Heimsmynd - 01.11.1987, Qupperneq 67

LIFSHÆTTIR
EFTIR VALGERÐI JÖNSDÖTTUR
Að móta
MANNESKJUR
Sú var tíð að menn töldu sig fá vöggu-
gjafirnar frá guði og þökkuðu skaparan-
um útlit sitt ef hann hafði veitt rausnar-
lega og menn gátu verið sáttir við þá
mynd sem þeir sáu í speglinum. Peir
óánægðu urðu bara að láta sig hafa það,
búa til máltæki eins og „oft er flagð und-
ir fögru skinni" og leggja áherslu á að
fólk bæri ekki fegurðina utan á sér, ræt-
ur hennar væru dýpri og gæti jafnvel
mjög ófrítt fólk verið fagurt í viðkynn-
ingu, svo sem eins og til dæmis Fflamað-
urinn.
En skaparinn er ekki lengur einn um
það að móta útlit manna, því víðsvegar
um heim ganga menn um í hvítum slopp-
um og breyta fólki, minnka brjóst eða
stækka, breyta nefum og slétta úr hrukk-
óttum andlitum. Skapnaðarlæknar var
íslenska heiti þessara lækna fyrst eftir að
þeir komu fram á sjónarsviðið, þýðing á
orðinu plastic-surgeons, en það á þó ekk-
ert skylt við plast, orðið kemur úr grísku
og þýðir „plastos“ það að skapa eða
móta. Þessir menn nefnast nú lýtalækn-
ar, og eru 9 íslenskir læknar sérmenntað-
lr 1 þessari grein skurðlækninga, 4 eru
starfandi hér á landi, þrír á Lýtalækn-
ingadeild Landspítalans og einn á slysa-
deild Borgarspítalans.
Lýtalækningadeild hefur verið starf-
fækt á Landspítalanum undanfarin 10 ár,
en lýtalækningar hafa verið stundaðar
hér á landi mun lengur. Sú skoðun er út-
breidd meðal almennings að lýtalækn-
mgar séu nánast eingöngu sprottnar af
hégómlegum hvötum, menn láti lyfta á
sér andlitinu, brjóstunum eða taka af sér
aukakflóin. Fegrunarlækningar, sem eru
ein grein lýtalækninga, hafa vissulega
aukist mjög, einkum erlendis. Þar græða
sumir lýtalæknar á tá og fingri á einka-
stofum og jafnvel stofnunum þar sem
fengist er við að lagfæra flesta þá útlits-
galla sem hrjá menn og konur. Hálf
milljón Bandaríkjamanna fór þannig í
fegrunaraðgerð á síðasta ári, þeim fjölg-
ar ört milli ára, því 1981 voru þeir 300
þúsund. Flestir eru að reyna að leika á
Elli kerlingu, en bitinn er ekki gefinn, og
því er sagt að þegar menn hafi náð 40
ára aldri þar í landi þá séu þeir ekki með
það andlit sem æviárin segja til um, held-
ur það andlit sem þeir geta borgað fyrir.
„Markmið læknisfræðinnar er ekki
eingöngu að bjarga mannslífum, heldur
gefa fólki tækifæri til að lifa ánægjulegra
lífi. “ Árni Björnsson er einn af frum-
kvöðlum lýtalækninga hér á landi, byrj-
aði upp úr 1960, en á Lýtalækningadeild-
inni vinna auk hans þeir Knútur Björns-
son sem einnig hefur starfað í fjölmörg
ár og Ólafur Einarsson. HEIMSMYND
lagði leið sína á fund Árna til að fræðast
um þróun lýta- og fegrunarlækninga hér-
lendis. Á setustofunni biðu tveir sjúkl-
Fyrstur íslendinga tii að flytja vef var
Björn Ólafsson augnlæknir, en hann
flutti vef af handlegg á augnlok eins og
sjá má á myndinni. Aðgerðin fór fram
1902.
ingar. Hvorugur átti að fara í fegrunar-
aðgerð, því hjá öðrum átti að lagfæra
meðfæddan útlitsgalla, og hinn sjúkling-
urinn var til meðferðar vegna brunasára.
„Á deildinni eru 11 rúm, af þeim er
eitt einangrað fyrir brunasárasjúklinga
með meiriháttar bruna. Á göngudeild er
einnig rúm fyrir einn brunasárasjúkling,
en auk þess liggja börn sem við sinnum
vegna meðfæddra og áunninna útlitsgalla
á barnadeild spítalans."
Og Árni heldur áfram: „Lýtalækning-
ar eiga sér langa sögu, hve langa vitum
við ekki, en við vitum að Indverjar fluttu
húð af enni til að búa til úr henni nef,
löngu fyrir Krists burð, en þá var og er
jafnvel enn vinsæl refsing að skera af
nef, sérstaklega af ótrúum eiginkonum.
Það vill svo skemmtilega til að fyrsta
skráða lýtalækningaaðgerðin á Vestur-
löndum var gerð á íslendingi. Það var
Þorgils skarði og er sú frásögn í Sturl-
ungu en aðgerðin var gerð um 1242 við
hirð Hákonar gamla. Fyrsti íslendingur
til að flytja vef var Björn Ólafsson augn-
læknir og eru til myndir af einum sjúkl-
inga hans en á henni flutti hann húð af
handlegg á augnlok, líklega árið 1902.
Matthías Einarsson framkvæmdi húð-
flutninga en það var ekki fyrr en Snorri
Hallgrímsson síðar prófessor kom til ís-
lands í upphafi síðari heimsstyrjaldarinn-
ar að farið var að gera lýtalækningaað-
gerðir í einhverjum mæli. Snorri hafði
unnið með fyrsta lýtalækni Svía Alan
Ragnell. Hann gerði flestar lýtalækn-
ingaaðgerðir sem þá voru kunnar en lítið
af hreinum fegrunaraðgerðum.
Vefja- og húðflutningar eru undirstaða
lýtalækninga, en Indverjar stunduðu
húðflutninga og framkvæmdu lýtaskurð-
lækningar. Síðar þekktist þessi tegund
lækninga á Ítalíu, „en það er ekki fyrr en
á síðari hluta 19. aldar sem farið er að
stunda vefjaflutninga í einhveijum mæli
og með árangri.
Kringum árið 1920 uppgötvuðu þrír
menn á sama tíma aðferð til að flytja vef
á öruggari hátt en áður hafði þekkst.
Þeir voru V.P. Filatov, rússneskur lækn-
ir, Þjóðverjinn Hugo Ganzer og breski
skurðlæknirinn Harold Delf Gillies. Um
svipað leyti breytir franski skurðlæknir-
inn Victor Veau aðferðum við að loka
andlitsskörðum í þá veru sem gert er enn
þann dag í dag í aðalatriðum, og á þess-
um árum eru hreinar fegrunarskurð-
lækningar að verða til í starfi franska
kvenskurðlæknisins Madame de Noel og
þýska gyðingsins J. Joseph, en de Noel
gerði andlits- og brjóstalyftingar og Jos-
eph er þekktastur fyrir aðgerðir til að
breyta nefjum. Sem sérgrein voru lýta-
lækningar fyrst viðurkenndar í Tékkó-
slóvakíu, en síðar í öðrum Evrópurfkjum
og í byrjun fyrri heimsstyrjaldarinnar eru
aðeins 4 lýtalæknar á Bretlandseyjum.
í síðari heimsstyrjöldinni urðu geysi-
legar framfarir í lýtalækningum, aðallega
í meðferð andlitsáverka og brunasára og
voru Bretar og Ameríkanar þar fremstir
í flokki. Flestir brautryðjendur lýtalækna
á Norðurlöndum voru lærðir í Bretlandi
og tóku þekkinguna með sér heim og nú
standa Norðurlöndin flestum á sporði í
þessari grein skurðlækninga.
HEIMSMYND 67