Skessuhorn - 18.04.2018, Blaðsíða 24
MIÐVIKUDAGUR 18. ApRÍL 201824
Áhugahópur um samvinnuhús hefur ráðist í
það stóra verkefni að taka ljósmyndir og safna
heimildum um hús sem tengdust kaupfélög-
um og samvinnufélögum víðsvegar um land-
ið. Öldin 1882 til 1982 er viðfangsefnið. Jafn-
framt er leitað ljósmynda af húsum og af þeim
sökum er biðlað til lesenda Skessuhorns, sem
hugsanlega búa yfir heimildum eða eiga í fór-
um sínum ljósmyndir sem tengjst samvinnu-
húsum, að láta vita af þeim. Nú þegar hefur
hópurinn tekið um 1600 ljósmyndir af húsum
víðsvegar um landið frá því árið 2015. Á Vest-
urlandi og Breiðafjarðarsvæðinu hafa verið
mynduð 144 hús.
„Við viljum beina því til fólks að athuga
hvort það eigi í fórum sínum myndir sem
tengjast gömlum samvinnuhúsum á Vestur-
landi. Slíkar gætu víða leynst. Samvinnufélög-
in voru burðarásar í byggðarlögum landsins
nær alla tuttugustu öldina. Hér á Vesturlandi
og á svæðinu í kringum Breiðafjörðinn störf-
uðu t.d. 18 kaupfélög um lengri og skemmri
tíma auk fjölda annarra samvinnufélaga og
fyrirtækja. Þetta voru verslanir og skrifstofur,
sláturhús, rjómabú og mjólkurbú, útgerðir og
hraðfrystihús, iðnfyrirtæki, olíurekstur, hót-
el, orlofshús og skóli. Við vitum dæmi þess
að fólk sem tengist, starfar eða jafnvel býr í
gömlum samvinnuhúsum er ekki kunnugt
um sögu þeirra. Okkur finnst því mikilvægt
að draga þessa sögu fram því húsasaga kaup-
félaganna er um leið samofin atvinnusögu
byggðanna,“ segja þeir Reynir Ingibjarts-
son og Ívar Gissurarson sem starfa nú sam-
an við að afla gagna og skrá sögu samvinnu-
húsanna. Þeir nefna sem dæmi um hús sem
þá skortir heimildir um sé sláturhús sem eitt
sinn var á Syðstu-Görðum í Kolbeinsstaðar-
hreppi. Um flest hús er eitthvað vitað og jafn-
vel þegar komnar ljósmyndir af, en töluvert
er enn ókomið af myndum og heimildum til
að sagan verði sem fyllst. Því óska þeir eftir
upplýsingum. Myndir má senda á ivarg@sim-
net.is en upplýsingar í texta og ábendingar
má senda Reyni á reyniring@internet.is. Þeir
segja að jafnvel síðar verði efni sem þeir safna
tekið saman í bók.
Fyrsta sýningin á Bifröst
Í ár eru 100 ár frá stofnun Samvinnuskólans,
en arftaki hans er eins og kunnugt er Há-
skólinn á Bifröst. Haldið verður upp á af-
mælið á þessu ári og meðal annars er ráð-
gert að opna á Bifröst 1. nóvember næstkom-
andi ljósmyndasýningu um samvinnuhúsin á
Vesturlandi. Verður það fyrsta sýning á veg-
um verkefnisins en fleiri verða haldnar víðs-
vegar á landsbyggðinni og í samráði við söfn
í landhlutanum.
Meðfylgjandi eru myndir af níu af þeim
144 samvinnuhúsum sem söfnun og skráning
upplýsinga fer nú fram um.
34 samvinnufélög
Samvinnuhús á Vesturlandi og við Breiða-
fjörð voru 144 talsins og verður í samantekt
þeirra skipt 34 samvinnufélögum á svæðun-
um; Akranesi, Borgarfjarðarsýslu, Mýrasýslu,
Snæfellsnes- og Hnappadalssýslu, Dalasýslu
og A-Barðastrandarsýslu: mm
Safna upplýsingum um samvinnuhús á Vesturlandi
Kaupfélag Hvalfjarðar (Hrafneyri) 1915 – 1932
Kaupfélag Akraness (1919 – 1923)
Pöntunarfélag Akraness (1931 – 1938) síðan Kf. Suður-Borgfirðinga
Kaupfélag Suður-Borgfirðinga 1938 (Kf. Borgfirðinga seinna)
Rjómabúið á Laxárbakka í landi Vogatungu í Leirársveit 1905-1913
Kaupfélag Borgfirðinga 1904
Bifreiða- og trésmiðja Borgarness hf. (BTB)
Fataverksmiðjan Vör Borgarnesi 1963, seinna Skinnhúfuverksmiðjan Höttur
Sláturfélag Suðurlands
Sláturfélag Borgfirðinga 1920, seinna Kf. Borgfirðinga 1930.
Samvinnuskólinn Bifröst
Hótel Bifröst
Olíufélagið hf., Sandaþorpi og víðar
Samvinnufélagið Grímur, Borgarnesi 1933
Samvinnufélagið Borg 1966 – 1970
Rjómabúið á Hvítárvöllum/ áður Hvanneyri 1905-1918
Rjómabúið við Geirsá í Reykholtsdal (Stóra-Kroppi)/ áður Hvítárbakka
1904-1914
Rjómabúið á Gufá í Borgarhreppi í Mýrasýslu 1905-1914
Rjómabúið í Hólkoti (Kerlækjarrjómabú) í Staðarsveit á Snæfellsnesi
1906-1914
Kaupfélag Snæfellsás, Arnarstapa, 1919 (Kf Stykkishólms og Kf. Dagsbrún
seinna)
Kaupfélag Hellissands 1932
Kaupfélagið Dagsbrún, Ólafsvík 1943
Kaupfélag Snæfellinga 1965 (Kf. Hellissands/Kf. Dagsbrún áður) (Kf. Borgfirð-
inga seinna). Síðan aftur stofnað kaupfélag í Ólafsvík en lifði stutt.
Kaupfélag Ólafsvíkur 1923 (Kf. Snæfellinga seinna)
Kirkjusandur hf. Ólafsvík, áður Hraðfrystihús Kf. Dagsbrúnar
Kaupfélag Grundfirðinga 1961 (Kf. Stykkishólms áður)
Hraðfrystihús Grundarfjarðar hf. (50% eign KG 1962)
Kaupfélag Stykkishólms 1920
Kaupfélag verkamanna, Stykkishólmi (1914-1920)
Kaupfélag Flateyjar 1920 (Kf. Patreksfjarðar seinna)
Kaupfélag Hvammsfjarðar 1900 (Verslunarfélag Dalamanna áður)
Kaupfélag Skarðstrendinga (1903-1909)
Kaupfélag Saurbæinga 1898 (Verslunarfélag Dalamanna áður)
Kaupfélag Króksfjarðar 1911 (Verslunarfélag Dalamanna áður).
Ívar Gissurarson og Reynir Ingibjartsson vinna að söfnun upplýsinga um samvinnuhús. Ljósm. mm.
Áður: Mjólkursamlag Borgfirðinga frá 1931. Byggingarvörudeild KB upp úr 1980. Nú: Hús uppgert og
fyrirhugað safnhús við Skúlagötu í Borgarnesi.
Áður: Vörugeymsluhús Kaupfélags Hvalfjarðar, byggt upp úr 1921. Við Hvalfjörð í landi Kalastaðakots.
Nú: Uppgert sumarhús í Hvalfjarðarsveit.
Áður: Sláturhús Sláturfélags Borgfirðinga frá 1929 og síðar KB frá 1931. Við Snæfellsnesveg og til hægri
á myndinni. Nú: Geymsla í Kolbeinsstaðahreppi.
Áður: Íshúsið Snæfell í Krossavík utan Hellissands frá 1935. Kf. Hellissands eigandi um tíma sem beitu-
geymsla. Nú: Hús uppgert og vinnstofa og íbúð listamanna.
Áður: Verslun Guðmundar Clausen og Kf. Hellissands frá 1963. Síðar Kf. Snæfellinga og síðan útibú Kf.
Borgfirðinga frá 1968. Síðar veitingastaðurinn Svörtuloft. Nú: Íbúðarhús við Hellisbraut 10 á Hellissandi.