Skessuhorn - 20.06.2018, Blaðsíða 16

MIÐVIKUDAGUR 20. JÚNÍ 201816
Diðrik Vilhjálmsson fæddist í
Þýskalandi árið 1927. Hann var að-
eins tólf ára gamall þegar heims-
styrjöldin síðari skall á og mótaðist
æska hans og uppvöxtur nokkuð af
því. Að endingu var hann, eins og
svo margir ungir menn, kvaddur í
herinn og gegndi herskyldu síð-
ustu mánuðina sem stríðið geis-
aði. Hann nam landbúnað og flutt-
ist síðar til Íslands, nánar til tekið
að Helgavatni í Þverárhlíð. Þar bjó
hann ásamt Guðfinnu Jónsdótt-
ur, eiginkonu sinni, til ársins 2007
og dvelur hann þar enn yfir sumar-
tímann. Skessuhorn hitti Diðrik á
heimili hans í Borgarnesi og ræddi
við hann um stríðið, komuna til Ís-
lands og margt fleira.
Sendur í Hitlersæskuna
„Ég er fæddur í Hamborg árið
1927. Ég verð 91 árs gamall í júlí.
Foreldrar mínir bjuggu í mið-
bænum en fluttu síðan í úthverf-
in. Það var nú hálfgerð sveit þar
ennþá á þeim árum,“ segir Diðrik
Vilhjálmsson í samtali við Skessu-
horn. „Faðir minn var skólastjóri
og móðir mín húsmóðir. Hún var
reyndar lærð hjúkrunarkona en var
heimavinnandi með okkur fjögur
systkinin. Garðurinn var stór og
mikið ræktað af grænmeti, eins og
tíðkast hefur alla tíð í Þýskalandi
hjá þeim sem hafa tækifæri til þess.
Mér fannst bara fínt að vera þarna
og það var ágætt að alast þarna upp.
Barnsárin voru áhyggjulaus eins og
gengur, þangað til þetta stríðsve-
sen hófst. Það breytti náttúrulega
miklu,“ segir Diðrik.
Þegar stríðið hófst 1939 var Dið-
rik tólf ára gamall. Faðir hans var
kallaður í herinn, nánast alveg í
upphafi stríðsins. Eins og marg-
ir þýskir piltar var Diðrik send-
ur í ungliðahreyfingu Hitlers, sem
hét Hitler Jugend á móðurmálinu
en var jafnan nefnd Hitlersæskan
á íslensku. „Ég var fyrst sendur í
Deutsches Jungvolk, sem var deild í
Hitler Jugend fyrir pilta á aldrinum
10 til 14 ára. Þetta var bara svipað
og að vera í skátunum, nema tölu-
vert meiri pólitískur áróður. Þegar
við náðum 14 ára aldri vorum við
síðan sendir í Hitler Jugend,“ segir
Diðrik. Innan vébanda þeirra sam-
taka voru drengirnir síðan til 17 ára
aldurs, eða þar til þeir voru form-
lega kallaðir í herinn.
Loftárásir á Hamborg
„Við krakkarnir sem vorum fædd
1927 og 1928 voru sendir til Suð-
ur-Þýskalands, vegna loftárásanna í
Hamborg. Þar sváfum við í skólum
og fengum einhverja smá kennslu.
Ég var í Suður-Þýskalandi í eitt og
hálft ár eða svo. Þessi skólaganga
var nú ekki merkileg, bara einn
kennari með stóran hóp af krökk-
um en það voru góðir tímar samt.
Ég á margar góðar minningar frá
því að vera með krökkunum í Suð-
ur-Þýskalandi. Við fengum nóg að
borða og vanhagaði ekki um neitt,“
segir Diðrik.
Sprengjum var varpað á ýmsa
staði í og við Hamborg meira og
minna allt stríðið, kafbátahafn-
ir, skipasmíðastöðvar og iðnaðar-
hverfi. En í síðustu viku júlímánað-
ar 1943 var gerð loftárás á borgina
sjálfa og hún gersamlega lögð í rúst.
Diðrik var kominn heim frá Suður-
Þýskalandi þegar árásin var gerð
og man vel eftir þessu. „Þegar við
vorum 15 ára vorum við sendir að
manna loftvarnarbyssurnar. Þetta
voru stórar byssur, 20 sentímetrar
í þvermál. Við vöktum við byssurn-
ar á nóttunni og lentum í loftárás-
um 23. júlí 1943. Það var ævintýri
út af fyrir sig. Sem betur fer bjuggu
foreldrar mínir í útjaðri borgarinn-
ar þannig að húsið okkar slapp og
ekkert brann. En borgin var alveg í
rúst,“ segir Diðrik.
Maturinn fraus í lestinni
„Þegar skólanum lauk í apríl 1944
losnaði maður úr þessu. Þá fór ég
að læra í landbúnaði, fékk að fara
í sveit að læra 16 ára gamall. Svo
þegar ég var 17 ára var ég kallaður
í herinn. Fyrst var maður sendur
í svokallað þegnskylduvinnu. Þeg-
ar stríðið byrjaði fólst þegnskyldu-
vinnan aðallega í því að vera með
skóflu og grafa skurði. En þegar ég
var kallaður þangað var þetta bara
undirbúningur fyrir herinn,“ seg-
ir hann. „Þetta var einhvers stað-
ar austur í Prússlandi. Ég var þar
í október, nóvember og síðan vor-
um við send heim fyrir jólin. Við
heyrðum skothríðina frá Rúss-
unum þegar við lögðum af stað í
kuldanum. Ég tók lestina heim til
Hamborgar, í tíu stiga frosti. Þetta
voru ekki farþegalestir, bara vöru-
flutningavagnar. Það var hálmur á
gólfinu þar sem maður gat lagt sig.
Það var svo kalt að allur maturinn
fraus, hvort sem það var brauð eða
smjör, þetta var allt frosið,“ seg-
ir Diðrik og hlær við endurminn-
inguna. „En þegar ég kom heim
milli jóla og nýárs þá beið bréfið
eftir mér. Ég átti að mæta í herinn
6. janúar.“
Látnir tína saman líkin
Diðrik var sendur til Cottbus, sem
er bær skammt sunnan við Berlín.
Þar átti að kenna hermönnunum
ungu réttu handtökin í stríðinu.
„Þar lenti ég aftur í loftárás. Það
var svakalegt alveg. Gerð var loft-
árás á járnbrautarstöðina. Þar var
lest full af skotfærum og urðu óg-
urlegar sprengingar,“ segir Diðrik.
„Við hliðina á henni var lest frá
Rauða krossinum með sjúklinga
innanborðs og við vorum sendir til
að tína saman líkin. Það var svolít-
ið hrikalegt. Við vorum bara látn-
ir setja líkin í einhverja hrúgu og
ég veit ekkert hvað varð af þeim,“
segir hann. „Ég sá heila og augu
og ýmislegt fleira á götunni, hafði
aldrei áður áttað mig á því hvað
mannsaugu eru stór,“ segir Diðrik.
Aðspurður segir hann að vissulega
hafi þetta verið ógnvekjandi lífs-
reynsa. „Jú, þetta var það, en þeg-
ar þarna var komið við sögu var
maður eiginlega búinn að slökkva
á öllu hérna uppi,“ segir hann og
bendir á höfuðið. „Það var ekki
til áfallahjálp eða neitt svoleiðis á
þeim árum. Maður varð bara að
slökkva á öllu til að komast í gegn-
um þetta.“
„Skaut aldrei
af byssunni“
Það leið síðan ekki á löngu áður en
Diðrik var sendur ásamt félögum
sínum í fremstu víglínu. „Í Cott-
bus var okkur kennt hitt og þetta
en það endaði auðvitað með því
að Rússarnir fóru að nálgast stað-
inn. Þá vorum við sendir til Norð-
ur-Þýskalands þar sem við vorum
í litlu þorpi í nokkrar vikur, þang-
að til 1. apríl 1945. Þá vorum við
sendir í fremstu víglínu. Það var við
Rín við Emsfljótið, þar lentum við
í fyrstu orrustunni. Þarna var mað-
ur bara að reyna að bjarga sjálfum
sér,“ segir Diðrik. „Ég fékk stóra
vélbyssu og átti að baslast með
þetta helvíti með mér. Ég skaut
aldrei af henni. Maður sá hvert
stefndi og það var ekki um annað
að ræða en að reyna að bjarga sjálf-
um sér,“ segir hann og telur sig
afar lánsamann að hafa lifað stríðið
af. „Ég var heppinn, maður slapp
eiginlega mjög vel í gegnum þetta.
Ef maður heyrði „hviss“ þegar kúl-
urnar flugu framhjá manni þá vissi
maður að maður væri sloppinn,“
segir hann og hlær við. „En síðan
lentum við í stórskotahríð frá vél-
byssuhreiðrum og þá reyndum við
bara að fela okkur einhvers stað-
ar. Við vorum bara guttar, allir 17
til 18 ára. Við vorum bara sex eftir
úr mínum hópi af 120 manns eftir
stríðið. Ég veit ekki hvort þeir hafa
allir fallið eða verið teknir til fanga
eða hvað,“ segir hann. „Þegar síð-
ustu þrjátíu voru drepnir úr hópn-
um vorum við fangar hjá Bretun-
um. Þeir létu okkur púla á stórum
lager með skotfærum, létu okkur
raða þessu á bíla og fóru með þetta
í burtu. Við vorum látnir vinna alla
daga frá morgni til kvölds, hvort
sem það var helgi eða ekki og
fengum lítið að borða, bara einu
sinni á dag. Svo einn góðan veður-
dag hugsaði ég með mér að ég færi
nú ekki að vinna þessa helgina,
nú fengi ég mér frí. Þannig að ég
þóttist vera veikur og fór til lækn-
is. Læknirinn sá auðvitað strax að
það væri ekkert að mér en þenn-
an dag sem ég fór til hans hafði ég
allavega frí,“ segir Diðrik og hlær
við. „En á meðan þetta var fór allt
í háaloft á lagernum og Bretarnir
drápu síðstu 30 af þessum strákum,
akkúrat þennan dag sem ég var hjá
lækninum. Þannig að aftur var ég
mjög heppinn,“ bætir hann við.
Aftur telur Diðrik sig hafa ver-
ið lánsaman, því hann var einn
þeirra fyrstu sem voru látnir laus-
ir af föngum Bretanna. „Fyrst var
prestunum sleppt og síðan fólki
sem vann í landbúnaði, af því það
vantaði fólk til að rækta landið.
Ég var því látinn laus úr þessum
fangabúðum um miðjan júní 1945.
Þetta var sem betur fer bara stutt-
ur tími, en það lentu allir í stríð-
inu,“ segir hann.
Slæmir tímar
eftir stríðið
Það var nýr veruleiki og erfiður
sem blasti við eftir stríðið. Landið í
rúst og fjöldi manns fallinn. Diðrik
missti annan bróður sinn í stríðinu
og hinn var lamaður á hönd eftir
að hafa orðið fyrir skoti. „Vand-
ræðin byrjuðu eiginlega fyrst eft-
ir stríðið. Ég minnist þess ekki að
fólk hafi verið að svelta í stríðinu
en eftir það var erfitt að fæða fólk
í borgum og bæjum. Ég lenti sem
betur fer aldrei í því sjálfur af því
ég var í sveit, ég hafði alltaf nóg að
Diðrik á Helgavatni barðist ungur í síðari heimsstyrjöldinni:
„Maður varð bara að slökkva á öllu til
að komast í gegnum þetta“
Helgavatn í Þverárhlíð. Ljósm. mm.
Diðrik Vilhjálmsson á heimili sínu í Borgarnesi.