Heimsmynd - 01.11.1987, Blaðsíða 135

SOVÉSKA BYLTINOIN
framhald af bls. 15
borg B staðhæfir sá sem tekur við vörun-
um að það vanti uppá það sem hann átti
að fá, eitthvað af vörunum hafi horfið á
leiðinni. Hver á að bera skaðann? Pótt
þeir, sem stýra fyrirtækjunum, hafi á
borðinu þykkan bunka af fyrirmælum og
skipunum að ofan, þá veit enginn í Sov-
étríkjunum hvað eru lög. í þessu tilfelli
komust lærðustu lögfræðingar að þeirri
niðurstöðu, að eiginlega ætti enginn vör-
ur í flutningi. Vörubflstjóri skrifaði blað-
inu og sagði frá því, að frá því hann hóf
að keyra fyrir tuttugu árum hafi hann
daglega orðið var við að vörur hyrfu í
flutningi. Annar vörubflstjóri sendi
teikningar til að sýna, hvernig hægt er að
ná vörum án þess að snerta innsiglið. Sá
hafði stundað akstur í 42 ár, en á þeim
tíma sat hann inni í fimm ár fyrir „véla-
brögð í flutningum". Hvers vegna hverfa
vörur daglega? Þegar verzlanir eru gal-
tómar (eins og þær voru í Moskvu haust-
ið 1982), og hvergi hægt að fá kjöt eða
mjólk, hvað taka menn þá til bragðs?
Hvað gera vörubflstjórarnir við vörurn-
ar? Stundum selja þeir þær við vega-
brún. En oftar hjálpar þeim einhver að
koma þeim í verð, eða öðruvísi orðað:
skutlar þeim inn í neðanjarðarkerfið.
Við skulum segja að ung stúlka vilji fá
sér stígvél. Hún þekkir leikara, sem út-
vegar henni miða á eftirsótta leiksýn-
ingu. Með miðann í höndunum tekst
henni að fá útlenda peysu. Fyrir hana
fær hún kannski blöndung í Ladabfl.
Með það fágæta gullstykki í lúkunum
tekst henni loks að klófesta ný austur-
þýzk stígvél, líklega hjá einhverjum sem
þekkir klókan vörubflstjóra. Þetta heitir
að kombinera, og enginn kemst af nema
hann kunni það. En víkjum nú að reglu-
gerð rússneska samgönguráðuneytisins
um flutninga með bifreiðum. Pravda
segir, að samkvæmt grein 133 beri vöru-
bflstjóri ekki ábyrgð á hlassinu. Pravda
sneri sér til E. Trúbítsins, samgönguráð-
herra, og spurði hann, hvort hann ætlaði
ekki að breyta reglugerðinni. Svarið var
þvert nei. Hvers vegna? Því var borið
við, að bflar stæðu lengur á hleðslustöðv-
um, ef ábyrgð á hlassi væri velt yfir á bfl-
stjóra. En líklegri skýring er sú, að ráð-
herrann hafi skilið, að allt færi í enn
meiri óreiðu, ef neðanjarðarkerfinu væri
raskað.
Áœtlun og óreiða
í Sovétríkjunum fer allt eftir áætlun.
Heildaráætlun er venjulega uppfyllt 107
prósent. Hún er sjaldnast út í hött. En
hundraðstalan hefur tilhneigingu til að
hækka frá verksmiðju (einhvers staðar
úti á landi) til Hagstofu. Og þegar í
nauðirnar rekur er hægt að fikta örlítið
við fyrirmæli áætlunar, svo að hin raun-
verulega framleiðsla samsvari áætlun.
Vissulega reyna verksmiðjuforstjórar allt
hvað þeir geta til að ná áætlun og fara
fram úr henni. Venjulega byrjar hver
mánuður rólega. Menn vinna venjulega
dagvinnu. Þetta lítur vel út, einkum fyrri
hluta ársins. En þegar líður að mánaða-
mótum, og sérlega þegar líður á árið, er
það oftar en ekki svo, að það þarf að
herða á. Menn eru látnir vinna auka-
vinnu og viðbótarvaktir og hraðinn er
aukinn. Þegar almenningur kaupir sér
neyzluvörur, til dæmis húsgögn eða
hljóðfæri, þá gáir hann að því, hvort hús-
gagnið var framleitt fyrri hluta eða seinni
hluta mánaðar. Ef það er framleitt eftir
þann tuttugasta er vissara að skoða fleiri
eintök áður en kaupin eru gerð. Hvað á
verksmiðjuforstjóri að gera, ef hann fær
ekki í tíma það hráefni, sem hann þarf?
Hann verður að gera út menn með tösk-
ur troðnar af peningaseðlum (ávísanir
eða önnur bankaviðskipti eru ekki til).
Þeir flækjast fram og aftur á járnbraut-
unum í leit að einhverjum, sem gæti selt
hið eftirsótta hráefni. Ennfremur þarf að
gera út menn til að sitja í biðstofum
ráðuneyta til að reyna að fá fyrirmælum
breytt eða frétta úr yfirstjórn kerfisins,
hvar megi helzt leita að því, sem
verksmðjuna vantar. (Við verðum að at-
huga að ráðuneyti annast alla yfirstjórn
framleiðslunnar, bæði í iðnaði og land-
búnaði.)
Það er lagaskylda að hlýða áætlun.
Hún gildir til fimm ára. Ef áætlun segir,
að það skuli framleiða skó, þá eru fram-
leiddir skór þar til allar geymslur ríkisins
springa undan skóm, sem enginn lítur
við. Ef verksmiðja vill breyta um véla-
búnað eða innleiða nýja tækni verður
forstjórinn að koma tillögum áfram og
upp í kerfinu. Venjulega týnast þær á
leiðinni og eru læstar í einhverri skúffu,
þegar ný fimm ára áætlun tekur gildi.
Vélar úreldast. Framleiðslan er óhag-
kvæm. Verðlagning er handahófskennd,
því að enginn veit hvað framleiðslan
kostar. Hagvöxtur minnkar. Hann hefur
undanfarin ár verið örfá prósent og
stefnir á núllið. (í Kína fór hann niður í
mínus 33 prósent á tímum menningar-
byltingarinnar.)
Það sem er algjör áætlun og algjört al-
ræði eins flokks, er algjör óreiða, sem
ekkert ræðst við. Framtak einstaklinga
er bannað. Öllum er skítsama um allt
þetta drasl, sem tilheyrir ríkinu. Ríkið
gerir allt sem það getur til að fá menn til
að vinna. Það beitir ákvæðisvinnu,
skipuleggur samkeppni milli fyrirækja,
rekur áróður fyrir því að menn vinni.
Núverandi leiðtogi komst svo að orði í
flokksþingsræðu, að höfuðvandamálið
væri sálrænt eða sálfræðilegt: að fá menn
til að breyta afstöðu sinni. En hvernig á
að fara að þvf? Með áróðri, sem enginn
tekur mark á?
Daglegt llf
Hvað er hægt að gera, þegar vinnu-
degi lýkur? Skrölta með strætisvagnl að
næsta bíói til að sjá einhverja hundleiðin-
lega áróðursmynd? Fá lánaðar á bóka-
safni bækur, sem fjalla um það sama?
Það er lítið spennandi. Ef maður kemst
ekki í vinnutímanum til að standa í bið-
röðum verður að stefna á næstu biðröð,
þegar vinnu lýkur. Þegar búið er að
skrapa saman eitthvað til að éta er ekki
annar kostur betri en hypja sig heim,
skrúfa frá sjónvarpinu og naga brauð
með. Giftar konur þurfa að sækja börnin
á dagheimili, elda, þvo og skúra. (Eigin-
mennirnir hafa svör á reiðum höndum,
séu þeir beðnir að leggja hönd á plóg.)
Færri börn fæðast (nema hjá múhameðs-
mönnum í Asíu). Ungar konur geta ekki
til þess hugsað að gifta sig, því að þá er
heilsan á þrotum eftir fá ár.
Hvað er betra til að lífga upp á helg-
arnar en að opna eins og eina hálsmjóa?
Bjóða menn þá ekki nágrannanum með?
Nei. Menn hafa verið dæmdir fyrir það
að láta hjá líða að tilkynna vissum aðil-
um, hvað nágrannin aðhefst. Bezt væri
að vita ekki hvað hann heitir. Og hvern-
ig á að sjá til þess að menn hætti að
skrönglast timbraðir í vinnuna á mánu-
dagsmorgni. Það dugir lítið að fækka út-
sölustöðum og hækka verðið (það er nú
komið upp í 10 rúblur fyrir hálflítra af
vodku). Þeir sem kunna að kombinera
vita hvar á að leita. Og þegar brennivín-
ið þrýtur er ætíð hægt að grafa upp smá-
lögg af landa.
Rætur
Það væri gaman að sjá skrá yfir fæð-
ingarstaði þess fólks, sem býr í helztu
borgum Sovétríkjanna. Væntanlega
myndi þá oftar en ekki koma í ljós, að
fólk er ekki fætt á þeim stað sem það
býr. Milljónum manna er stefnt til vinnu
og búsetu fjarri átthögum. Þegar stór
höfn var gerð í Tallin fylgdi stórinnrás
Rússa. Þeir eru þarna í framandi um-
hverfi. Og umhverfi Eistlendinga verður
þeim smám saman framandi. Hin þjóð-
lega menning þeirra lætur smám saman
undan síga. Tunga þeirra, hefðir og trú
eru að hverfa. Ríga er næstum alrússn-
esk borg. Á lettnesku er lítið birt annað
en andvana áróðurspésar. Þetta er ekki
aðeins stórrússneskur þjóðernishroki.
Flokknum er það mjög mikilvægt, að
engin samfélög myndist, sem geta lifað
út af fyrir sig, óháð Flokknum, og rækt-
að annan hugsunarhátt en þann sem
Flokknum þóknast. Það er eitt höfuðvið-
fangsefni Flokksins að skilyrða menn
svo, að viðbrögð þeirra samræmist hugs-
un leiðtogans á hverjum tíma. Þessvegna
HEIMSMYND 135