Bæjarblaðið - 20.12.1984, Blaðsíða 9

„Það vona ég að þetta
verði henni Völlu til
góðs“
Rœtt við Valbjörgu Kristmundsdóttur um
lífið og tilveruna
„ Góði minn, ég hefekkert að segja, þúferð ígeitarhús að leita ullar, að
œtla að tala við mig. “ Þannig svaraði Valbjörg Kristmundsdóttir, þegar
ég hringdi í hana og bað um viðtal í jólablað Bæjarblaðsins. Égþráaðist
við vegna þess að ég vissi betur og þrákelknin sigraði. Við sátum og
spjölluðum saman eina kvöldstund við Valbjörg og hér kemur árangur-
inn. Vegnaþess að ég vissi að hún er ekki Akurnesingur, bótt langan tíma
hafi hún átt heima á Akranesi, þá spurði égfyrst um hvaðan hún væri
œttuð?
„Ég er Vestfirðingur, fædd árið
1910 við ísafjarðardúp. Foreldrar
mínir skildu þegar ég va á öðru
ári. Faðir minn átti sveitarfestu í
Saurbæjarhreppi í Dalasýslu og
þangað vorum við flutt. Fjölskyld-
an tvístraðist, eins og svo oft kom
fyrir á þessum árum. Ég var svo
heppin að vera tekin í fóstur af
fullorðnum hjónum, sem reynd-
ust mér vel. Þegar ég var 8 ára
fluttum við til Grundarfjarðar og
þar áttum við heima þar til fóstri
minn dó. Þá var ég 12 ára. Eftir
það var ég svo hjá hinum og
þessum.“
Svo liðu vikur
Flvenær fluttir þú til Akraness?
„Það var árið 1932. Ég hafði
farið til Reykjavíkur í atvinnuleit.
Ég var með drenginn minn með
mér og það var ekki auðvelt að fá
vinnu undir þeim kringumstæð-
um. Eiginlega var ekki um annað
að ræða en fara í vist yfir veturinn.
Á sumrin fór ég svo í kaupavinnu.
Árið 1932 var mjög erfitt að
komst í vist í Reykjavík og þegar
ég átti þess kost að komast í vist á
Akranesi, sló ég til og fluttist upp-
eftir og hér hef ég verið síðan.“
Þetta er í byrjun kreppunnar,
ekki hefur það verið auðvelt fyrir
einstæða móðir að komast af á
þessum árum?
„Nei, þau ár voru öllum erfið
og þá ekki síst einstæðum
mæðrum. Það var reynt að klóra í
bakkann með öllum ráðum. Mað-
ur reyndi að fá vinnu í fiski á
vorin, kaupavinna á sumrin, síld-
arsöltun á haustin, maður þvoði
þvotta og gerði hreint og svo var
reynt eins og hægt var að fá fisk-
vinnu yfir veturinn. Þetta voru
erfið ár, víst er um það. Ekkert
var til sem hét vinnuöryggi. Mað-
ur var ef til vill að vinna í fiski og
þá var sagt við mann - þá er þetta
nú búið í dag - og svo liðu jafnvel
vikur án þess að maður fengi meiri
vinnu. Þeir eru margir sem geta
sagt frá erfiðleikunum á þessum
kreppuárum. Ég held að mér sé
óhætt að fullyrða að ég hafi aldrei
vitað hvað raunverulegur skortur
er, nema á kreppuárunum. Ég
minnist þess að þegar ég var í
Reykjavík, nokkru áður en ég
fluttist hingað, þá hafði ég ekki
efni á að láta klippa mig. Það kost-
aði þó ekki nema eina krónu og
fjörutíu aura.“
Aðflutt fólk hafði orð á því hér
áður fyrr að minnsta kosti, að
nokkuð erfitt væri fyrir utanað-
komandi að kynnast Ákurnesing-
um, fannst þú fyrir þessu?
„Nei, alls ekki. Mér þótti það
aldrei erfitt og eignaðist fljótt
kunningja. Ég hef hinsvegar oft
heyrt aðkomufólk tala um að
þeim þyki skelin þykk á Skaga-
mönnum.
Ég hefekki þolinmœðina
sem þarftil að verða skáld
Nú veit ég að þú ert
skáldmælt. . .
„Nei, ég er ekki skáldmælt, í
mesta lagi að ég geti kallast
hagmælt, en á þessu tvennu er
mikill munur. Því fer fjarri að ég
hafi þá þolinmæði sem þarf til að
verða skáld. Ég hef aftur á móti
mikið yndi af ljóðum og hef alla
tíð haft. Það er rétt að ég hef sett
saman vísur og stundum gaman-
bragi. En allt hefur þetta verið ort
fyrir stað og stund, mér hefur ald-
rei dottið í hug að rækta þetta
neitt.“
Hefurðu ekki haldið því neitt
saman sem þú hefur ort?
Blessaður vertu, ég á mikið af
bulli eftir mig, ég þarf að fara að
henda þessu, svo þetta flækist
ekki fyrir neinum, þegar maður
fellur frá. Til dæmis eru gaman-
bragir sem ég hef verið að setja
saman fyrir einhverjar skemmtan-
ir. Þeir eiga ekkert erindi út fyrir
þá skemmtun, sem þeir voru flutt-
ir á. Þannig er það með það sem
ég set saman.“
Leyfðu mér að heyra eina vísu
eftir þig.
„Ég er búin að gleyma öllum
vísum. Ekki það, jæja, ég skal
leyfa þér að heyra eina frá því sl.
sumar, hún er dæmigerð vísa sem
ort er fyrir stað og stund. Við vor-
um á ferðalagi í rútubíl um Ev-
rópu nokkrir íslendingar. Ein-
hveru sinni höfðu nokkrir drukkið
dálítið af bjór og þurftu því oft að
tappa af sér. Salerni var í bílnum,
en bílstjóranum, sem var danskur
og heitir Verner, þótt menn fara
of oft á salernið og hafði orð á
þessu. Þá fæddist þessi:
Að WC notkun væri stór
Verner þótti miður.
Þörf er að losa þennan bjór
þegar hann leitar niður.
Önnur varð til í Hamborg og
þegar ekið var um hið fræga gleði-
konuhverfi, þar sem heitir Her-
bertstrassi, hafði einn karlanna
orð á því, hvort ekki mætti nota
Visa-kort ef verslað væri við gleði-
konumar. Þá varð þessi til:
í Herbertsstæti strunsaði,
að stunda sexí-sportið
en helvítið þá hunsaði
hjá'onum Visa-kortið.
„Svona er þetta, aðeins ort fyrir
stað og stund.“
Þú sagðir að fjölskylda þín
hefði tvístrast þegar foreldrar
ykkar skildu, hafðir þú þá lítið
saman við Stein Steinarr bróðir
þinn að sælda?
„Ég kynntist honum afskaplega
lítið og ekkert fyrr en ég var orðin
fullorðin. Ég hafði lítið sem ekk-
ert af mínu fólki að segja eftir að
fjölskyldan tvístraðist. Það litla
var við móður mína. Nei ég
kynntist Steini lítið, en það sem
það var, þá líkaði mér hann vel.
Ég hef einnig dálæti á honum sem
skáldi og hefði gjarnan viljað
þekkja hann betur.
Ferðaklúbburinn
Segðu mér dálítið frá ferða-
klúbbnum ykkar hér á Akranesi.
„Já, Hann hefur nú verið starf-
andi í 21 ár og það hefur verið af-
skaplega ánægjulegt að taka þátt
í þeim mörgu ferðalögum sem far-
in hafa verið á vegum hans. Við
höfum ferðast þar ég og vinkonur
mínar Bjamfríður Leósdóttir og
Herdís Ólafsdóttir. Það hafa verið
um og yfir 30 félagar í klúbbnum
og við höfum farið í þetta 8 til 11
daga ferðir á sumrin. Ég held að
við Herdís höfum farið í allar
ferðirnar nema 3. Tilurð klúbbs-
ins varð með þeim hætti að við
vorum að tala um nauðsyn þess að
stofna svona klúbb og þegar Ari
Gíslason féllst á að verða farar-
stjóri ef ferð yrði farin, þá var
slegið til og síðan hefur þetta verið
árlegur viðburður. Við höfum svo
verið með myndakvöld og kvöld-
vökur yfir veturinn. Nú í mörg ár
hefur Steinþór Magnússon verið
fararstjórinn okkar.“
Mér er sagt að mikið hafi verið
ort í þessum ferðum og öllum vís-
um safnað?
„Það er rétt að mikið hefur ver-
ið ort og margt skemmtilegt sagt í
þessum ferðum. Við Bjamfríður
og Herdís eigum orðið margar
bækur með vísum úr ferðalög-
unum eftir hina og þessa höfunda.
Það hefur verið afskaplega
ánægjulegt að taka þátt í þessum
ferðalögum.“
Leyndarmálið
Nú langar mig til að víkja að-
eins að því sem þú varst landsfræg
fyrir, lestri Passíusálmanna hér
um árið, þú varst fyrsta konan
sem last sálmana í útvarpið,
hvernig kom þetta til?
„Ég sagði það víst þegar ég var
spurð þessarar spurningar meðan
á lestrinum stóð að sennilega hafi
þeir verið búnir að láta alla presta
og preláta lesa sálmana og þyrjað
svo bara á hinum endanum. Ann-
ars hafði ég mest gaman af því að
mér tókst að halda þessu algjör-
lega leyndu, þar til útsendingar
hófust. Ég sagði ekki nokkmm
manni hér frá þessu og þær vom
svona hálf móðgaðar við mig
vinkonur mínar fyrir það. Ég var
að skúra á bæjarskrifstofunum á
þessum tíma og ég man hvað
starfsfólkið þar var undrandi þeg-
ar Guðmundur Jónsson fram-
kvæmdastjóri útvarpsins hringdi
og spurði eftir mér þar, líklega
einum tvisvar eða þrisvar sinnum.
Það spurði enginn neins og for-
vitnin skein úr augunum. Annars
hafði ég bara gaman af þessu öllu
saman.“
Hvemig vom viðtökurnar?
„Alveg sérstaklega góðar. Það
var mikið hringt í mig og ég fékk
margar kveðjurnar. Fólk virtist
einna mest undrandi á því að ég
ómenntuð manneskjan gæti
þetta. Ég held bara að ég hafi
aldrei á ævinni fengið meira hrós
og finnst mér þó ég hafa gert
margt annað betur um dagana.“
Ertu trúuð kona?
„Nei það er ég ekki, ég trúi til
að mynda alls ekki á neitt fram-
haldslíf. En ég ber virðingu fyrir
trú fólks sem trúir af einlægni, en
ég gef lítið fyrir það sem hræsnar-
ar, sem velja það sem þeim þykir
henta best í trúnni, kalla trúar-
brögð. En af því að við vorum að
tala um passíusálmana áðan, þá
met ég þá sem skáldverk, en gef
minna fyrir þá sem trúarljóð. Ég
var mjög ung þegar ég gerði þessi
mál upp við mig. Ég minnist þess
að þegar ég var fermd og var látin
fara með trúarjátninguna, þá
spurði ég hvers vegna? Ég trúi
þessu ekki? Þá strax var ég farin
að efast. Þarna um árið þegar ég
las Passíusálmana sagði ein kona,
sem eitthvað virðist hafa óttast um
sálarheill mína, þegar hún frétti
að ég ætti að lesa sálmana: Það
vona ég að þetta verði henni Völlu
til góðs.“
Mesta ánægja að kaupa
bók
Lestu mikið?
„Ég gerði það, las allt sem ég
komst yfir og var það sem oft er
kallað alæta á bækur. Nú í seinni
tíð eftir að ég fór að lesa minna
hef ég lagt mig eftir því að lesa
betri bækur. Og þegar minn fjár-
hagur leyfði, þá var það mín
mesta ánægja að kaupa mér
bækur. Ég hef, eins og ég sagði
áðan sérstakt dálæti á ljóðum og
hef lesið mikið af þeim og keypt
ljóðabækur eins og fjárhagurinn
hefur leyft. Eins hef ég keypt mik-
ið af hljómplötum með upplestri.
Ég hef alla tíð haft yndi af að
hlusta á útvarp, meira en að horfa
á sjónvarp. Sjónvarpsgláp hefur
aldrei heltekið mig, þó mér þyki
gaman að horfa á góða þætti í
sjónvarpinu. Ef til vill er þetta
dálæti mitt á útvarpi síðan fyrsta
sinn ég heyrði í því á aðfangadag
1930. Ég var þá í sveit og ég mun
aldrei gleyma því hvað mér þótti
dásamlegt að hlusta á aftansöng-
inn þetta kvöld. Allar götur síðan
hef ég dáð útvarpið og mér er til
efs að annar eins menningarauki
hafi komið hér á land.“
Dálæti á ljóðum sagðir þú,
hvert er þitt uppáhalds skáld?
„Einar Benediktsson, ég hef
alla tíð haldið mest uppá hann.
Mér þykir speki hans og hvernig
hann setur þetta fram í ljóðum
sínum stórkostlegt. Jú, mér líka
ljóð Steins bróður míns vel, hann
gerði margt vel og hefur verið
vandvirkur. Herdís Ólafsdóttir
segist hafa kennt mér að meta ljóð
Steins, það má vel vera. Annars
hef ég yndi af ljóðum svo margra
skálda. Meira að segja hef ég lesið
margan ágætan texta eftir atóm-
skáldin. Ég hef að vísu tregðast
við að kalla þetta ljóð, en gjarnan
ljóðrænan texta.“
Nú ertu hætt að vinna og þá er
fólk oft spurt að því hvort það eigi
eitthvert sérstakt tómstundastarf
til að fást við, hvernig er með þig?
„Ég lofaði sjálfri mér því að
hætta að vinna þegar ég yrði sjöt-
ug og ég stóð við það. Ég er búin
að vinna frá blautu barnsbeini og
því engin sérstök ástæða til að
vera að þræla þetta lengur.
Áhugamál á ég engin sérstök, það
er svo margt sem ég hef gaman af.
En ég hef sagt það að ég hef aldrei
haft eins mikið að gera og síðan ég
hætti að vinna utan heimilis.
- S.dór.