Skessuhorn - 17.10.2018, Blaðsíða 23

MIÐVIKUDAGUR 17. OKTÓBER 2018 23
ur míns kom hún lögum samkvæmt
með miklu valdi til að skrifa upp
búið og ræða um, hvað gera skyldi.
Var aðeins um tvær leiðir að velja.
Önnur var sú, að taka upp allt sam-
an, hin, að móðir mín héldi áfram
búskap. Ekki mátti móðir mín neinu
um þetta ráða og varla gefa orð í.
Börn hennar voru sex, innan við
fermingu, og þurfti því mikið að gefa
með okkur, því ekki gat búið hrokk-
ið til þess lengi, þar sem þrjú börnin
voru innan við sex ára aldur. Á hinn
bóginn þurfti að útvega ráðsmann
og vetrarmann strax. Ég átti að sjá
um skepnurnar, þar til vetrarmaður-
inn kæmi. En hann fékkst enginn og
kom því heldur ekki. Ég varð því að
sjá um skepnurnar þann vetur allan,
og tókst það víst eftir vonum.
Faðir minn var vanur að halda fé
til beitar, því beit var oft góð. Hann
stóð því oft hjá fénu, eins og þá var
víða siður. Ég reyndi að gera þetta
líka, eftir því sem þörf krafði og orka
mín leyfði. Ég var mjög heilsugóð-
ur og þurfti ekki að hlífa mér þess
vegna. En lítið varð um úrræðin út
á við annað en þessi björg, sem kom
heim á hestunum, úr síðustu ferð
föður míns.
Næsta vor fékkst ráðsmaður til
móður minnar. Hann var ungur og
ekki til þess fallinn, enda ráðinn af
hreppsnefndinni.
Nokkru fyrir jól fór þessi ráðs-
maður að heiman eitthvað til sjávar,
og kom ekki aftur fyrr en um vetr-
arvertíðarlok og þá með lítinn feng.
Ég varð því að sjá um skepnurnar
þennan vetur eins og áður, og fer ég
nú fljótt yfir sögu. Samt man ég vel
enn marga atburði frá veru minni
við skepnurnar úti í náttúrunni, og
þeim gleymi ég sennilega aldrei.
En það er bezt, að fortíðin feli þá
í kistuhandraðanum, eins og svo
margt annað.
Mýsnar átu kverið
Á öðrum vetri eftir lát föður míns
var fenginn farkennari í hreppinn.
Hann átti að kenna í fjórum stöð-
um, svo að styttra væri fyrir börn-
in að ganga til hans. Ég átti að fá að
fara til hans, en það varð samt ekki
nema einn dagur, því þá var enginn
til að sinna skepnunum. Ég varð því
að láta mér nægja að fara með barna-
kverið mitt út í fjós og læra þar, þeg-
ar tími var til þess. En hann var af
skornum skammti. Og lítið mun ég
hafa lært næsta dag. Ég táraðist eitt-
hvað yfir kverið, lét það svo upp á
veggjarpall í fjósinu og fór að gæta
kinda. Þegar ég ætlaði að taka til
þess næsta dag, voru veslings mýsn-
ar búnar með það að mestu leyti.
Nú var ekki hægt að kaupa kver,
því ekki voru til aurar. En svo vel
vildi til, að þrír strákar, sem ég
þekkti, áttu gömul kver, og vantaði
þó í öll. Upp úr þeim hafði ég þó
eitt heilt kver, og varðveitti ég það
nú betur.
Mig hafði langað til að læra að
skrifa, en lítil ráð voru til þess. Þegar
ég stóð hjá fé á vetrum, páraði ég þó
oft stafi í snjóinn með prikinu mínu,
og hafði fyrir mér gömul umslög.
Ég var orðinn það fær að lesa, að ég
gat vel áttað mig á stöfunum, þegar
ég vissi, hvert nafnið var. Þetta stytti
mikið tímann, þegar kuldi og sultur
sóttu að mér.
Sulturinn varð sárari
Móðir mín bjó í fjögur ár. Á þeim
tíma voru tveir ráðsmenn. Báðir
fóru frá bjarglitlu heimili snemma
vetrar. Varð ég því að hafa skepnu-
hirðingu alla.
Með ári hverju dróst búið saman,
hvernig sem við kepptumst við, og
hvernig sem við börnin öll reynd-
um að hjálpa mömmu. Og jafnframt
varð sulturinn sárari. Honum mun
ég seint gleyma.
Eftir þessi fjögur ár var allt upp
étið. Þá varð mamma að hætta bú-
skap. Oft var ég hálfþreyttur á þess-
um árum, en oftar svangur.
Ellefu ára var ég talinn með
stærstu drengjum á mínum aldri,
en minnstur var ég minna jafnaldra
fimmtán ára.
Myndir og minningar Mats Wibe
Lund eru komnar út í bókinni Frjáls
eins og fuglinn, sem bókaútgáf-
an Skrudda gefur út. Í bókinni má
finna 164 ljósmyndir og frásagnir
af ýmsum uppákomum í starfi og
kynnum Mats af fólki hér á landi í
yfir 50 ár. Gaman er að geta þess að
forsíðu bókarinnar prýðir ljósmynd
af Snæfellsjökli. Samhliða útgáfu
bókarinnar hefur verið opnuð ljós-
myndasýning Mats í salnum Black
box á neðri hæð Norræna hússins
í Reykjavík. „Ég er nú orðinn 81
árs og finnst tímabært að nota þetta
tækifæri til að líta um öxl og þakka
fyrir mig. Eiginlegum myndastof-
urekstri hef ég hætt fyrir löngu og
hef nú bara lítið „greni“ heima hjá
mér þar sem ég sinni myndasafninu
mínu og reyni eftir megni að gera
vel við þá sem til mín leita,“ segir
Mats í samtali við Skessuhorn.
Ljósmyndarinn Mats Wibe
Lund fæddist í Noregi 1937 en
flutti alkominn til Íslands 1966 þar
sem hann hefur starfað síðan. Við-
fangsefnin hafa bæði verið manna-
myndatökur á stofu sem og verk-
efni fyrir atvinnulifið og stjórnvöld.
Líklegast er Mats þó best þekktur
fyrir loftljósmyndir sínar af lands-
lagi og átthögum. Landslags- og
bæjarmyndir Mats eiga sinn fasta
stað á fjölmörgum íslenskum heim-
ilum og er óhætt að segja að hann
hafi markað sér sérstöðu með þeim
á íslenskum ljósmyndamarkaði og
átt þar sviðið um áratuga skeið.
Hann hefur tekið þátt í mörgum
sýningum bæði hér heima og er-
lendis og hefur haldið einkasýning-
ar á Íslandi. Myndir hans hafa einn-
ig birst í bókum og tímaritum og
alskyns kynningargögnum, meðal
annars hér í Skessuhorni, en blaðið
hefur allt frá upphafi útgáfunnar átt
mikið og gott samstarf við Mats.
Mats sérhæfði sig snemma í loft-
ljósmyndun og sem slíkur hefur
hann flogið, mest með þyrlu, víða
um landið. Hann lærði ljósmynd-
un bæði í Konunglega norska flug-
hernum, í Frakklandi og Þýska-
landi. Hann hefur sýnt byggðaþró-
un mikinn áhuga með endurtekn-
um myndatökum yfir langt ára-
bil. Mats hóf snemma skráningu á
myndasafni sínu þar sem verulegur
hluti er í dag aðgengilegur á vefn-
um www.mats.photoshelter.com.
Þar má leita eftir staðarnöfnum
(í nefnifalli) en einnig eftir ýms-
um efnisflokkum og kaupa mynd-
ir beint án aðkomu hans hvort sem
um er að ræða stafrænar myndir til
birtingar eða fullunnar myndir til
gjafa eða skreytinga. Ef þörf er á
sérstökum tilboðum má hafa beint
samband með Mats með tölvupóstu
í gegnum vefinn.
Átthagamyndirnar sínar hefur
Mats sýnt bæði í félögum og dval-
arstofnunum hér heima og á með-
al Vestur-Íslendinga sem vilja sjá
heimkynni forfeðranna sem fluttu
út fyrir margt löngu. „Því eldri
sem menn verða, því meir dvelur
hugurinn við æskuslóðirnar,“ segir
Mats. Vel unnar myndir eru því til-
valdar gjafir.
Bókin Frjáls eins og fuglinn er
fáanleg í öllum helstu bókaversl-
unum.
mm
Mats gefur út bókina
Frjáls eins og fuglinn
Bókaútgáfan Sæmundur hefur end-
urútgefið hina frægu ævisögu Guð-
mundar Einarssonar refaskyttu; Nú
brosir nóttin, eftir Theódór Gunn-
laugsson á Bjarmalandi. Guðmund-
ur Einarsson á Brekku á Ingjalds-
sandi var goðsögn í lifanda lífi.
Hann var náttúrubarn sem litið var
upp til fyrir einstaka hæfileika. Auk
ævisögunnar birtast í hinni nýju út-
gáfu viðaukar sem varpa frekara ljósi
á líf refaskyttunnar, bæði skrif um
Guðmund og skrif eftir hann sjálf-
an. Að beiðni ritstjórnar Skessu-
horns verður hér birtur kafli úr bók-
inni. Gripið er hér ofan í söguna þar
sem Guðmundur segir frá föður-
missi en hann er þá ellefu ára gam-
all. Næstu ár voru mikill sultartími,
drengur sem var í stærra lagi ellefu
ára gamall er minnstur sinna jafn-
aldra fjórum árum síðar. (Millifyrir-
sagnir eru blaðsins).
Það er harðhaus, sem
ekkert bítur á!
Mamma mín stóð uppi með okk-
ur sex systkinin innan við fermingu,
og eitt aðeins hálfsmánaðar gamalt.
Elztu systur mínar tvær voru farn-
ar burtu, tvær dánar og ein var eftir
heima sautján ára gömul. Og svo var
það hún amma mín. Þetta var liðið í
kotinu. Eftir nokkur ár gat þetta allt
lagazt. En þá varð ég að standa mig.
Það skyldi ég líka reyna. Já, sannar-
lega skyldi ég gera allt, sem orkan
leyfði. Það hefði pabbi gert. Og ekki
þurfti að efast um mömmu.
Að lokum náði ég jafnvægi. En það
gat brostið, þegar ég kæmi heim. Ég
dvaldi því í húsunum nokkra stund
enn, því slíkt mátti ekki koma fyrir.
Svo lagði ég af stað. Það var farið að
halla degi.
Þegar ég kom inn í baðstofuna,
var allt eins og ég bjóst við. Það var
búið að koma með hestana og segja
lát föður míns. Hann hafði drukknað
á heimleið, í svonefndum Grunna-
firði, skammt norðan við Akranes.
Það eina, sem ég bjóst ekki við að
sjá, var nágrannakona okkar, sem var
í baðstofunni. Hún var víst komin til
að hugga þá sorgmæddu. Ég sá, að
hún veitti mér strax eftirtekt. Þessi
kona var eitthvað að segja. Annars
var allt hljótt. Hjá okkur stóð amma
mín, Helga Salómonsdóttir, þá átta-
tíu ára gömul. Hún var búin að
missa þrjá menn sína, og faðir minn
var tólfta barnið sem hún missti.
Ekki virtist þessi nágrannakona
geta tekið hlutdeild í kjörum okk-
ar allra jafnt. Hún hafði eitthvað
orð á því við ömmu, að hún væri nú
orðin þessu svo vön. Ekki lét amma
þetta á sig fá, enda svaraði hún með
þögninni. Hún mun ekki hafa grátið
framan í hana, fremur en aðra.
Allt í einu lítur grannkonan til
mín og segir: „Hann Gvendur er
heldur ekki hryggur. Það er harð-
haus, sem ekkert bítur á.“ Þá stóðst
amma mín ekki mátið. Hún gekk
að grannkonunni, og ég sá, að aug-
un leiftruðu. Ég hélt hún ætlaði að
berja hana, því hún var með reiddan
hnefann. En svo stanzar hún rétt hjá
henni og segir:
Utan manninn allir sjá
orð og gjörðir heyra.
Hugskotsranninn horfa’upp á
held ég kosti meira.“
Amma mín mun hafa séð betur,
hvað mér leið. Hún vissi líka hvað
það var að dylja sorgina.
Ég sleppi því hér að segja meira frá
líðan minni þennan dag, og næstu
daga og nætur. Ég var mest úti við
og hugsaði um blessaðar skepnurn-
ar. Þar undi ég mér bezt, enda hafði
ég nóg að gera. Ég kom ekki inn fyrr
en seint á kvöldin. Mamma mín svaf
víst heldur ekki mikið næstu nætur.
Allar stundir, sem ég vissi af mér, var
hún að hamast við verk. Og ég fór
nærri um, hvernig henni leið, þótt
hún segði ekkert.
Dauða föður míns bar að með
þeim hætti, að hann hafði eitthvað
tafizt á Akranesi, og beiddi hann
samferðamenn sína fyrir hestana,
þar til hann næði þeim. En yfir
Grunnafjörð er langur vegur, sem
þá er farinn til að stytta sér leið. Þá
þurfti að sæta sjávarföllum, þ.e. að
fara þá leið, meðan fjara var.
Þegar faðir minn lagði á vöðin,
var talsvert farið að flæða, en ung-
ur og óreyndur hestur, sem hann sat
á. Vissu samferðamenn hans ekkert
hvað leið, fyrr en hundurinn Skuggi,
sem fylgdi honum, kom til þeirra, en
hann skildi aldrei við pabba. Grun-
aði þá strax, hvernig komið var, enda
reyndist það svo.
Ég minntist á aldur ömmu. Hún
fór að jarðarför föður míns. Og þeg-
ar hún stóð á grafarbakkanum síð-
ast, heyrðist hún mæla:
Sárum renni ég sorgar hug,
son minn, að moldum þínum.
Nú finn ég dvína dug og hug
í djúpum raunum mínum.
Talið var að amma mín hefði
unnað föður mínum mest af börn-
um sínum. Þegar hún missti síð-
asta mann sinn, ól hún barn á með-
an hann stóð uppi. Fjórum dögum
síðar var hann jarðaður. Þá fór hún
á fætur og fylgdi honum til grafar.
Tveggja tíma gangur var til kirkju
og mikil ófærð. Hún fór heim sam-
dægurs. Og eftir þá ferð fór hún ekki
í rúmið til að liggja.
Ráðlítill ráðsmaður
Þá víkur sögunni til hreppsnefnd-
arinnar. Skömmu eftir andlát föð-
Út er komin bókin - Nú brosir nóttin
Þegar faðir minn dó