Fréttir - Eyjafréttir - 06.04.2016, Blaðsíða 11
11Eyjafréttir / Miðvikudagur 6. apríl 2016
hefur því ekki komið að notum fyrir
skipbrotsmenn á mb. Jóni Hákoni,
þó búnaðurinn hafi virkað að öllu
leyti eðlilega.
Skotgálginn á Jóni Hákoni
Komum þá að losunar- og sjósetn-
ingarbúnaðinum (skotgálganum)
sem er um borð í mb. Jóni Hákoni .
Eins og áður segir var mb. Jón
Hákon með einn skotgálga sem
skýtur gúmmíbjörgunarbát út með
því að taka í handföng inni í
stýrishúsi og einnig á hann að
skjóta gúmmíbátnum sjálfvirkt út á
þriggja til fjögurra metra dýpi ef
ekki er tími til að sjósetja hann áður
en skipið sekkur.
Hann á líka að blása sjálfkrafa upp
þar sem hann er gálgatengdur. Þetta
hefði Olsengálginn á mb. Jóni
Hákoni átt að gera í umræddu slysi.
Það er staðfest með neðansjármynd
að búnaðurinn virkaði ekki, og því
sat gúmmíbáturinn fastur í
gálganum. En hefði hann komið að
notum ef hann hefði virkað
eðlilega? Ekki er víst að hann hefði
skilað gúmmíbátnum upp á yfirborð
sjávar þegar skipið er alveg á hvolfi.
Staðsetning skiptir öllu máli
Þá komum við að staðsetningu
þessara tækja um borð í fiskiskipum
almennt. Í reglugerð nr. 122/2004,
34. regla en þar segir m.a.:
„Losunar- og sjósetningarbúnaður
skal staðsettur þannig að hann sé
vel aðgengilegur til notkunar,
eftirlits og viðhalds. Ekkert sem
snýr að uppsetningu eða staðsetn-
ingu búnaðarins skal hindra þá
virkni búnaðarins að hann geti
sjósett björgunarfleka (gúmmíbát)
þó skipið hafi allt að 10° stafnhalla
á hvorn veginn og allt að 20°
slagsíðu til hvorar hliðar. Enn
fremur skal vera hægt að sjósetja
björgunarflekann með handafli.“
Þarna eru ekki miklar kröfur
gerðar, eða aðeins 20° halli sem er
ekki mikill halli á skipi sem er í
neyð, og miðað við þessar reglur
nýtist búnaðurinn illa og í mörgum
tilfellum alls ekki. Það á t.d. við
þegar skip eru á hvolfi eða á
hliðinni. Þetta eru líka mun minni
kröfur en losunar- og sjósetningar-
búnaðurinn er hannaður fyrir. Kem
að því síðar í þessari grein.
Miðað við myndir af mb. Jóni
Hákoni sýnist mér losunar- og
sjósetningarbúnaðurinn vera þannig
staðsettur að hann ætti að geta
staðist kröfur reglugerðar og skotið
gúmmíbát út þó skipið halli 20° í
gagnstætt borð eða þegar það er á
réttum kili.
En þó að búnaðurinn um borð í mb.
Jóni Hákoni og mörgum fleiri
fiskiskipum standist kröfur
reglugerðar er ekki öruggt að ef
þessum sömu skipum hvolfdi alveg
eða færu á hliðina og með þennan
búnað, að gúmmíbátur skilaði sér út
fyrir borðstokk og upp á yfirborð
sjávar meðan skipið væri á hvolfi,
hefði oltið 180°. Það eru í raun
takmarkaðar líkur á að gúmmíbátur
geti skilað sér upp á yfirborð þó
sjálfvirki búnaðurinn virkaði
eðlilega. Ekki vegna þess að
búnaðurinn sjálfur sé slæmur,
heldur er það staðsetningin sem er
ekki nægjanlega góð til að búnaður-
inn nýtist eins og best verði á kosið.
Olsenbúnaðurinn
Olsen losunar- og sjósetningarbún-
aðurinn er hugsaður sem skotbún-
aður, þannig á hann að skjóta
gúmmíbátnum út fyrir borðstokk og
blása hann upp í leiðinni, þetta gerir
hann þó búnaðurinn sé 1,2 m frá
lunningu og skipið á réttum kili eða
halli 20° eins og krafist er í reglum.
En annað er upp á teningnum þegar
hann er á kafi í sjó.
Í rannsóknum sem Iðntæknistofnun
gerði á sínum tíma kom greinilega í
ljós hvernig búnaðurinn virkar
neðansjávar.
Þegar gúmmíbát var skotið út með
sjósetningarbúnaðinn á kafi í sjó var
viðnám vatnsins svo mikið að hann
færðist lítið sem ekkert frá
gálganum og við 90° halla var hann
fastur í gálganum ef skipið hallaði á
gálgahliðina.
Það er því ekki víst að gálginn á
mb. Jóni Hákoni hefði komið
gúmmíbátnum út fyrir borðstokk þó
hann hefði virkað eðlilega, þar sem
losunar- og sjósetningarbúnaðurinn
er það innarlega á stýrishúsinu.
Samkvæmt upplýsingum sem ég
hef aflað mér þá er þessi vegalengd
líklega um það bið 1,2 metrar. Ef
svo er þá er ekki öruggt að
gúmmíbátur hefði skilað sér upp á
yfirborð, heldur lent uppblásin milli
lunningar og stýrishús. Það skiptir
því öllu máli hvar og hvernig
búnaðurinn er staðsettur á skipinu
ef hann á að nýtist sem best á
neyðarstundu. Þetta
á einnig við um
aðrar tegundir
búnaðar. Því miður
eru alltof algengt að
Olsenbúnaður sé
staðsettur of
innarlega á
skipunum til að
hann komi að
fullum notum, því
það virðist aðallega
hugsað um
skotkraftinn með
skipið ofansjávar og
á réttum kili, og það
að standast
ófullkomna
reglugerð.
Minni kröfur
gerðar
Ég hef oft furðað
mig á því hvers
vegna breytingar
voru gerðar á
reglugerðum sem
minnkuðu kröfur
losunar- og sjósetningarbúnaðar til
að skila gúmmíbjörgunarbát upp á
yfirborð sjávar og þar með minnka
möguleika sjómanna til að bjargast
úr sjóslysum.
Það er gott að rifja upp til hvers
losunar- og sjósetningarbúnaðurinn
var hannaður:
„1. Auðvelda sjósetningu gúmmí-
björgunarbáts, þannig að menn
losnuðu á neyðarstundu við að fara
upp á stýrishúsþak eða að geymslu-
stað hans til að losa og sjósetja.
2. Hægt væri að sjósetja gúmmí-
björgunarbát með einu handtaki
inni í stýrishúsi eða á einhverjum
góðum stað úti á dekki, þrátt fyrir
að búnaðurinn væri ísbrynjaður eða
á kafi í sjó, skila honum upp-
blásnum út fyrir borðstokk og
þannig upp á yfirborð sjávar.
3. Ef skipið ferst svo snöggt að
engin tími er til að komast að
gúmmíbátnum eða festingum sem
eiga að losa hann, þá á búnaðurinn
sjálfvirkt að losa gúmmíbátinn og
skila honum út fyrir borðstokk og
þannig upp á yfirborð sjávar þó
skipið sé með mikla slagsíðu, á
hliðinni eða á hvolfi.“
Sigmundsgálginn
Þannig var þessi öryggisbúnaður
hugsaður í upphafi þegar Sigmund
hannaði fyrstu Sigmundsgálgana.
Það skipti öllu máli að réttur
búnaður væri staðsettur á réttum
stöðum á skipinu til að nýtast sem
allra best (Sjá myndir hér til hliðar).
Það er rétt að það komi hér fram
að Sigmundsbúnaður er ekki
hugsaður sem skotbúnaður heldur
er hann færslubúnaður sem færir
gúmmíbátinn frá geymslustað og út
fyrir borðstokk, þess vegna hafa
framleiðendur hans kappkostað að
koma honum þannig fyrir að hann
nýtist sem best og þannig að hann
færi gúmmíbát út fyrir borðstokk
hvernig sem skipið snýr. Þannig
nýtist hann best og þannig er líka
hægt að staðsetja Olsenbúnaðinn ef
réttur búnaður er staðsettur á réttum
stað á skipinu. Sjá hér eldri reglur:
Úr reglugerð nr. 351 frá 25. júní
1982.
„Reglur um staðsetningu , losunar-
og sjósetningarbúnaðar gúmmí-
björgunarbáta fyrir þilfarskip, og
búnað til að komast í gúmmí-
björgunarbáta.
2. gr. 2.4: Gúmmíbjörgunarbátar
þurfa að vera þannig staðsettir og
fyrirkomið, að þeir komist með
öryggi út fyrir borðstokk og í
sjóinn, þótt skip hallist 60° í
gagnstætt borð við sjósetningu
bátsins. Sérstaklega skal hugað að
því , að gúmmíbátur geti ekki lent
inn undir neðri þilför skips, í stað
þess að komast í sjóinn.
2.5: Leggist skip á þá hlið sem
gúmmíbjörgunarbátur er staðsettur,
skal hann fljóta upp, þegar fjarstýrð
læsing hefur verið opnuð.“
Úr reglugerð nr. 80 frá 1. febrúar
1988. Reglur um öryggisbúnað
íslenskra skipa.
8.2: Á skipum 15 m og lengri skal
losunarbúnaðurinn skv. ákvæðum
8.1 jafnframt tryggja að gúmmí-
björgunarbáturinn fari út fyrir
borðstokk, þó búnaðurinn sé
ísbrynjaður og á kafi í sjó, hvernig
sem skipið snýr.
Sjósetningarbúnaður samkvæmt
þessum reglum telst lunningarbún-
aður, hliðarbúnaður og svo frv.
Stórt skref aftur á bak
Miðað við þessar eldri reglugerðir
er í nýjustu reglugerðum frá árinu
2004 farið aftur á bak í kröfum,
ekki bara einu sinni heldur tvisvar.
Ótrúleg aðgerð stjórnvalda, sem
rýrir notagildi
þessara öryggis-
tækja svo um
munar. Bæði
Sigmundsbúnaður
og Olsenbúnaður
voru hannaðir til að
standast þessar
eldri reglugerðir,
þess vegna er
óskiljanlegt að
reglugerðunum var
breytt til hins verra.
Það er auðvitað
mjög slæmt að
þessi björgunartæki
virki ekki á
neyðarstundu og
auðvitað á að fara
nákvæmlega í það
hvort eitthvað er
hægt að gera til að
bæta vinnureglur
við skoðun á
búnaðinum. En það
er líka slæmt að
þessi öryggisbún-
aður skuli í mjög
mörgum tilfellum vera svo illa
staðsettur að hann komi ekki að
notum þó hann virki að öllu leyti
eðlilega.
Lærum af reynslunni
Ég hvet sjómenn til að kryfja þessi
mál og huga að staðsetningu
öryggisbúnaðar , en ekki bara
einblína á þær reglugerðir sem í
gildi eru. Það er ekkert sem bannar
betri staðsetningu.
Ég hvet einnig Samgöngustofu og
stjórnvöld til að lagfæra þessar
reglur sem rýra svo augljóslega getu
losunar- og sjósetningarbúnaðar til
að sjósetja gúmmíbátana og þar
með bjarga sjómönnum úr sjávar-
háska. Við skulum hafa í huga að
áhöfninni á mb. Jóni Hákoni var
bjargað á síðustu stundu, en því
miður ekki öllum.
Við getum lært heilmikið af þessu
slysi, en það gerist ekki ef öll
umræða um sjóslys er umsvifalaust
þögguð niður.
Það yrði mikið og alvarlegt slys
ef sjómenn missa trú á þessi tæki
og þau yrðu tekin úr umferð eins og
ég hef því miður heyrt sjómenn tala
um.
Rétt staðsetning þannig að
búnaðurinn nýtist sem best.
Rétt staðsettur losunar- og sjósetningarbúnaður.
Ég hvet sjómenn til að kryfja þessi mál og
huga að staðsetningu öryggisbúnaðar , en
ekki bara einblína á þær reglugerðir sem í
gildi eru. Það er ekkert sem bannar betri
staðsetningu.
Ég hvet einnig Samgöngustofu og stjórn-
völd til að lagfæra þessar reglur sem rýra
svo augljóslega getu losunar- og sjósetn-
ingarbúnaðar til að sjósetja gúmmíbátana
og þar með bjarga sjómönnum úr sjávar-
háska. Við skulum hafa í huga að áhöfninni
á mb. Jóni Hákoni var bjargað á síðustu
stundu, en því miður ekki öllum.
Við getum lært heilmikið af þessu slysi, en
það gerist ekki ef öll umræða um sjóslys er
umsvifalaust þögguð niður.
Það yrði mikið og alvarlegt slys ef sjómenn
missa trú á þessi tæki og þau yrðu tekin úr
umferð eins og ég hef því miður heyrt
sjómenn tala um.
”