Heimsmynd - 01.07.1990, Blaðsíða 61
vað er saga? Mörgum verður eflaust hugsað til misvinsælla kennslubóka um liðna tíma,
þar sem frásagnir af styrjöldum og valdatafli stórhöfðingja eru í fyrirrúmi. En sagan er
ekki bara fjarlæg fortíð, örar breytingar nútímans gera nýliðinn tíma fljótt að sögu.
Saga er ekki heldur bara námsgrein í skóla eða einkamál sagnfræðinga, sagan snertir
okkur öll, sem einstaklinga, hópa og samtök. Áhugi ungra sagnfræðinga nú hefur í
auknum mæli beinst að nútímasögu og sögu þeirra þjóðfélagshópa sem í eina tíð þóttu
ekki áhugaverð viðfangsefni, sögu kvenna og barna, sögu verkalýðs. En hvað er þá
verkalýðssaga? Er hún eingöngu fræðileg úttekt á pólítískum deilum og valdabaráttu
innan verkalýðshreyfingarinnar? Margrét Guðmundsdóttir sagnfræðingur er ein þeirra
sem vilja fara aðra leið. Hún setur sér það markmið að leita manneskjunnar á bak við
töflur, línurit og meðaltöl, kynnast daglegu lífi og hugsunum.
Viðfangsefni Margrétar er útgáfa og rannsókn á dagbókum Elku Björnsdóttur,
verkakonu í Reykjavík á árunum 1915 til 1923. Ætlunin er að gefa út texta Elku með ít-
arlegum skýringum. Þetta starf Margrétar er ekki síður merkilegt framlag til íslenskrar
kvennasögu en verkalýðssögunnar, þar sem Elka má heita fulltrúi fyrir allan þann fjölda íslenskra verka-
kvenna sem unnu hörðum höndum í saltfiski og síld. Margrét er heppin, því hún hefur í höndunum ein-
hverjar þær bestu heimildir sem nokkur sagnfræðingur getur hugsað sér, dagbækur. Dagbókin er bein og
milliliðalaus frásögn, eigandinn skrifar í hana jafnóðum og segir frá hversdagslegum hlutum. Þannig verð-
ur dagbókin enn mikilvægari fyrir sagnfræðinginn en sjálfsævisögur og minningabækur sem oftast eru skrif-
aðar þegar söguhetjurnar eru komnar á efri ár og atburðum lýst úr fjarlægð. Sjálfsævisögur kvenna frá
fyrri tíð eru líka mun færri en sjálfsævisögur karla og tiltölulega lítið er varðveitt eftir konur úr alþýðustétt.
Því má ekki gleyma í þessu sambandi að það eru ekki nema um 110 ár síðan skriftarkennsla var lögboðin á
íslandi. Dagbækur Elku hljóta því að vera ómetanleg gullnáma fyrir sagnfræðing sem rannsakar sögu
verkakvenna. En það er
auðvitað ekki bara sagn-
fræðingurinn sem getur
hrósað happi yfir að hafa
komist yfir dagbækur
Elku Björnsdóttur. Það
er happ fyrir alla íslensku
þjóðina að þessi ómetan-
legi vitnisburður verka-
konu um daglegt líf henn-
ar, vinnu, félagsstörf og
áhugamál skuli hafa orðið
til og varðveist. Margrét
segist hvergi í rannsókn-
um sínum hafa rekist á
neitt sambærilegt við dag-
bækur Elku sem heimild
um verkalýðs- og kvenna-
sögu. Hún komst á snoðir
um þessar dagbækur þeg-
ar hún var að vinna að
BA ritgerð í sagnfræði um
sögu verkakvennafélags-
ins Framsóknar. Saltfiskverkun á Kirkjusandi árið 1912.
HEIMSMYND 61