Skessuhorn - 07.11.2018, Blaðsíða 16

MIÐVIKUDAGUR 7. NÓVEMBER 201816
Hrönn Ásgeirsdóttir, félagsráð-
gjafi á Akranesi, hlaut í upphaf
október verðlaun Ís-Forsa, sam-
taka um rannsóknir í félagsvís-
indum, fyrir framúrskarandi
framlag til rannsókna á sviði
félagsvísinda á meistarastigi. Ís-
Forsa er hluti af norrænu sam-
tökunum Forsa, sem eru samtök
um rannsóknir á sviði félagsvís-
inda.
Rannsókn Hrannar ber heit-
ið „Það sem ekki varð“ og fjallar
um upplifun og reynslu foreldra
af stuðningi og þjónustu í kjölfar
barnsmissis. Tók hún viðtöl við sex
foreldra, sem allir eiga það sameig-
inlegt að hafa misst barn á aldrin-
um 6 til 17 ára af slysförum. Rann-
sóknarefnið er Hrönn mikið hjart-
ans mál. Sjálf þekkir hún barns-
missi á eigin skinni. Dóttir hennar,
Lovísa Hrund Svavarsdóttir, lést í
apríl 2013 þegar keyrt var á hana
af ölvuðum ökumanni, er hún var á
leið heim úr vinnu á Akrafjallsvegi.
Lovísa var aðeins 17 ára gömul.
Eigin reynsla kveikjan
að rannsókninni
„Ég ætlaði mér aldrei að rannsaka
þetta, hafði allt aðra hugmynd að
meistararannsókn. En þegar mað-
ur missir barn fer maður í gegn-
um ótrúlega skrítið ferli. Það vakti
upp spurningar um hvort aðrir for-
eldrar upplifðu það sama og við.
Þá kviknaði þessi hugmynd, að ég
myndi rannsaka barnsmissi og líðan
foreldra í kjölfarið með því að ræða
við aðra foreldra, því það er ekk-
ert til um þetta í fræðunum. Þetta
hefur aldrei verið rannsakað áður á
Íslandi,“ segir Hrönn í samtali við
Skessuhorn. Af þeim sökum þurfti
Hrönn að byggja á rannsóknum er-
lendis frá. Þær eru ekki ýkja margar,
en benda til þess að stuðning vanti
bæði frá fagaðilum og fjölskyldu
og vinum þegar foreldrar missa
barn. „Sömuleiðis hafa þær rann-
sóknir sýnt að foreldrar glíma bæði
við sálfélagslega erfiðleika og eru
líklegri til að þjást af áfallastreit-
uröskun, kvíða, þunglyndi, og eru
í áhættu fyrir eigin dauða á meðan
þeir aðlagast breyttu lífi. Þeir eru
líklegri til að finna fyrir persónu-
legum breytingum, hafa lágt sjálfs-
mat og einangrast frá öðrum. Einn-
ig eru líkur á að þeir tapi færni til að
sækja sér þjónustu, séu áttaviltir og
líf þeirra einkennist af skeytingar-
leysi og þeir eigi erfitt með að finna
til gleði,“ segir Hrönn
Gleymdur hópur
Þessar niðurstöður segir hún ríma
við erlendar rannsóknir nánast í
einu og öllu. „Það sem kom út úr
minni rannsókn var eiginlega allt
það versta sem maður gat ímynd-
að sér,“ segir hún alvarleg. „Aðeins
helmingur foreldra sem ég ræddi
við fékk stuðning eftir barnsmissi
frá heilbrigðisstarfsfólki, fjölskyldu
eða vinum. Þó var misjafnt hvaðan
þeir fengu stuðning sem þó fengu
hann. Sumir upplifðu ekkert frá
velferðarþjónustunni en aðrir upp-
lifðu stuðning frá vinum og fjöl-
skyldu – og öfugt. En eftir stend-
ur að helmingurinn upplifði engan
stuðning,“ segir hún. „Að ganga í
gegnum barnsmissi er svo erfitt og
flókið að fólk þorir ekki að stíga inn
í aðstæðurnar. Fólk sem horfir upp
á ættingja eða vini missa barn finnst
það auðvitað erfitt, veit ekki hvað
það á að segja eða hvernig það á að
haga sér. Hvað þjónustuna varð-
ar þá hefur þessi hópur einfaldlega
verið afskiptur og alla stefnumótun
vantar í málaflokknum. Foreldrar
sem missa barn eru gleymdur hóp-
ur í velferðarþjónustunni,“ segir
Hrönn.
Veröldin hrynur og
lífið splundrast
Allir foreldrarnir sem Hrönn ræddi
við í rannsókn sinni lýstu líð-
an sinni þegar þeir fréttu af and-
láti barns síns á þá leið að veröldin
hefði hrunið, allt líf þeirra splundr-
ast. „Það er svo erfitt að takast á
við þetta og endurraða lífi sínu.
Einn pabbinn í rannsókninni lýsti
því þegar hann fór í vinnuna aft-
ur, tveimur vikum eftir að barnið
hans dó. Hann hafði unnið á sama
vinnustað í áratugi. Hann stopp-
aði á umferðarljósum og allt í einu
vissi hann ekkert hvert hann var að
fara eða hvað hann var að gera, allt
hringsnerist í hausnum á honum.
Fólk tapar gersamlega áttum. Það
er erfitt að lýsa því hvað fólk gengur
í gegnum, það skilur þetta enginn
nema þeir sem hafa lent í þessu,“
segir Hrönn. „Fólk er í virkilegri
hættu á að skaða sjálft sig ómeð-
vitað, jafnvel verða valdur að slysi
ef það er til dæmis í umferðinni.
Ég get alveg staðfest það sjálf að
fólk ætti ekki að setjast undir stýri
fyrst eftir að það missir barn,“ segir
hún. „Áhætta mæðra að verða sjálf-
um sér að skaða í umferðinni eða
af öðrum orsökum jókst um 133%.
En skekkja gæti orsakað þær niður-
stöður, þar sem mæður eru líklegri
til að vera einar með börn,“ segir
Hrönn. „Ein móðir sem ég tók við-
tal við í rannsókninni er látin. Hún
fékk enga aðstoð og var rosalega
týnd eftir missinn. Mögulega hefur
áfallið leitt hana til dauða óbeint.“
Helmingur íhugaði
sjálfsvíg
En það er ekki aðeins auknar líkur
á að fólk lendi í slysum eftir barns-
missi. Hættan á að fólk valdi sér
meðvituðum skaða eykst einnig
verulega. Þannig glímdi helmingur
viðmælenda í rannsókn Hrannar
við sjálfsvígshugsanir. „Sársaukinn
er svo mikill að fólk sér bara eina
leið út úr þessu,“ segir Hrönn. Þar
hjálpar ekki að helmingur viðmæl-
anda upplifði sig afskiptan. „Sem
dæmi var einn faðir, sem missti 17
ára son sinn í bílslysi. Eftir að son-
ur hans lést á sjúkrahúsi var honum
ráðlagt að fara heim og taka svefn-
töflu. Sem hann gerir. Síðan vissi
hann bara ekkert. Enginn hringdi í
hann, athugaði með hann eða benti
honum á eitt eða neitt. Hann var
óvirkur alkahólisti, sat bara heima
hjá sér og sá ekkert annað í stöð-
unni en að fara að drekka. Smám
saman versnaði líðan hans og versn-
aði þar til ekkert komst að hjá hon-
um annað en að fyrirfara sér,“ segir
hún. „Ég hélt að þetta hefði lagast,
en nýverið misstu hjón á Akureyri
son sinn. Þeim var útveguð svefn-
tafla og bara sagt að fara heim.“
Fólk ráðvillt, áhugalaust
og langar ekki að lifa
Allir foreldrar áttu sameigin-
legt að fjölga neikvæðum athöfn-
um og venjum á meðan þeir voru
að syrgja. Foreldrar upplifa mikla
félagsfælni, kvíða og jafnvel ofsakv-
íða. „Fólk verður ráðvillt, missir
áhugann á öllu og langar ekki að
lifa. Það vildi helst fá að henda sér
ofan í gröfina hjá barninu, eins og
einn viðmælandinn orðaði. Eins og
ég sagði áðan þá hugleiddi helm-
ingur viðmælenda að taka sitt eig-
ið líf, bara til að komast út úr sárs-
aukanum. Á sama tíma glímdu allir
við minnisleysi, fólk veit ekki hvert
það á að leita og missir frumkvæð-
ið til að sækjast eftir aðstoð, er
kannski bara heima hjá sér í algeru
reiðileysi. Engin getur vitað hvað
er að gerast heima hjá foreldrum
og aðstandendum, hvorki þjón-
ustukerfið né vinir og fjölskylda.
Það styður enn frekar að það þurfi
að fara að sinna þessum hópi, gera
rótækt inngrip í líf þeirra, því
þetta er hópur sem í rauninni get-
ur ekki bjargað sér sjálfur,“ seg-
ir Hrönn. „En eins og kom fram
í minni rannsókn og hefur kom-
ið fram í rannsóknum erlendis frá
þá upplifa foreldrar ekki nægilegan
stuðning eftir barnsmissi. Þeir við-
mælendur mínir sem fengu aðstoð
heilbrigðisstarfsfólks fengu hana í
gegnum börnin sín, ekkert skipu-
lagt verklag virðist vera til. Kerf-
ið grípur inn í ef börn eiga í hlut,
verða vitni af slysi eða eitthvað
slíkt. Þetta fólk fékk að „lauma“ sér
með í áfallameðferð, bara fyrir vel-
vilja heilbrigðisstarfsmanna. Þarna
er mögulega skekkja í minni rann-
sókn, því ef þetta fólk hefði ekki átt
annað barn sem komið var til að-
stoðar þá hefði það mögulega ekki
fengið neina þjónustu sjálft,“ seg-
ir hún.
„Stöndum okkur
rosalega illa“
„Þetta segir mér bara að við stönd-
um okkur rosalega illa í þessum
málum. Það er svo mikilvægt að
fá íhlutun þegar svona gerist, þó
ekki nema bara til að benda fólki
hvert það getur leitað. En það þarf
að hamra á því og fylgja því eft-
ir. Það er ekki nóg að koma bara
einu sinni eða tvisvar inn á heimil-
ið. Það segir sig sjálft því foreldrar
glíma við minnisleysi og eru ráð-
villtir eftir áfallið,“ bætir hún við.
„Þó þetta sé ekki stærsti hópurinn
af þeim sem líður mjög illa, þá er
þetta samt hópur sem er í áhættu
og þarf að halda vel utan um vegna
þetta snýst ekki bara um foreldr-
ana sem misstu barnið sitt. Þetta
snýst líka um mömmuna og pabb-
ann sem eiga önnur börn, jafnvel
barnabörn og stórfjölskyldu.“ Þar
koma flækjustig til sögunnar. „Þó
ég hafi reynslu af því sem viðmæl-
endur sögðu mér frá hafði ég aldrei
hugleitt flækjustigin. Til dæmis
breytast öll hlutverk inni á heim-
ilinu. Börn sem búa heima hjá for-
eldrum sínum þegar systkini þeirra
deyr taka sér ósjálfrátt annað hlut-
verk. Þau reyna að vera sterk til að
passa upp á foreldrana, sýna engar
tilfinningar heldur bæla þær nið-
ur. Rannsóknir erlendis frá hafa
sýnt að börn sem lenda í áföllum
sem þessum á meðan þau búa í for-
eldrahúsum geta sýnt mikla sál-
félagslega erfiðleika seinna á lífs-
leiðinni,“ segir Hrönn. „Þessi börn
eru annar gleymdur hópur í vel-
ferðarþjónustunni,“ bætir hún við.
Sorgarviðbrögð karla
og kvenna ólík
Hrönn segir að sér hafi komið
á óvart að karlar og konur taka á
sorginni með mismunand hætti,
samkvæmt niðurstöðum rann-
sóknarinnar. Konur virðist fyrst
og fremst leita huggunar hjá öðr-
um konum og sínu stuðningsneti.
Karlar leitist frekar við að koma
sinni rútínu í gang aftur, drífa sig
í vinnuna á ný. Vinnufélagarnir og
vinirnir muni hjálpa þeim í gegn-
um áfallið. „Við erum enn dálítið
mótuð af kynjahlutverkum. Karl-
inn á að vera þessi harði, sem sér
fjölskyldunni farborða en ekki að
vera heima að gráta og eða sýna til-
finningar. Augljóslega er því mjög
erfitt fyrir karlmenn að vera bæði
að syrgja börnin sín og á sama tíma
finna sig knúna til að uppfylla þetta
hlutverk,“ segir Hrönn en telur
jafnframt að þar geti leynst ákveð-
inn kostur sem karlar hafa, um-
fram konur, í aðstæðum sem þess-
um. „Á sama tíma er kannski lán í
óláni fyrir karla að geta harkað að-
eins meira af sér en konurnar, en
auðvitað er þetta persónubundið.
Það getur líka verið ljós í myrkr-
inu að geta þó stigið hænuskref inn
á rétta braut, jafnvel þó það sé gert
á hörkunni,“ segir Hrönn en tekur
fram að hún sé að reifa.
Ævistarf að halda áfram
Titill rigerðarinnar, „Það sem ekki
varð“, er sóttur í viðtöl Hrannar
við foreldrana. Þetta orðasamband
skaut þar oft upp kollinum. „For-
eldrar lýstu mikið því sem ekki
varð, svo sem því sem barnið þeirra
fengi ekki að gera eftir að það deyr.
Það slokknar bara á öllu og lífið
heldur áfram. Síðan reyna foreldr-
ar að lifa með því að fylgjast með
vinum barnsins útskrifast úr skóla,
stofna eigin fjölskyldu og njóta alls
þess sem lífið hefur upp á að bjóða.
Á sama tíma og foreldrar samgleðj-
ast vinunum þá finna þeir til sorg-
ar vegna þess að barnið þeirra fær
ekki að upplifa þessa hluti með
þeim,“ segir Hrönn. „Foreldra-
nir geta ekki annað en reynt að lifa
lífinu og halda áfram. Það er ævi-
starf að halda áfram lífinu og hörku
vinna, eftir slíkt áfall þarf mað-
ur alltaf að vera á vaktinni,“ segir
hún og þekkir af eigin raun. „Það
koma dagar sem maður ræður ekki
við þetta, eins og þruma úr heið-
skíru lofti. Það er ótrúlega skrítin
tilfinning. Þá fer maður langt nið-
ur og er alltaf einn til tvo daga að
ná sér aftur. Ef þú elskar einhvern
rosalega mikið þá hættirðu ekkert
að elska hann þótt hann deyi, þú
þarft að glíma við ástina og sökn-
uðinn og hann er verstur,“ segir
hún.
Stolt af rannsókninni
Hrönn hikar aðeins og víkur því
næst aftur að rannsókninni. Lít-
ið bros sprettur fram á varirn-
ar. Það er bland ánægju og undr-
unar. „Það er fáránlegt að ég hafi
náð að klára þetta í þessum aðstæð-
um. Ég klappa mér á bakið fyrir að
hafa skilað þessu af mér, ég er ótrú-
lega stolt af því. Börnin mín eru
það eina sem ég er stoltari af en að
hafa klárað þessa rannsókn,“ seg-
ir hún. „Þetta er kraftaverk í ljósi
aðstæðna. Ég var hálfnuð með BA
námið þegar lífið var tekið frá Lo-
vísu Hrund. Ég man eiginlea ekkert
frá BA náminu, glímdi við minnis-
leysi og vissi ekki hvort ég var að
koma eða fara eins og foreldrarnir
í minni rannsókn. Maður man eig-
inlega ekkert fyrsta árið eða tvö og
ég get staðfest það sjálf,“ bætir hún
við. Hrönn tók sér einn mánuð í hlé
Hrönn Ásgeirsdóttir rannsakaði reynslu foreldra af
stuðningi og þjónustu í kjölfar barnsmissis
„Foreldrar sem missa barn eru gleymdur hópur“
Hrönn Ásgeirsdóttir félagsráðgjafi.