir að skóla-
skyldu lauk tók stritið við. Fyrst
var ég nokkur ár landmaður á
vertíð, til að byrja með það sem
kallað var „að fara á stubb.“ Þá
fékk maður þann afla sem fékkst
á svo lítinn línustubb. Það voru
launin. Síðan komst maður á hálf-
an hlut og 16 ára gamall var maður
kominn á heilan hlut.
Auðveldara en erfiðara
Næstu tvö árin, eða fram til
1935 var ég svo landmaður á
vertíð. Það var auðveldara að
komast að sem landmaður en á
sjóinn, enda var það margfalt erf-
iðara. Við byrjuðum á að bræða
gaddfrosna línuna, síðan að beita
hana. Koma síðan bjóðunum um
borð, taka óbeittu línuna, síðan
aflann, hausa fiskinn, fletja hann
og salta. Þetta var óskaplegur
þrældómur og oft lá mönnum við
örmögnun þegar mikill afli barst
á land. En menn þraukuðu, um
annað var ekki að ræða, það var
hreinlega ekki völ á annari vinnu.
Það fyrsta sem ég fór á sjóinn,
var á línuveiðarann Sæborgu,
með Njáli Þórðarsyni skipstjóra.
Við vorum á línu yfir veturinn en
á síld á sumrin. Árið 1935 fór ég
svo á Eldborgu og var um vetur-
inn á línu en síðan fórum við á síld
næsta sumar og mér er það sér-
staklega minnisstætt hve illa fisk-
aðist. Það mátti heita dauður sjór
fyrir norðan þetta sumar. Um
haustið réð ég mig svo á línuveið-
arann Ólaf Bjarnason með þeim
fræga skipstjóra Bjama Ólafssyni.
Það var þá tekjuhæsta skipsrúm á
landinu. Mér er það minnistætt,
að ég hafði beðið Bjarna um pláss
þegar ég var eitthvað 16 ára eða
svo, en hann svaraði því til að
hann væri búinn að ráða, því
miður, sagði hann. Síðan bauð
hann mér pláss hjá sér þama um
haustið."
Sem skipstjóri er Bjami eigin-
lega þjóðsagnapersóna hér á
Akranesi og jafnvel víðar, hvem-
ig var að vera til sjós með honum?
„Bjarni Ólafsson kom mér
ákaflega vel fyrir sjónir og það var
gott að vera með honum. Hann
var hugulsamur við okkur undir-
menn sína og menn gátu tekið
hann sér til fyrirmyndar á mörg-
um sviðum. Við unnum mjög
mikið en hann hugsaði vel um
okkur. Ég man að hann sá til þess
að um borð væri sótthreinsandi
sápa fyrir áhöfnina og hann gætti
þess að við héldum öllu hreinu og
fínu um borð. Hann var helvíti
harður sjósóknari, afburðaskip-
stjóri og alltaf með úrvals
mannskap. Enda var eftirsótt að
komast í pláss hjá þessum mikla
aflamanni. Ég ákvað að fara í
Sjómannaskólann haustið 1938,
en hafði verið með Bjama á síld
um sumarið. Ég man þegar ég
gerði upp við hann þama um
haustið, þá sagði Bjarni við mig
að skilnaði: Ég er ekkert hræddur
um að þú verðir fyllibytta, en
passaðu þig á kvenfólkinu-
Siglt á stríðsárunum
Þú sigldir svo á Bretland öll
stríðsárin, var það ekki lífs-
reynsla?
„Jú, vissulega. Jafnvel þótt ég
lenti aldrei í neinu, þá var óttinn
alltaf fyrir hendi. Bæði sáum við
skip farast og fréttum af skipum,
sem höfðu verið rétt hjá okkur
sem skotin vom niður. Ég byrjaði
þessar siglingar með fisk til Bret-
lands á ðlafi Bjarnasyni 1939 en
fór svo á togarannn Sindra. Hann
var þá gerður út frá Hafnarfirði og
ég var stýrimaður um borð í sigl-
ingatúrunum. Fyrir þetta fékk ég
fast kaup og einhverja áhættu-
þóknun, sem þó var skítur á priki.
Við sigldum svo öll stríðsárin og
þó við sæjum oft bæði tundurdufl
og kafbáta þá urðum við aldrei
fyrir óhöppum. Við vomm meira
að segja einu sinni svo lánsamir að
bjarga flugmönnum úr sjónum,
sem skotnir höfðu verið niður.
Fyrir þetta fengu allir í áhöfninni
viðurkenningu nema ég. Ég veit
ekki hvers vegna mér var sleppt,
kannski vegna þess að ég var eini
komminn um borð, það má vera.
En það var hættuspil að sigla á
þessum ámm, eftir að búið var að
dreifa tundurduflum um allan sjó.
Við vorum með hríðskotabyssu
um borð og með henni áttum við
að skjóta á tundurdufl sem við
sæjum og sprengja þau. Það gekk
nú alla vega. Ef vont var í sjóinn
þá sá maður hreinlega ekki duflin
og þetta var svo sem engin
skemmtisigling. Það var oft óhug-
ur í manni að leggja af stað í sigl-
ingu eftir að hafa heyrt fréttir um
að svo og svo mörg skip hefðu ver-
ið skotin niður á því svæði sem við
áttum að sigla um. Og enda þótt
menn létu á engu bera, þá hygg ég
nú að hver hafi hugsað sitt þegar
við vomm að sigla í gegnu fljót-
andi brak af skipum sem skotin
höfðu verið niður. Þó er það nú
oftast svo að maður skynjar hætt-
una best eftir á, maður var ekki
hræddur meðan á þessu stóð. Að-
standendur sem biðu heima hafa
eflaust verið mun hræddari."
Hvað er trú?
Hvemig var að koma til Eng-
lands á þessum ámm?
„Við sigldum til Fletwood og
þangað var ágætt að koma. Ég
varð ekki var við mikla stríðs-
hræðslu hjá fólki, manni virtist
mannlífið ganga sinn vana gang.
Að vísu kom það fyrir að loft-
vamamerki væru gefin og þeim
hlýddi hver maður. Það var
knappt um flest og skömmtun í
Englandi á stríðsámnum. Og þótt
við væram að flytja fólki matvæli
þá nutum við engra sérréttinda.
Þarna kynntist maður bjórsiðum
Breta og síðan hef ég verið á móti
bjór. Fyrst að éggat vanistáhann,
hvað þá með aðra.“
Margir segja að sjómenn séu
hjátrúafyllri en annað fólk og
einnig að sjómenn séu mjög trú-
aðir, hvað með þig?
„Ef þú ert að leita eftir því
hvort mér hafi verið á móti skapi
að hefja vertíð á mánudegi og
annað því um líkt, þá hefur slíkt
aldrei snert mig. Ég veit að margir
sjómenn em hjátrúarfullir en að
þeir séu eitthvað trúaðri en annað
fólk, þess hef ég ekki orðið var.
Svo má líka spyrja hvað er trú? Ég
tel mig kunna kristin fræði ágæt-
lega vel og ég er trúaður. En ég
trúi ekki því sem okkur er kennt í
kristnum fræðum. Ég trúi því að
Jesú hafi verið til og að hann hafi
verið vitur maður. En að hann
hann hafi verið eingetinn og ann-
að í þeim dúr, það gef ég lítið
fyrir. Ég trúi hinsvegar á það góða
í manninum. Aftur á móti hef ég
trú á draumum. Mig hefur oft
dreymt fyrir daglátum. Ég hef
reynt að ráða mína drauma sjálfur
og það hefur oft komið fram, sem
mig hefur dreymt fyrir. Ég held að
alltof margir hugsi ekkert út í sína
drauma. Það er ekki fyrr en mað-
ur fer að velta þeim fyrir sér að
þetta kemur fram.“
Hagmælska á undanhaldi
Sigríkur bróðir þinn var kunnur
hagyrðingur hér á Akranesi, hvað
með þig?
„Ég er ekki hagyrðingur í þess
orðs besta skilningi. En eins og
svo margir hef ég sett saman vísur
Viltu leyfa mér að heyra eina
eða tvær?
„Ég get gert það. Þeir Dalli í
Geirmundarbæ og Guðmundur í
Melkoti vom einhverju sinni að
ræða það hver væri skáld og hver
ekki. Ég sagði þá:
íslensku þjóðinni er borið í blóð,
Braga slóðir að kanna,
en skáldið eitt getur skapað Ijóð,
sem sker inní hugi manna.
Ég hef um árabil unnið í Sem-
entsverksmiðjunni, þar sem oft er
hávaði og gauragangur þegar ofn-
stopp er. Eg hef alla tíð haft yndi
af laxveiðum og útivera. Ein-
hverju sinni þegar mikið gekk á
við ofnhreinsun varð mér að orði:
Munur er á því til fjallafrjáls
aðfiska í vötnum og straumi,
eða ráfa inní ofni með rykugan
háls
í rammefldum slaghamraglaumi.
Heldurðu að hagmælska sé á
undanhaldi, vísan eigi undir högg
að sækja?
„Það er sorgleg staðreynd, að
fólk innan við þrítugt, lærir ekki
vísur. Þegar ég var að alast upp
þótti það ekkert tiltöku mál að
fólk lærði vísu af því að heyra
hana einu sinni. Þetta er löngu lið-
in tíð. Ég held að atómskáld-
skapurinn hafi sljóvgað brageyra
íslendinga, þess vegna óttast ég
um framtíð vísunnar.“
Nú ertu að verða sjötugur og
segist hætta í Sementsverksmiðj-
unni um áramótin, hvað ætlar þú
að taka þér fyrir hendur?
„Ég er svo heppinn að eiga mér
viðamikið tómstundastarf, sem er
bókband. Ég á mörg góð áhöld og
hef verið að dunda við það í tóm-
stundum mínum að binda inn. Að
því ætla ég að snúa mér og verð al-
veg tilbúinn að liðsinna fólki í
þeim efnum þegar nógur tími
verður til þess.“
Svona í lokinn Soffi, hvað
myndir þú gera ef þú værir ungur
maður í dag?
“Því er fljót svarað, ég myndi
ganga menntaveginn. Ég er ekki
öfundsjúkur maður og hef aldrei
verið, en það skal ég játa að ég
öfunda þá sem eiga þess kost að
mennta sig.
-S.dór
o
Óskum landsmönnum öllum
gleðilegra jóla árs og friöar.
Þökkum viðskiptin á liðnum
árum.
Brunabótafélag íslands
umboósmenn um land allt.