Fréttir - Eyjafréttir - 20.01.2016, Side 14
14 Eyjafréttir / Miðvikudagur 20. janúar 2016
Lýðræði og sérstaklega íbúalýð-
ræði snýst ekki síst um það að
borgararnir geti tekið virkan og
upplýstan þátt í að móta tillögur
og taka ákvarðanir um atriði
sem varða þá og skipta máli í
nærumhverfi þeirra.
Upplýsingaflæði og almenn
félagsleg virkni, það sem kalla
mætti samfélagsþátttöku, sam-
félagssamheldni (Community
Integraion) eða félagsauð (Social
Capital), eru því í lykilhlutverki í
íbúalýðræði. Staðbundnir fjölmiðlar
eru mikilvægur farvegur upplýsinga
og umræðu í nærsamfélaginu sem
rannsóknir sýna að efla þessa
grunnþætti íbúalýðræðis.
Á Akureyri hafa menn notið
þeirrar gæfu í um það bil tvo áratugi
að hafa staðbundið sjónvarp sem
sinnt hefur og sinnir þessu hlut-
verki. Fyrst var það sjónvarpstöðin
Aksjón sem síðan þróaðist yfir í N4
- sjónvarp. Tilvist þessarar
sjónvarpsstöðvar hefur skipt miklu
máli fyrir bæjarbúa á Akureyri, og
síðan með útvíkkun hinna stafrænu
dreifikerfa sem bera dagskrá
stöðvarinnar miklu víðar, einnig
fyrir landið allt – sérstaklega
landsbyggðirnar.
Nálgun staðarmiðilsins
Sérstaða N4-sjónvarps felst ekki síst
í því að nálgunin á fréttatengd mál
jafnt sem mannlífsefni er nálgun
staðarmiðils og miðast við að
greina frá og efla umræðu í
nærsamfélaginu, frekar en að miða
sífellt við markhóp áhorfenda á
landsvísu með stýringu sem miðast
við lágan samnefnara sem nær að
halda athygli hjá sem breiðustum
hópi landsmanna. Raunar hefur N4
nú hin síðari ár tekið mið af því
nærsamfélagi sem unnið er í hverju
sinni, því stöðin hefur með
skipulegum hætti unnið á nokkrum
svæðum á landinu.
Í umræðu um hlutverk og gildi
staðbundinna miðla og landsdekk-
andi miðla á undanförnum
misserum hefur gjarnan verið talað
um tvenns konar hlutverk fjöl-
miðlanna. Annars vegar hafi
fjölmiðlarnir ákveðið „varðhunds-
hlutverk“ og hins vegar hafi þeir
það hlutverk að styrkja bönd og
tengja saman samfélagið með
samtali um það sem skiptir
almenning máli. Fjölmiðlar séu
þannig í hlutverki eins konar
lýðræðislegs samfélagssmiðs,
almannarýmis þar sem ólík
sjónarmið og hagsmunir tengjast og
líma samfélagið saman.
Staðbundnir samfélagssmiðir
Þessi tvö hlutverk eru um margt
ólík en flestir fjölmiðlar reyna að
sinna báðum hlutverkunum og
skapa þannig ákveðið jafnvægi í
umfjöllun sinni. Vissulega getur þó
verið áherslumunur milli miðla,
sumir leggja mikið upp úr því að
vera harðir og afhjúpandi á meðan
aðrir eru mýkri og fjalla meira um
reynslu og örlög. Almenna línu má
þó draga í þessum efnum milli
staðbundinna fjölmiðla og lands-
dekkandi miðla. Staðbundnir
fjölmiðlar eru mun líklegri en
landsdekkandi til að leggja meiri
áherslu á hlutverk samfélagssmiðs-
ins en varðhundshlutverkið.
Landsdekkandi miðlar eru á sama
hátt líklegri til að leggja áherslu á
aðhaldshlutverkið, enda er staða
þeirra í þeim efnum almennt séð
auðveldari en staðbundnu miðlanna.
Þetta sannast mjög rækilega í tilfelli
N4-sjónvarps, sem hefur af ýmsum
ástæðum sérhæft sig í hlutverki
samfélagssmiðsins.
Spyrja má hvort það gengisfelli í
raun ekki mikilvægi staðabundinna
fjölmiðla eins og N4 ef þeir sinna
ekki varðhundshlutverkinu í jafn
ríkum mæli og landsdekkandi
miðlar. Því er til að svara að þrátt
fyrir að aðhaldshlutverkið sé
vissulega mikilvægt, þá er ekki
síður mikilvægt að fjölmiðlar sinni
hinu meginhlutverkinu af kost-
gæfni, hlutverki samfélagssmiðsins.
Einkum og sér í lagi er þetta
hlutverk mikilvægt í allri umræðu
og útfærslu á hugmyndum um
íbúalýðræði og lýðræðislega
þátttöku borgaranna í málefnum
sveitarfélaga og öðrum þáttum sem
tengjast nærsamfélagi þeirra. Sé
ekki til staðar virkur fjölmiðlavett-
vangur eða almannarými í stað-
bundnum samfélögum þurfa íbúar
að reiða sig á fjölmiðlaumræðu og
upplýsingakerfi í stærri landsdekk-
andi miðlum. Slík umfjöllun getur
eðli málsins samkvæmt ekki verið
jafn ítarleg og umræða í miðli sem
beinist gagngert að viðkomandi
samfélagi.
Samfélagssamheldni
Fræðimenn á Vesturlöndum hafa
lengi bent á mikilvægi staðbund-
inna miðla fyrir samfélagssam-
heldni eða samfélagslega samþætt-
ingu (e. Community Integration) og
þátttöku borgaranna á tilteknum
svæðum. Þetta er viðmið sem
notað hefur verið til að vísa til þess
hvort þátttaka og samstarf borgara
er virkt eða ekki. Þegar sam-
félagsamheldni er mikil felur það í
sér að þátttaka og skilningur
íbúanna er almennt umtalsverður og
samfélagið er lýðræðislegt. Í
þessum skilningi er samfélagssam-
heldnin eftirsóknarvert einkenni og
getur ráðist af virkni og eðli þeirra
félagslegu stofnana sem eru til
staðar, s.s. fjölskyldu, félaga,
trúarbragða, stjórnskipulags og
stjórnsýslu og síðast en ekki síst
fjölmiðla.
Tengslin milli fjölmiðlanotkunar
og samfélagssamheldni hafa verið
skoðuð sérstaklega og niðurstöð-
urnar eru mjög á einn veg. Almennt
virðist vera samhengi milli
blómlegra staðarfjölmiðla og
mikillar samfélagssamheldni.
Hlutverk samfélagssmiðsins snýst
að verulegu leyti um að framkalla
samfélagssamheldni og þess vegna
er öflug staðbundin fjölmiðlun
líkleg til að framkalla samfélags-
samheldni og/eða meiri staðarvit-
und. Í þessu ljósi er því fráleitt að
vanmeta mikilvægi hlutverks
staðarmiðlanna sem samfélags-
smiða jafnvel þótt áhersla þeirra á
varðhundshlutverkið sé minna en
hjá stærri miðlum.
Rannsókn á Akureyri
Ekki hafa verið gerðar margar
rannsóknir á tengslum samfélags-
samheldni eða félagsauðs og
fjölmiðla á Íslandi. Slíkar rann-
sóknir eru þó vissulega til og fyrir
sex árum gerði sá sem þetta ritar
t.d. eigindlega rannsókn á Akureyri
- einu helsta starfssvæði N4- sjón-
varps - þar sem staðlað viðtal var
tekið við 33 bæjarbúa. Þá voru m.a.
skoðuð tengsl ýmissa þátta
samfélagssamheldni og notkunar á
staðbundnum fjölmiðlum bæði
prentmiðlum og sjónvarpi.
Niðurstöður virðast benda til
svipaðs mynsturs hér á landi og
annars staðar varðandi þessi tengsl.
Meðal þess sem fram kom var að:
1) Fólk sem fylgist vel með
staðbundnum fréttum og
umræðu er ólíklegra en hinir til
að vilja flytja burt.
2) Fólk sem fylgist vel með
staðbundnum fréttum og
umræðu er almennt áhuga-
samara um þjóðfélagsmálefni
(ekki bara á Akureyri).
3) Fólk sem fylgist vel með
staðbundnum fréttum og
umræðu finnst það vera hluti af
samfélagi bæjarins og að tengsl
við aðra bæjarbúa skipti sig
miklu máli.
4) Fólk sem fylgist vel með
staðbundnum fréttum og
umræðu er reiðubúnara til að
vinna með öðrum að því að gera
bæinn betri en hinir.
5) Fólk sem er í áskrift að staðar-
blaðinu og fylgist með stað-
bundnum fréttum er líklegra til
að spjalla við aðra bæjarbúa
en hinir.
N4 og verkfærakistan
Það má því í raun tala um stað-
bundna fjölmiðlun sem lífsgæði
fyrir nærsamfélagið, lífsgæði sem
skipta gríðarlegu máli fyrir
samfélagsþróunina. Þetta á við um
Akureyri og nærsveitir þar sem N4
hefur starfað sem samfélagssmiður
sem límir saman í gegnum umræðu
og umfjöllun ólíka þætti og annars
hefðu ekkert eða lítið rúm fengið í
almannarýminu. Þetta á auðvitað
líka við í öðrum samfélögum þar
sem staðarmiðlar hafa starfað. N4
– sjónvarp hefur á undanförnum
misserum fært út kvíarnar og farið
með verkfærakistu samfélagssmiðs-
ins vítt um land, austur, vestur og
suður auk þess að halda áfram
smiðsverki sínu á Norðurlandi.
Þetta verður mögulegt vegna hinnar
stafrænu dreifingartækni, sem síðan
dreifir á landsvísu staðbundnu efni
sem aflað er og meðhöndlað á
forsendum nærmiðlunar. Með líkri
landsdreifingu verið til ákveðinn
galdur þar sem nærsamfélög vítt
um land (líka á höfuðborgarsvæð-
inu) sjá að þau eiga fjölmargt
sameiginlegt og að þau geti margt
lært hvert af öðru. Samtalið, sem
fyrst og fremst er hugsað sem
samtal innan sveitar, reynist þá ekki
síður áhugavert og lærdómsríkt
milli sveita.
Öflugur liðsmaður
Annað sem vinnst með landsdreif-
ingunni á staðbundnum efni er að
rekstrarforsendur fjölmiðilsins
batna verulega þar sem einn helsti
akkilesarhæll staðbundinnar
fjölmiðlunar á Íslandi hefur verið
að staðbundnar auglýsingatekjur
eru mjög takmarkaðar. Með
landsdreifingu er hægt að fá inn
stærri og fjársterkari auglýsendur,
þó kostnaður aukist á móti.
N4 hefur því verið í mikilvægu
smiðshlutverki í hinum ýmsu
landsbyggðum (og raunar á
höfuðborgarsvæðinu líka) á
undanförnum misserum og verið
einn öflugasti liðsmaður svæðis-
bundinna miðla á landsvísu. Vegna
sérstöðu sinnar sem staðbundið
sjónvarp á landsvísu, hefur N4
einnig náð að draga fram raunveru-
leika mannlífsins vítt um héröð og
orðið til þess að efla umræðu,
hugmyndir og þekkingu á hinum
ýmsu landsbyggðum.
Birgir Guðmundsson, dósent í fjölmiðlafærði við Háskólann á Akureyri skrifar:
N4 fer víða með verkfæra-
kistu samfélagssmiðsins!
birgir guðmundsson
dósent í fjölmiðlafærði
við Háskólann á akureyri
Hilda Jana Gísladóttir framkvæmdastjóri og þáttagerðarkona á N4 með verðlaunagripinn sem stöðin fékk
fyrir öfluga og góða umfjöllun af málum landsbyggðarinnar. Hún flutti athyglisverða ræðu um stöðu
fjölmiðlunar á landsbyggðinni og hvernig N4 hefur dafnað og vaxið með árunum og hvað sé framundan.