Faxi - 01.10.2016, Blaðsíða 7

varnir og aðstöðu fyrir flugher. Eitt dýrasta
og stórbrotnasta verkefni Bandaríkjahers
var bygging flugvalla í nágrenni Keflavíkur
og Njarðvíkur. Meeks-flugvöll á Háa-
leiti, hann hefur síðar ætíð verið kallaður
Keflavíkurflugvöllur og Patterson flugvöll
fyrir ofan Njarðvíkurfitjar. Þar var aðsetur
bandarískra orrustuflugvéla til stríðsloka
en þá var rekstri hans hætt. Bandaríkjaher
flutti inn stórvirkar vinnuvélar til fram-
kvæmdanna og voru slík tæki nýjung hér á
landi og langtum öflugri en þau sem Bretar
notuðu. Keflavíkurflugvöllur var vígður
með hátíðlegri athöfn þann 24. mars 1943.
„Staða íslands gagnvart umheiminum hafði
... gjörbreyst í róti stríðsins.... Sannast hafði
að flug- og flotabækistöðvar á íslandi höfðu
ráðið úrslitum til að verja samgönguleiðir
Atlandshafs. ... Aldagömul einangrun ís-
lands var að fullu rofin, því landið var orðið
áningastaður á nýrri flugleið milli Evrópu
og Ameríku." (Þór Whitehead).
Stofnun lýðveldis, stríðslok og kalt stríð
Lýðveldið ísland varð til eftir þjóðarat-
kvæðagreiðslu þar sem yfir 90% kjósenda
valdi lýðveldi. Þann 17. júní 1944 var
stofnun lýðsveldisins íslands lýst yfir á
Þingvöllum. Draumur sjálfstæðissinna
var að hér yrði frjálst fullvalda land, þjóð
meðal þjóða og engum háð. En sú veröld
sem blasti við hinu unga lýðveldi var ekki
fögur. Enn geisaði stríð um víða veröld
en við endalok þess árið 1945 blöstu víða
SB-17 björgunarflugvél.
Björgunarþyrla varnarliðsins.
við rjúkandi rústir og fólk í sárum. Það
hafði ekki verið barist á íslenskri grund
en grimmileg orrusta var háð á hafinu
allt um kring, margir fslendingar létu þar
lífið. En hvernig átti að tryggja öryggi
landsins þegar einangrun þess var ekki
lengur sá hlífðarskjöldur sem hún var
fyrir daga byltinga á sviði samgangna í
lofti og á sjó? Hvað átti að gera við öll
hervirkin og hermennina sem hér dvöldu?
í herverndarsamningnum sem íslensk
stjórnvöld gerðu við Bandaríkjamenn var
ákvæði þess efnis að herliðið hyrfi af landi
brott við stríðslok. Það gekk eftir og gerð-
ur var nýr samningur sem undirritaður
var þann 5. október 1946, hinn svokallaði
Keflavíkursamningur. Þetta var tvíhliða
samningur milli íslands og Bandaríkjanna
sem fól m.a. í sér að Bandaríkjamenn
afhentu íslendingum Keflavíkurflugvöll
til eignar en fengu jafnframt afnotarétt af
honum, t.d. til að sinna skyldum sínum
við meginland Evrópu.
Stjórnvöld létu þar ekki staðar numið
og ákveðið var að leggja til við Alþingi að
ísland yrði stofnaðili að NATO. Miklar
deilur urðu er Alþingi samþykkti það
30. mars 1949 og mótmæli brutust út við
Alþingishúsið á Austurvelli sem enduðu
með því að lögreglan beitti táragasi til að
leysa þau upp.
Heimsfriðurinn var viðkvæmur. Hin
nýju stórveldi, Bandaríkin og Sovétríkin,
treystu ekki hvort öðru, sambandið
þeirra á milli stirðnaði og kólnaði. Þegar
Kóreustríðið braust út árið 1950 þá var
það dropinn sem fyllti mælinn og hið
brothætta samband stórveldanna breyttist
í „kalt stríð“ sem stóð yfir í um hálfa öld.
Þessi staða kallaði á endurskoðun á stöðu
íslands og skrifuðu íslensk og bandarísk
stjórnvöld undir varnarsamning árið
1951. Þar var m.a. samið um að Banda-
Jólatrésskemmtun haldin á vegum hersins í Ungó árið 1953. Yfirmaður hjá
hernum ávarpar samkomuna en að baki honum stendur Helgi S. Jónsson
sem túlkur. Myndir á þessari opnu komafrá Víkurfréttum og Byggðasafni
Reykjanesbcejar.
FAXI 7